Είσαι σίγουρα καλή μαμά; Αυτό το βίντεο θα σε βάλει σε σκέψεις

Δημιουργήσαμε (αφού πρώτα συμβουλευθήκαμε ειδικούς) ένα βίντεο στο οποίο θέλαμε να τονίσουμε την επιρροή που ασκούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί στο παιδί. Σύμφωνα με έρευνες τα παιδιά ρουφούν σα σφουγγάρι ό,τι βλέπουν, ό, τι ακούν, ό,τι βιώνουν και έχουν την τάση να αντιγράφουν τις συμπεριφορές των ανθρώπων που εμπιστεύονται. Τι σημαίνει αυτό; Μα φυσικά ότι η βία φέρνει βία, σε κάθε μορφή, είτε λεκτική, είτε συναισθηματική, είτε σωματική. Για να καταφέρουμε να την εξαλείψουμε θα πρέπει να κοιτάξουμε πρώτα τον εαυτό μας και να κάνουμε την αλλαγή πρώτα σε εμάς. Το παρακάτω βίντεο αποτυπώνει μια καθημερινότητα που (δυστυχώς) είμαστε σίγουρες πως δε σας φαίνεται ξένη. Ευχόμαστε σύντομα να μοιάζει ξένη σε όλους μας.

Film maker: Αλέξανδρος Ιωαννίδης

Ας αφήσουμε όμως την Καίτη Καραγιάννη, Ψυχολόγο, MA Art Therapy* να μας εξηγήσει τι σημαίνει κακοποίηση, πώς επηρεάζει το οικογενειακό περιβάλλον τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού και πώς οι εκπαιδευτικοί αλλά κι όλοι εμείς μπορούμε να βοηθήσουμε να εξαλειφθεί η βία.

Κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου τιμάμε την επικύρωση της «Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού» από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1989, την οποία σήμερα ακολουθούν 193 χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας από το 1992. Η Σύμβαση είναι μια διεθνής συνθήκη ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούμενη από 54 άρθρα, που πρεσβεύει πως όλα τα παιδιά γεννιούνται με βασικές ελευθερίες και δικαίωμα για ειδική φροντίδα και προστασία. Χαρακτηριστικά, στο άρθρο 19 αναφέρεται ότι τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν να προστατεύσουν το παιδί «από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, εγκατάλειψης ή παραμέλησης, κακής μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανόμενης της σεξουαλικής βίας, κατά το χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του ή του ενός από τους δύο, του ή των νόμιμων εκπροσώπων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί».

Κι ενώ η Σύμβαση διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στο να αλλάξουν τις τελευταίες δεκαετίες οι κοινωνικές αντιλήψεις που αποδέχονταν συχνά την άσκηση βίας στα παιδιά ως αναγκαία για τη διασφάλιση της πειθαρχίας, η παιδική κακοποίηση ήταν και παραμένει ένα παγκόσμιο και διαχρονικό κοινωνικό πρόβλημα με πολύπλοκη αιτιολογία αλλά και πληθώρα επιπτώσεων στη βιοψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Το χαστούκι είναι κακοποίηση

Κι αν σήμερα αντιλαμβανόμαστε ότι το «χοντρό» ξύλο δε βγαίνει σε καλό, πόσες και πόσες σύγχρονες γενιές μεγάλωσαν με «κάνα χαστουκάκι» και «καμιά ξυλιά στον πισινό» μέσα σε φωνές και υστερίες; Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), σωματική κακοποίηση ορίζεται ως «η σκόπιμη χρήση σωματικής βίας κατά του παιδιού, που έχει ως αποτέλεσμα ή έχει μεγάλη πιθανότητα να έχει ως αποτέλεσμα, βλάβη στην υγεία του παιδιού, την επιβίωση, την ανάπτυξη ή την αξιοπρέπειά του». Αυτή περιλαμβάνει χτύπημα, ξυλοδαρμό, κλωτσιές, ταρακούνημα, δάγκωμα, στραγγαλισμό, κάψιμο, δηλητηρίαση και πρόκληση ασφυξίας. 

