Οι γυναικείες φωνές της ραπ που «σκοτώνουν» την πατριαρχία

Η ραπ γεννήθηκε από την καταπίεση, στους δρόμους όπου η ανισότητα και η αδικία είναι τρόπος ζωής. Στην Ελλάδα, μια νέα γενιά γυναικών ράπερ δεν φοβάται να χρησιμοποιήσει το μικρόφωνο ως όπλο απέναντι στην πατριαρχία και την τοξική αρρενωπότητα.

Γνωρίσαμε γυναίκες της ελληνικής ραπ σκηνής, οι οποίες γράφουν και ραπάρουν για όλα όσα η κοινωνία προσπαθεί να κρύψει. Οι στίχοι τους είναι αιχμηροί, θορυβώδεις, γεμάτοι θάρρος και θυμό. Μιλούν για τις θηλυκότητες που ματώνουν από τα στερεότυπα, για τις αδελφές που αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητά τους, για έναν κόσμο που δεν έχει μάθει να ακούει. Αυτές οι γυναίκες δεν ζητούν την έγκρισή σου. Δεν νοιάζονται αν σε ενοχλεί το μήνυμά τους. Αντιπροσωπεύουν κάτι βαθύτερο: την ανάγκη να φωνάξουμε πως η έμφυλη βία δεν είναι πρόβλημα «των άλλων». Είναι πρόβλημα όλων μας.

Οι Aeon, Expe,  Ladele, Mira και Ultra δεν ραπάρουν για να γίνουν αρεστές. Με στίχους γροθιά στο στομάχι και flow που πατάει γερά, μιλούν για την πατριαρχία, την τοξική αρρενωπότητα, τις καταπιεσμένες θηλυκότητες και την ανάγκη να αποδεχτούμε όλες τις μορφές της γυναικείας ύπαρξης.

Aeon

Aeon

«Δεν θα ήθελα να εκτεθώ σε άκρως προσωπικές εμπειρίες, ωστόσο, μπορώ να πω στο πως έχω βιώσει έμφυλη βία στο κομμάτι της μουσικής ή όσων άλλων πραγμάτων προσπάθησα να καταφέρω μόνη μου ως θηλυκότητα μπαίνοντας σε ανδροκρατούμενους χώρους. Από την παραδοσιακή μουσική ως κορίτσι που έπαιζε κρητική λύρα στην Κρήτη, που όσο καλή και να ήμουν, δεν στηριζόμουν από πουθενά πέραν των κοντινών μου ατόμων και οι ικανότητές μου δεν αναγνωρίζονταν, ως το ραπ που ξεκίνησα από την εφηβεία μου και μετά, και πάλι, δεν είχα ποτέ την ίδια αποδοχή που είχαν οι άντρες στη “φάση”.

Η ραπ είναι βιωματική μουσική. Από τη στιγμή που ξεκίνησα να ασχολούμαι με τον βιωματικό, αλλά και τον συλλογικό στίχο στο θέμα τον θηλυκοτήτων, ένιωσα ότι δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ και στη βία που δέχεται το γυναικείο φύλο σε όλες τις μορφές της σε ένα μεγάλο κομμάτι της μουσικής μου πορείας».

«Σίγουρα, έχω βαθιά οργή και θλίψη για ό,τι μορφή καταπίεσης ή βίας έχει υποστεί οποιαδήποτε θηλυκότητα και αυτό έχει αποτυπωθεί στη μουσική μου».

«Όταν μιλάω γι’ αυτά τα ζητήματα, η πρώτη πρόκληση που δέχομαι είναι το κομμάτι της έκθεσης. Να εκφράσω δηλαδή πράγματα τα οποία ή θα έχω υποστεί, ή θα έχω ως εικόνα, ή θα έχει ως βίωμα κάποιο κοντινό μου άτομο. Και αυτό είναι κάτι δύσκολο από μόνο του. Έπειτα είναι το κομμάτι των αντιδράσεων που προκαλεί. Μερικές φορές στοχοποιούμαι και χαρακτηρίζομαι με διαφόρων ειδών τρόπους από κόσμο που ενοχλείται με το περιεχόμενο των στίχων μου. Κόσμο τον οποίο θεωρώ πως έχω απέναντί μου.

