Η Αναστασία Τσουκαλά ξέρει ότι τα θύματα αστυνομικής βίας αναζητούν μάταια Δικαιοσύνη
- 15 ΜΑΡ 2025
Η συστημική φύση της αστυνομικής βίας στην Ελλάδα. Αυτό το βιβλίο (Εκδόσεις Τόπος) στάθηκε η αφορμή να «συναντήσω» την Αναστασία Τσουκαλά, βασική ερευνήτρια στο Université Paris Cité, αναπληρώτρια καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Université Paris-Saclay και αντιπρόεδρο στο Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και να μιλήσουμε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Αστυνομικής Βαρβαρότητας για το έλλειμμα εμπιστοσύνης της ελληνικής κοινωνίας πρός τους θεσμούς της. Και την αστυνομία. Διαβάζοντας το, καταλαβαίνεις μέσα από την έρευνα της Αναστασίας Τσουκαλά ότι η αστυνομική βία στη χώρα έχει συστημικά χαρακτηριστικά.
Η έρευνα της Αναστασίας Τσουκαλά αναλύει την αστυνοµική βία από µια οπτική γωνία που δεν έχει ακόµα διερευνηθεί από την ελληνική ή διεθνή ακαδηµαϊκή κοινότητα. Επιλέγοντας µια αλληλεπιδραστική προσέγγιση, εστιάζει σε ένα πολυπαραγοντικό πεδίο, που συγκροτείται από ένα πλέγµα αστυνοµικών, κυβερνητικών και δικαστικών σχέσεων, για να δείξει πώς η δυναµική του ενισχύει την αστυνοµική βία, υπονοµεύει τις απόπειρες ελέγχου της και δηµιουργεί πολιτική και νοµική αταξία, διαβάζω στο οπισθόφυλλο και μου γεννιούνται άπειρα ερωτήματα για τα περιστατικά της αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας που δεν είναι μεμονωμένα, άλλα έχουν συστημικά αίτια.
– Γιατί αφιερώσατε το βιβλίο σας στα θύματα, που αναζήτησαν μάταια Δικαιοσύνη;
Δεν υπάρχει συλλογικός βίος χωρίς δικαιοσύνη. Αυτή είναι που καθορίζει τις σχέσεις μας με τον κρατικό μηχανισμό και την κοινωνία εντός της πολιτείας. Η συστηματική απουσία δικαιοσύνης για τα θύματα αστυνομικής βίας δημιουργεί ένα ιλιγγιώδες ψυχολογικό, ηθικό, νομικό και πολιτειακό κενό που, αν δεν κλείσει σύντομα, θα μας παρασύρει στο χάος. Δεν υπάρχει αληθινή τάξη χωρίς δικαιοσύνη.
-Ποια είναι τα συστημικά αίτια της αστυνομικής βίας;
Τα πορίσματα της ανάλυσης 136 περιστατικών των τελευταίων ετών αποδεικνύουν ότι η αστυνομική βία διαιωνίζεται λόγω της λειτουργίας ενός σύνθετου πλέγματος σχέσεων αστυνομίας-κυβέρνησης-δικαιοσύνης που διασφαλίζει την ουσιαστική ατιμωρησία των δραστών. Το πλέγμα αυτό βασίζεται σε αμοιβαίες σχέσεις εξουσίας.
-Πώς διασφαλίζεται αυτή η ατιμωρησία;
Αρχικά, μέσα από την αδιαφάνεια των πειθαρχικών ελέγχων και την έμπρακτη αποδυνάμωση του ελέγχου που ασκείται από τον Συνήγορο του Πολίτη. Παράλληλα, τίθενται σε λειτουργία πολλοί μηχανισμοί συγκάλυψης. Αναφέρω ενδεικτικά: πολιτικές και συνδικαλιστικές δηλώσεις που αντιστρέφουν την αλήθεια, ανοχή της ΕΛ.ΑΣ σε πολλές παράνομες πρακτικές (π.χ. στην απουσία διακριτικών), πλημμελής πειθαρχική διερεύνηση, απουσία πειθαρχικής διερεύνησης, ψευδείς καταθέσεις, καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων. Τέλος, οι εισαγγελείς και δικαστές τηρούν διαχρονικά μια σαφώς μεροληπτική στάση. Είναι ενδεικτικό ότι δεν υπάρχει καμία τελεσίδικη καταδίκη για αστυνομική βία σε διαδηλώσεις. Υπάρχει δε μία μόνο τελεσίδικη καταδίκη για αστυνομική βία κατά δημοσιογράφων.
-Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για την ποσόστωση ανδρών και γυναικών που έχουν πέσει θύματα αστυνομικής βίας; Είναι οι γυναίκες περισσότερο εκτεθειμένες;
Από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχουν σχετικά στατιστικά στοιχεία. Όσον αφορά τη σωματική βία, οι γυναίκες δεν είναι περισσότερο εκτεθειμένες όταν βρίσκονται σε πλήθος που δέχεται αστυνομική επίθεση επειδή είναι πρακτικά αδύνατον να στοχοποιηθούν αυτές ειδικά. Όταν είναι όμως σχετικά απομονωμένες, βγαίνει στο φως η κυρίαρχη αστυνομική κουλτούρα αρρενωπότητας με μια νοσηρή επιθυμία υποταγής και τιμωρίας των «ανυπότακτων γυναικών», που μπορεί να προκαλέσει απρόκλητη επίθεση στο πρόσωπο, ιδίως αν είναι όμορφες. Είναι σίγουρα ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε υποτιμητικά σεξιστικά σχόλια, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν επεισόδια, εάν δε δεχθούν επίθεση, προσαχθούν ή συλληφθούν, τα σχόλια συνοδεύονται με απειλές βιασμού.