Ο εξευτελισμός και οι απειλές είναι κακοποίηση

Μια άλλη σκοτεινή μορφή βίας προς τα παιδιά είναι η συναισθηματική – ψυχολογική κακοποίηση, η οποία αναφέρεται «τόσο σε μεμονωμένα περιστατικά, όσο και σε ένα σταθερό μοτίβο ανικανότητας από την πλευρά του γονέα ή του φροντιστή να παράσχει ένα κατάλληλο και υποστηρικτικό περιβάλλον για την ανάπτυξή του. Η κατάχρηση αυτού του τύπου περιλαμβάνει: τον περιορισμό της κίνησης του παιδιού, συμπεριφορές ταπείνωσης, κατηγοριών, απειλών, τρόμου, διάκρισης ή εξευτελισμού και άλλες μη φυσικές μορφές απόρριψης ή εχθρικής μεταχείρισης» (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).

Οι αριθμοί σοκάρουν

Η επιδημιολογία του φαινομένου της βίας κατά των παιδιών δεν μπορεί να είναι ακριβής, καθώς πολλά περιστατικά δεν έρχονται ποτέ στην επιφάνεια και δεν καταγγέλλονται. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το πρόγραμμα BECAN (Επιδημιολογική Μελέτη για την Κακοποίηση και Παραμέληση του Παιδιού στα Βαλκάνια), την πρώτη επιδημιολογική έρευνα για την κακοποίηση στην Ελλάδα σε πληθυσμό 15.000 παιδιών και τη μεγαλύτερη στην Ευρώπη, το 2010:

Οκτώ στα δέκα παιδιά ηλικίας 11, 13 και 16 ετών στην Ελλάδα είχαν υποστεί τουλάχιστον μια εμπειρία σωματικής βίας, με τα ποσοστά ψυχολογικής βίας να είναι ακόμα μεγαλύτερα.

Τα περιστατικά σωματικής κακοποίησης παιδιών που έφτασαν σε όλους τους αρμόδιους φορείς αντιστοιχούσαν μόλις σε 0,18% του παιδικού πληθυσμού σε αυτές τις ηλικίες, ενώ το ποσοστό των θυμάτων που θα λάμβαναν αρμόζουσας προστασίας και θεραπευτικής υποστήριξης ήταν ακόμα πιο μικρό.

Επιπρόσθετα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι περίπου 40.000.000 παιδιά διεθνώς είναι θύματα βίας, ενώ το 2006 η UNICEF ανέφερε ότι περίπου 500 εκατομμύρια έως 1,5 δισεκατομμύριο παιδιών αντιμετωπίζουν την βία ετησίως. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία των ΗΠΑ το 2001 από τα 903.000 παιδιά που είχαν υποστεί κακοποίηση, το 60% των παιδιών αυτών είχε βιώσει παραμέληση.

Βεβαρυμμένο οικογενειακό περιβάλλον

Περίπου το 80% των ατόμων που κακοποιούν τα παιδιά είναι οι φυσικοί τους γονείς (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας). Οι συγκρούσεις και η βία μεταξύ των συζύγων ενισχύουν τις πιθανότητες να κακοποιηθεί ένα παιδί, ενώ η φτώχεια, η ανεργία και η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών επιβαρύνουν το ψυχολογικό προφίλ των γονέων. Επιπλέον, οι έρευνες δείχνουν ότι ένα στα δύο παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση, είναι επίσης μάρτυρες της κακοποίησης της μητέρας τους.