Θεωρώ πως η μουσική, πέρα από μέσο έκφρασης, μπορεί να γίνει εργαλείο για να ακουστούν τα ζητήματα που μας απασχολούν όλες. Όλα όσα μας καταπιέζουν και ανεχόμαστε, οι αναλύσεις περί της εξουσίας του πατριαρχικού ζητήματος, όλα όσα δεν λεγόντουσαν ανοιχτά και δεν αναλύαμε επί χρόνια. 

Το να χρησιμοποιώ τη μουσική μου για να δώσω ίσως κάποια φωνή στα άτομα τα οποία έχουν νιώσει την ίδια καταπίεση και τα ίδια ή παρόμοια βιώματα με μένα, σημαίνει ότι αγωνίζομαι για να ειπωθούν πράγματα που ίσως δεν λεγόντουσαν στο παρελθόν, είτε λόγω κοινωνικών συνθηκών, είτε λόγω καταπίεσης της έκφρασης. 

Προσπαθούμε καθημερινά να εξελισσόμαστε και μουσικά, πολιτικά και κοινωνικά, και όσο μπορούμε να δίνουμε στον κόσμο ιδέες και προτάσεις για να αλλάζουν τα δεδομένα από εξουσίες που καταπιέζουν φύλα, τάξεις και κοινωνικές ομάδες.

Don Dreco

Σίγουρα, όταν μιλάμε για τον αγώνα ενάντια στην πατριαρχική εξουσία, μιλάμε για μια αλλαγή που απαιτεί να ισοπεδώσει παλαιότερες γενιές και λογικές που είναι ριζωμένες στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Ωστόσο βλέπω ήδη να γίνονται μεγάλα βήματα και να ανοίγουν μεγάλες συζητήσεις από την γενιά μου γύρω από το ζήτημα, κάτι που θεωρώ πολύ θετικό από την μία πλευρά. Από την άλλη, θεωρώ πως σίγουρα θα πάρει αρκετό καρό μέχρι να γίνει καθημερινότητα αυτή η αλλαγή. 

Η γενιά μου φέρει την ευθύνη του να αγωνιστεί για αυτά τα ζητήματα, όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά συλλογικό, σε πλαίσιο κοινωνικό και πολιτικοποιημένο για να θεωρηθεί αγώνας και να ριζώσει, όπως αντίστοιχα περιμένω από τις επόμενες γενιές να δώσουν τον χώρο που απαιτείται, να αγκαλιάσουν τις ιδέες και να δεχτούν τις αλλαγές που απαιτούνται. Η ισότητα και η εξάλειψη της έμφυλης βίας, θα είναι λογικά επόμενα όταν θα δημιουργηθεί το κοινωνικό πλαίσιο που πλέον αυτά θα είναι τα κατακριτέα και όχι π.χ. η θηλυκότητα η οποία τα θίγει. Θεωρώ πως έχει γίνει ήδη ένα αρκετά μεγάλο βήμα και αυτό αρχίζει να ισχύει για μεγάλο κομμάτι κόσμου.

Δεν θεωρώ πως φταίει καμία μουσική και καμία τέχνη, αλλά ο κόσμος ο οποίος την πλαισιώνει. Η ραπ θεωρούταν σεξιστική μουσική κατ’ εμέ, όσο απαρτιζόταν αμιγώς από ράπερς οι οποίοι ήταν όλοι άνδρες και χρησιμοποιούσαν υποτιμητικούς όρους για τις θηλυκότητες και τα queer άτομα. Πλέον, ένα μεγάλο κομμάτι της ραπ αποτελείται από θηλυκότητες, οπότε, δεν θεωρώ την ραπ σεξιστική, αλλά τον καλλιτέχνη που χρησιμοποιεί τέτοιους όρους σεξιστή.

Δύναμη πάντα αντλώ από τις αδερφές μου, από όσες εκφράζονται από όλα τα ζητήματα που μας αφορούν, ή από όσες τα εκφράζουν».