-Μπορεί να υπάρξει δημοκρατικότερο μοντέλο αστυνόμευσης στην Ελλάδα;
Η ΕΛ.ΑΣ δεν εκδημοκρατίστηκε στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και, όπως ξέρουμε, οι νοοτροπίες αλλάζουν αργά. Το αιτούμενο δεν είναι ο εκδημοκρατισμός προσωπικού της αλλά η επιβολή ενός δημοκρατικού ελέγχου της δράσης του.
«Είναι αδιανόητο να πληρώνουμε το προσωπικό της ΕΛ.ΑΣ για να μας ασκεί παράνομα βία προσπαθώντας να παραμείνει εκτός δημοκρατικού ελέγχου με την ανοχή της εκάστοτε κυβέρνησης και του δικαστικού σώματος, που επίσης πληρώνουμε. Αυτό αναιρεί την ουσία του δημοκρατικού πολιτεύματος».
-Έχετε διατελέσει σύμβουλος του Χρήστου Παπουτσή στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη (2010-2012) και αργότερα δώσατε διαλέξεις στη Σχολή Αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ. Τι συναντήσατε εκεί; Δόκιμους που σας είπαν ανερυθρίαστα ότι δεν θα εφαρμόσουν το νόμο γιατί είναι φασίστες;
Ναι, και δεν τιμωρήθηκαν πειθαρχικά. Πιστεύω όμως ότι δεν πρέπει να αποδώσουμε αποκλειστικά εκεί την αστυνομική βία. Αυτή είναι κυρίως απόρροια μιας διαχρονικής αυταρχικής στάσης της ΕΛ.ΑΣ απέναντι στην κοινωνία και στην πολιτεία. Στο όνομα μιας φαντασιακής παντοδυναμίας, η ΕΛ.ΑΣ θεωρεί και θέλει να επιβάλει ότι είναι ανώτερη από το Σύνταγμα και τους νόμους, αληθινό κράτος εν κράτει, και ανώτερη από εμάς. Το εάν η «κατωτερότητά μας» καθορίζεται από κριτήρια πολιτικά, έμφυλα, σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή φυλετικά/εθνοτικά εξαρτάται απλώς από την εκάστοτε συγκυρία.
-Πόσα περιστατικά αστυνομικής βίας έχετε δει από τις 28.2.2025 μέχρι σήμερα στις συγκεντρώσεις για τα Τέμπη στο Σύνταγμα κι αλλού;
Υπήρξαν τόσα πολλά περιστατικά εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών σε τόσα διαφορετικά μέρη που είναι δύσκολο να καταμετρηθούν. Τα περιστατικά αυτά δείχνουν ξεκάθαρα ότι η αστυνομική βία στοχεύει εν δυνάμει τους πάντες, ακόμα και αν είναι νομοταγείς, και ότι η βία αυτή μπορεί να ασκηθεί απροκάλυπτα, χωρίς να τηρούνται καν τα προσχήματα.
-Αν το Σύνταγμα απαγορεύει τη διάλυση ειρηνικών εκδηλώσεων γιατί είδαμε την αύρα της ΕΛΑΣ στο Σύνταγμα απέναντι σε παιδιά με υψωμένα χέρια στον αέρα;
Το ερώτημα είναι εάν και ποιοι θα τιμωρηθούν, και πόσο αυστηρά, για αυτή την εξόφθαλμα αντισυνταγματική και παράνομη εικόνα. Εάν κρίνω από την πρωθυπουργική δήλωση ότι η ΕΛ.ΑΣ έδρασε εκείνη την ημέρα «επαγγελματικά», φοβάμαι ότι δεν θα υπάρξουν συνέπειες με πρωτοβουλία της ΕΛ.ΑΣ. Εδώ είναι μία από τις συστημικές ρίζες του προβλήματος.
-Στη Γαλλία πώς αντιμετωπίζουν τα αντίστοιχα ΜΑΤ τους πολίτες σύμφωνα με την εμπειρία σας;
Στις δεκαετίες 1980-90, που χαρακτηρίζονταν από οικονομική και κοινωνική σταθερότητα, επικράτησε ένα μοντέλο ήπιας αστυνόμευσης των διαδηλώσεων που μείωσε κατακόρυφα τα περιστατικά αστυνομικής βίας. Ο σταδιακός κλονισμός αυτής της σταθερότητας προκάλεσε την επαναφορά της βίαιης αστυνόμευσης των διαδηλώσεων. Σε γενικές γραμμές, παρατηρείται και εκεί ένα παρεμφερές πλέγμα σχέσεων αστυνομίας-κυβέρνησης-δικαιοσύνης, που εξασφαλίζει την ουσιαστική ατιμωρησία των δραστών. Η διαφορά με την Ελλάδα είναι ότι εκεί προστίθεται μια φαντασιακή ανωτερότητα έναντι των πρώην αποίκων, που ζουν πλέον στη Γαλλία ισότιμα με τον υπόλοιπο πληθυσμό, με αποτέλεσμα η καθημερινή αστυνομική βία σε βάρος τους να αγγίζει ένα παροξυσμικό επίπεδο, που δεν υπάρχει στην Ελλάδα.