Μικρά θύματα σήμερα, μεγάλοι θύτες αύριο

Τα παιδιά μιμούνται τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους -τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς- επειδή η μίμηση είναι τρόπος μάθησης και κατανόησης του κόσμου στον οποίο μεγαλώνουν. Τα κακοποιημένα παιδιά συχνά βιώνουν συναισθήματα σύγχυσης, φόβου, άγχους, θυμού και εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, μειωμένη σχολική επίδοση, επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά και μετατραυματικό στρες. Το μετατραυματικό στρες μπορεί να εκδηλωθεί στα παιδιά τόσο με την επανάληψη του επώδυνου γεγονότος μέσω του παιχνιδιού όσο και με όνειρα αναβίωσης της βίαιης εμπειρίας με συμβολικό τρόπο (π.χ. κακοί, τέρατα). Ως ενήλικες μπορεί να εμφανίσουν δυσκολίες διαχείρισης συναισθημάτων, αδυναμία ενσυναίσθησης, καταθλιπτικές και αγχώδεις διαταραχές παραβατική και βίαιη συμπεριφορά, κατάχρηση ουσιών, διαταραχές πρόσληψης τροφής, αδιαφορία αναζήτησης εργασίας λόγω χαμηλής αυτοεικόνας και δυσκολίες διατήρησης φιλικών και ερωτικών σχέσεων.

Δάσκαλε, είσαι σημαντικός

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το άρθρο 23 του Νόμου 3500/2006, οι εκπαιδευτικοί δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα έχουν τη νομική υποχρέωση να ενημερώσουν τον διευθυντή της σχολικής μονάδας όταν πληροφορηθούν ή διαπιστώσουν ότι κάποιος μαθητής τους έχει υποστεί ενδοοικογενειακή βία, ο οποίος με τη σειρά του απευθύνεται στον αρμόδιο εισαγγελέα. Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του παιδιού. Μπορούν να επηρεάσουν τόσο τον ψυχισμό του παιδιού όσο και την οικογενειακή λειτουργικότητα. Πράγματι, διεθνείς έρευνες δείχνουν ότι επιζώντες τραυματικών εμπειριών κακοποίησης συχνά αναφέρουν ένα δάσκαλο ή άλλο μέλος από το προσωπικό του σχολείου, το οποίο έδειξε ενδιαφέρον και τους προσέφερε σημαντική φροντίδα.

Το παιδί θα σε μιμηθεί. Δείξ’του τη θετική πλευρά του εαυτού σου

Όταν κλείνεις τα μάτια στη βία, επιτρέπεις να παραταθεί ο πόνος του παιδιού και να διαιωνιστεί ένα πρόβλημα που αφορά την κοινωνία μας. Όταν δείχνεις ότι ενδιαφέρεσαι, προστατεύεις την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Επιβεβαιώνεις ότι αυτό που του συμβαίνει δεν του αξίζει και δεν πρέπει να γίνεται. Ακόμα κι αν η αλλαγή δεν είναι άμεση ή ριζική -που πολλές φορές δεν είναι- με το ενδιαφέρον σου καταφέρνεις  να σταθείς ως ένα διαφορετικό, θετικό πρότυπο στη ζωή του παιδιού, βοηθώντας το μελλοντικά να αμφισβητήσει την κανονικότητα αυτού που ζει. Βοηθώντας το να αμφισβητήσει τις κακοποιητικές πρακτικές ως μέσο διαπαιδαγώγησης, όταν το ίδιο θα γίνει γονιός. Βοηθώντας το να σπάσει τον κύκλο της βίας. Με το ενδιαφέρον σου, συμβάλλεις στο να ζούμε σε μια πιο ανθρώπινη κοινωνία.

Ας είναι η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού το εναρκτήριο ερέθισμα για να αναλογιστούμε όλοι την ευθύνη μας απέναντι στα παιδιά και τους τρόπους που μπορούμε να προλάβουμε, να περιορίσουμε και τελικά να σταματήσουμε την παιδική κακοποίηση.

* Η Καίτη Καραγιάννη προσφέρει συνεδρίες Αrt Therapy και συμβουλευτική γονέων στο Συνειδέναι – Κέντρο Θεραπείας και Εξέλιξης Ατόμου και Οικογένειας (www.syneidenai.gr).