«Όταν οι συνθήκες είναι σκληρές, καθημερινά δηλαδή, το όλο θέμα είναι το να είμαστε εκεί η μία για την άλλη, η καθεμιά με τον τρόπο της, είτε αυτός είναι η μουσική, είτε οποιοσδήποτε άλλος».

«Μέσα από τη μουσική μου θέλω να δείξω πως υπάρχει τρόπος να μιλήσουν και να εκφραστούν οι θηλυκότητες, και να ανοιχτεί ένας δρόμος όπου αυτό δεν θα είναι πλέον κατακριτέο αλλά φυσιολογικό. Θέλω να δείξω την δύναμη της συλλογικής φωνής και της αλληλουποστήριξης από γυναίκα σε γυναίκα, και το τι δύναμη πιστεύω ότι μπορεί να κρύψει μέσα του αυτό».

Expe

Πρόδρομος Μυστακίδης

«Η βία κατά των γυναικών έχει πολλές μορφές σίγουρα και βρίσκεται παντού. Στο μουσικό κομμάτι όσον αφορά τα διαδικαστικά π.χ συνεννοήσεις με τεχνικούς, άλλους μουσικούς, διοργανωτές, είναι κάτι που προσωπικά παλιότερα μου έχει τύχει σε έναν πολύ μικρό βαθμό. Δηλαδή σεξιστικές συμπεριφορές».

«Κυρίως έχω αισθανθεί υποτίμηση και αδικία και συμπεριφορικά, αλλά και έμπρακτα όταν δεν είχα την ίδια αμοιβή με άντρες καλλιτέχνες και ας κάναμε το ίδιο πράγμα ακριβώς».

«Σε προσωπικό επίπεδο έχω υπάρξει σε άσχημες καταστάσεις που πια θεωρώ ότι ήμουν αρκετά τυχερή σε κάποια πράγματα που συνέβησαν.

Με θυμώνει και με ταράζει κάθε φορά μια είδηση γυναικοκτονίας και περιστατικών βίας κατά των γυναικών, διότι υποθετικά θα μπορούσα να ήμουν και εγώ ή η αδερφή μου, οι φίλες μου στην τραγική θέση αυτή. Σίγουρα με επηρεάζει καλλιτεχνικά και κάποιες φορές αναφέρω διάφορα συμβάντα στα κομμάτια μου. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω ακράδαντα ότι δεν αρκεί μόνο να γράφεις. Χρειάζονται δράσεις και πέρα από το να είσαι στιχουργός ή ερμηνευτής».

Πρόδρομος Μυστακίδης

Για μένα η μουσική είναι κάτι πολύ προσωπικό, ειδικά το ραπ είναι κάτι πολύ δικό μου. Νιώθω πως κάνω την αξιολόγησή μου και την αξιολόγηση του κόσμου μου που ζω. Δεν θέλω να γίνει μέσο για να δείξω κάποιον διδακτισμό, αυτό είναι κάτι που μισώ. Όπως ούτε να κάνω και τον ηθικολόγο. Αν κάποι@ ταυτιστεί με αυτά που λέω είναι υπέροχο».

«Κάποιες φορές θέλω να είμαι όπλο και κάποιες φορές νιώθω ότι απλά θέλω να γράψω ότι μου έρθει. Η ευθύνη του καλλιτέχνη είναι ένα παράξενο θέμα».

«Εγώ νιώθω μια ευθύνη κοινωνικά, ως προς την ανθρώπινη υπόστασή μου και ως προς το φύλο μου. Και ελπίζω να το νιώθουν όλες οι θηλυκότητες αυτό. Δηλαδή χρειάζεται συσπείρωση και ενδυνάμωση. Έτσι και αλλιώς είμαστε πολύ πιο ευαισθητοποιημένοι από παλιότερα. Όμως έχουμε αρκετό δρόμο ακόμα.

Αντλώ δύναμη από άλλες γυναίκες που έχω ως παραδείγματα ζωής και που έχουν αντιμετωπίσει ακραίες συνθήκες οι ίδιες και έχουν καταφέρει πολλά. Εγώ με τη μουσική μου το μόνο μήνυμα που θέλω να περάσω είναι να νιώθει ο καθένας ελεύθερος να κάνει αυτό που θέλει ανεξαρτήτως φύλου. Και ειδικά για τις γυναίκες που θέλουν να ξεκινήσουν μουσική και κάτι τους κρατάει πίσω. Ελπίζω να το τολμήσουν όλες».

Ladele

Giannis Redlight

«Δεν γράφω για την πατριαρχία επειδή πρέπει ή γιατί είναι της μόδας».

«Όταν κάτι με πνίγει, μου βγαίνει φυσικά να το γράψω. Δεν είναι μια “δήλωση”, αλλά μια ανάγκη να μιλήσω για αυτά που σκέφτομαι. Αν η μουσική μου βοηθήσει κάποιον να νιώσει ότι τον καταλαβαίνουν ή να δει κάτι διαφορετικά, τότε έχω πετύχει τον στόχο μου.

Η δύναμή μου έρχεται από τις σχέσεις μου με τους ανθρώπους γύρω μου. Από τη μητέρα μου, από τις φίλες μου, από τις συζητήσεις που κάνουμε και τις εμπειρίες που μοιραζόμαστε. Επίσης, αντλώ δύναμη από την ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας, η μουσική είναι καταφύγιο για μένα. Όταν γράφω, νιώθω ότι μπορώ να επεξεργαστώ ό,τι με βαραίνει και να το μετατρέψω σε κάτι θετικό.

Mira

Giannis Redlight

Όλες μας έχουμε και από μια ιστορία. Δεν θα σταθώ στις δικές μου όμως, προτιμώ να τονίσω εδώ την σημαντικότητα του να μοιράζεσαι αυτές τις ιστορίες και τα συναισθήματα σου με τα άτομα που νιώθεις ασφάλεια. Νιώθω ότι επικοινωνώντας το πρόβλημα, τότε πραγματικά το επεξεργάζεσαι και μπορείς να βρεις τρόπο να καταπραΰνεις το όποιο τραύμα σού έχει αφήσει η κατάσταση. 

Η μουσική μου είναι βιωματική κατά κύριο λόγο. Κατά συνέπεια όταν θίγω κοινωνικά ζητήματα συνήθως το κάνω βασισμένη σε δικές μου εμπειρίες. Βέβαια είναι αδύνατο να μείνω ανεπηρέαστη από την επικαιρότητα. Αυτό με έχει οδηγήσει στο να γράψω αποκλειστικά κάποια κομμάτια με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου πάνω στο θέμα (ένα από αυτά είναι το “Νότα Ρε” που παρουσίασα στο Dozen minds sessions). Υπάρχει μεγάλη έλλειψη παιδείας πάνω στο ζήτημα, έτσι είναι δεδομένο ότι οι αντιδράσεις του κόσμου μπορεί να είναι προκλητικές. Μου περνάει παντελώς αδιάφορη η γνώμη του κόσμου όταν δεν είναι βασισμένη σε επιχειρήματα και έχει ως στόχο να με βλάψει» 

Μιλάω για τη ζωή μου. Γεννήθηκα γυναίκα και δυστυχώς βίωσα και είδα κάθε διαφορετική όψη της πατριαρχίας. Θεωρώ δεδομένο ότι θα μιλήσω για τέτοια θέματα αλλά όχι ότι θα χρησιμοποιήσω τη μουσική μου για αυτά».

«Στην τελική η κάθε γυναίκα εκεί έξω που αγαπάει τον εαυτό της και πετυχαίνει τους δικούς της στόχους, είναι μια κλωτσιά στην καταπίεση». 

«Δεν έχω ιδέα ποια είναι γενικά η ευθύνη του κάθε ανθρώπου για τα κοινωνικά, οπότε σίγουρα δεν είμαι αρμόδια να αποδώσω εγώ ευθύνες στη γενιά μου. Μπορώ να πω όμως ότι είμαστε μια γενιά εκτεθειμένη στην άπειρη πληροφορία, με άπειρες δυνατότητες, ο καθένας επιλέγει για ποιο σκοπό θέλει να παλέψει και έχει άπειρα μέσα για να το κάνει. 

Έχεις ακούσει ποτέ το Τσάι με Λεμόνι, ένα cult ελληνικό άσμα που περιγράφει το πως ένας άντρας παρακολουθεί και παρενοχλεί μια γυναίκα που τον αγνοεί; Disclaimer, δεν είναι ραπ. Είναι απλά θαμμένο στη χαρούμενη μελωδία και τις ατάκες που δεν σοκάρουν. Παντού υπάρχει σεξισμός από όσο γνωρίζω. Η δύναμη που απέκτησε το ραπ τα τελευταία χρόνια σαν είδος μουσικής είναι τρομακτική για κάποιους, είναι δεδομένο ότι αυτό δεν αρέσει και όλοι ψάχνονται να το κατακρίνουν. Εγώ θεωρώ σεξιστή έναν άνθρωπο, όχι ένα είδος μουσικής. 

Δυσκολεύομαι να ανακαλέσω κάποια στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία στην οποία οι κοινωνικές συνθήκες για τις γυναίκες δεν ήταν σκληρές. Η μάνα μου είναι η δύναμη μου, που είναι 2 γονείς μαζί, η κολλητή μου που είναι πιο ικανή από 5 άτομα μαζί, οι φίλες μου που κάνουν τέχνη και όλες όσες γυναίκες παρακολουθώ και θαυμάζω. Δεν υπάρχει κάποιο μήνυμα που μπορώ να περάσω εγώ απλώς μιλώντας. Aυτός είναι και ο λόγος που κάνω μουσική, με τα κορίτσια τα λέμε στο chat, στα live και στους δρόμους και έχουμε πάντα απόσταση ένα ζευγάρι ακουστικά».

Ultra

Σπύρος Ανδρομανέσκος

«Δυστυχώς, λίγο-πολύ θεωρώ πως όλες έχουμε έρθει αντιμέτωπες με τη βία σε κάποια μορφή της. Έτσι κι εγώ έχω υπάρξει σε κακοποιητική σχέση παλαιότερα. Είχα δεχθεί μεγάλη ψυχολογική βία, πράγμα που όσο ήμουν μέσα στη σχέση δεν μπορούσα να αντιληφθώ, γιατί οι θύτες έχουν την ικανότητα να σου κάνουν πλύση εγκεφάλου, κάνοντας σε να πιστεύεις πως αυτό είναι το φυσιολογικό, έτσι πρέπει να γίνει. Είναι σοκαριστικό όταν συνειδητοποιήσεις πως όχι, δεν είναι φυσιολογικό, δεν πρέπει να γίνεται έτσι, περνάς από πολλά στάδια. Εγώ χρειάστηκε πρώτα να συγχωρήσω τον εαυτό μου που δέχτηκα μια τέτοια κατάσταση και ύστερα να θέσω γερά όρια για το τι θέλω στη ζωή μου και τι δέχομαι. Σε κάθε περίπτωση, βγήκα πολύ πιο δυνατή και σίγουρη για τον εαυτό μου από αυτό.

Ο καταιγισμός των γεγονότων σχετικά με τη βία κατά των γυναικών, είναι αναπόφευκτο να σε επηρεάσει, στην ψυχολογία σου και στη μουσική σου. Προσωπικά κάνω λίγες, κωδικοποιημένες αναφορές κυρίως από δικές μου εμπειρίες, δε συναντώ καμία πρόκληση συζητώντας για το θέμα διότι οι άνθρωποι που επικοινωνώ θεωρούν αυτονόητο πως η βία σε οποιαδήποτε μορφή της είναι αδιαπραγμάτευτα μη θεμιτή».

«Η μουσική υπάρχει για να σε διασκεδάσει αλλά και για να σε αφυπνίσει, να δημιουργήσει συνειδήσεις. Είναι σημαντικό για μένα να περνάνε μηνύματα μέσω αυτής». 

«Γιατί και μένα σαν ακροάτρια με έχει κάνει να ταυτιστώ, να σκεφτώ διαφορετικά και να κινητοποιηθώ.

Κωνσταντίνος Κουτλιάνης

Οι εποχές αλλάζουν, όλοι συχνά μιλάμε για το ποσό διαφορετικά είναι τα πράγματα πλέον όσον αφορά την αντιμετώπιση των γυναικών, πράγμα που δεν είμαι σίγουρη πως ισχύει. 

Έχω βιώσει συνθήκες όπου αμφισβητούμαι για τη θέση μου, τις ικανότητες και τις αξίες μου μόνο και μόνο γιατί είμαι γυναίκα. Έτσι συχνά νιώθω πως πρέπει να καταβάλουμε διπλή προσπάθεια για να δηλώσουμε το τι είμαστε. 

Στον αντίποδα βλέπω πως οι άντρες της γενιάς μου διαμορφώνουν διαφορετικές συμπεριφορές και αυτό είναι σίγουρα ελπιδοφόρο. Θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αλληλοϋποστήριξη και να κάνουμε συχνά embrace στο τι αξίζουμε. Ερχόμενη σε επαφή καθημερινά με δεκάδες άτομα λόγω της δουλειάς μου, προσπαθώ να μεταδώσω τις αξίες μου πάνω στο θέμα, θεωρώ πως έστω και έναν άνθρωπο να επηρεάσεις, η αλλαγή είναι ένα βήμα πιο κοντά. 

Υπάρχει εσωτερικευμένος σεξισμός και στη ραπ μουσική και από καλλιτέχνες αλλά και από ακροατές, που αν δουν μια γυναίκα ράπερ στη σκηνή πρώτα θα σχολιάσουν την εμφάνιση και μετά το ποσό καλά ράπαρε. Ωστόσο θεωρώ πως ο πυρήνας της ραπ παραμένει -και πρέπει να παραμείνει- ενωτικός και αντίθετος σε οποιαδήποτε αθέμιτη συμπεριφορά.

Εξοργίζομαι, και θεωρώ αδιανόητο ότι να πρέπει να αποδείξουμε κάτι. Να πρέπει να παλέψουμε για κάτι που είναι δεδομένο». 

«Το μόνο μήνυμα που θέλω να περάσω μέσω της μουσικής μου στις γυναίκες είναι πως είναι δυνατές».

«Πως μπορούν να καταφέρουν τα πάντα, πως δεν έχουν ανάγκη κανέναν για να επιβιώσουν, δεν πρέπει να εξαρτώνται από κανέναν, είτε είναι άντρας, είτε είναι πατέρας, είτε εργοδότης. Πως πρέπει να σταθούν στα πόδια τους με θράσος και θάρρος για να χαρίσουν οι ίδιες στους εαυτούς τους όσα αξίζουν».

Η μουσική ως καταφύγιο και όπλο

Η ραπ δεν είναι απλώς μουσική. Είναι ένα καταφύγιο για όσους αισθάνονται αόρατοι. Είναι ένα όπλο για όσους έχουν κουραστεί να μένουν σιωπηλοί. Σήμερα, την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Έμφυλης Βίας, ας θυμηθούμε ότι κάθε φωνή μετράει. Είτε μέσα από μια ρίμα, είτε μέσα από μια απλή πράξη καθημερινής ανυπακοής στην αδικία.

Αυτές οι γυναίκες δεν είναι μόνο ράπερς. Είναι εκπρόσωποι μιας γενιάς που διεκδικεί τη δική της θέση σε έναν καλύτερο κόσμο. Με ρίμες που υμνούν τη γυναικεία φύση, σπάνε τα δεσμά της πατριαρχίας και δημιουργούν έναν νέο χώρο όπου οι γυναίκες μπορούν να ακουστούν δυνατά και καθαρά.

Η μουσική τους δεν είναι απλώς καλλιτεχνική έκφραση· είναι ένα εργαλείο για την αλλαγή. Και αν κάτι είναι σίγουρο, είναι ότι αυτός ο ήχος της αλλαγής δεν θα σωπάσει σύντομα.