Για πόσο ακόμα θα αφήνουμε παιδιά να πληγώνουν παιδιά;

Δευτέρα γυμνασίου πήγαινα όταν βίωσα τη χειρότερη εμπειρία όλων των σχολικών μου χρόνων. Τότε δεν ήξερα καν τη λέξη και πόσω μάλλον την έννοια του bullying. Την εμπέδωσα, για τα καλά, πολλά χρόνια αργότερα, όταν έφυγα στo Λονδίνο για μεταπτυχιακό πάνω στην Παιδοψυχολογία. Δεκάδες ώρες πέρασα στη μεγάλη εκείνη αίθουσα του πανεπιστημίου του Kingston παρακολουθώντας τους καθηγητές μου να αναλύουν τo bullying και τις επιπτώσεις του στην ψυχική υγεία των παιδιών, των εφήβων και μετέπειτα ενηλίκων.

123

«Ο εκφοβισμός έχει ορισθεί ως μια επιθετική, σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων επαναλαμβανόμενα και απευθύνεται σε ένα άτομο (θύμα) που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του.»

(Olweus, 1993)

«Ανάλογα με τον τύπο και την ένταση της επιθετικής συμπεριφοράς, οι μορφές εκφοβισμού μπορούν να χωριστούν ως εξής:

– Σωματικός εκφοβισμός (χειρονομίες, σπρώξιμο, επίδειξη φυσικής δύναμης, σωματικός τραυματισμός),

– Λεκτικός εκφοβισμός (εξύβριση, εκβιασμός, ταπείνωση, καταπίεση, προσβολή, απειλές),

– Συναισθηματικός εκφοβισμός (διάδοση ψεύτικων φημών, αποκλεισμός ανθρώπων από παρέες/ομάδες).

– Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (αποστολή προσβλητικών μηνυμάτων, emails, ανάρτηση αρνητικών σχολίων, φωτογραφιών, βίντεο στα social media).»

(Sharp and Smith, 1994)

Τα διάβαζα και τα ξαναδιάβαζα για να τα αποστηθίσω ακριβώς όπως τα λένε. Βασικότατο point των τελικών εξετάσεων του master ήταν να θυμάμαι ποιος είπε τι και σε ποια χρονολογία. Πολλές φορές γελούσα αμήχανα μέσα μου, μιας και όλα αυτά που ανέλυαν οι καθηγητές μου ήταν τόσο μα τόσο οικεία σε εμένα. Ήθελα αυθόρμητα να τους ρωτήσω αν εκείνοι έχουν βιώσει κάτι από όλα αυτά ή απλά έχουν μάθει πολύ καλά τη θεωρία και την αναλύουν. Γιατί στην πράξη τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα και επίπονα.

Η λεκτική και συναισθηματική βία θα πρέπει να σταματήσει να βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα. Πιστεύεται ότι οι λέξεις πονάνε λιγότερο από τις πράξεις. Πιστεύεται πως οι λέξεις δεν είναι ικανές να επιφέρουν κάποιο τραγικό αποτέλεσμα. Λόγια είναι, τα ακούς και τα ξεχνάς. Δεν είναι έτσι όμως.

Τέλος Σεπτέμβρη νομίζω ήταν. Δευτέρα γυμνασίου. Ήμασταν μία μεγάλη παρέα 9 κοριτσιών. Όσο κι αν ήθελαν πολλές να πιστεύουν πως ήμασταν όλες αυτοκόλλητες, αυτό πρακτικά δε γινόταν. Βλέπεις δε γίνεται να ταιριάζεις απόλυτα με άλλους οκτώ ανθρώπους, να τους συμπαθείς το ίδιο, να δένεσαι εξίσου και πάει λέγοντας. Υπήρχαν κλίκες, συμπάθειες, μικρές αντιπάθειες και όλα τα συναφή χαζά πράγματα που συναντάς σε παρέες, ειδικά νεαρής ηλικίας.

Εγώ, λοιπόν, ήμουν η ορθολογίστρια της παρέας. Η αυστηρή. Αυτή που θα έλεγε την αλήθεια κατάμουτρα ακόμη κι αν ήξερε πως αυτή δε θα αρέσει. Ποτέ δεν ήθελα να τα έχω καλά με όλους. Δεν έγλειφα τα αυτιά καμιάς κι ας ήξερα ότι πολλές το επιθυμούσαν. Ήμουν πολύ δυναμικό και ανεξάρτητο παιδί. Γιατί τα λέω αυτά; Μα φυσικά για να καταλάβεις ότι το bullying δεν το βιώνουν μόνο τα λεγόμενα «αδύναμα» και εσωστρεφή παιδιά, αλλά όλοι ανεξαιρέτως. Σε όλους μπορεί να συμβεί. Το bullying δεν κάνει διακρίσεις.

Δύο εβδομάδες αφού σβήσαμε με την τότε κολλητή μου και μέλος της παρέας αυτής την τούρτα γενεθλίων μας (το αστείο της υπόθεσης ήταν ότι η τούρτα είχε πάνω μία φωτογραφία μας η οποία από κάτω έκλεινε με την ατάκα «Friends Forever»), έμελλε να βιώσω την απόλυτη απόρριψη.

Στο τελευταίο διάλειμμα της σχολικής εκείνης ημέρας, με έναν πολύ απότομο τρόπο οι φίλες μου μου ζήτησαν να κατέβω στο υπόγειο του σχολείου για να μου ανακοινώσουν «κάτι». Θυμάμαι κατέβαινα τα σκαλιά τόσο αμήχανα, γεμάτη απορία. Κάθισα μόνη μου στα πεταμένα, βρώμικα, σκονισμένα θρανία με τα πόδια σταυρωμένα. Οι υπόλοιπες 8 απέναντί μου να στέκονται όρθιες, παραταγμένες όμορφα και ωραία στα σκαλιά, σε θέση επιβολής. Μέσα σε αυτές και η κολλητή μου. Αυτή που πριν από μία εβδομάδα είχα φιλοξενήσει στο εξοχικό μου και κοιμόμασταν δίπλα-δίπλα.

123

«Δήμητρα, το γεγονός ότι είπες στην x κοπέλα, που είναι εκτός παρέας, ότι σε παρατήσαμε μόνη σου στην πρόσφατη βόλτα μας και προτιμήσαμε να φύγουμε να πάμε να γνωρίσουμε κάτι αγόρια που μιλούσαμε μέσω hi5, είναι ασυγχώρητο. Μίλησες για εμάς σε μια κοπέλα εκτός παρέας. Αυτό εμείς δεν το ανεχόμαστε και για αυτό αποφασίσαμε να κάνουμε συμβούλιο για να δούμε αν θέλουμε να σε κάνουμε παρέα»

Κρύος ιδρώτας. «Κορίτσια θα γράψουμε στα χαρτάκια ένα «ΝΑΙ» ή ένα «ΟΧΙ» ψηφίζοντας έτσι αν θέλουμε να παραμείνει η Δήμητρα στην παρέα μας ή όχι.»

Πρώτη φορά στη μέχρι τότε ζωή μου, τέλος πάντων, είχα μείνει να κοιτάζω απορημένη. Είχα χάσει τα λόγια μου και δεν είχα μέσα μου ούτε 1% δύναμη να απαντήσω σε όλα αυτά που διαδραματίζονταν μπροστά μου. Το άλλοτε δυναμικό κορίτσι που δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω, που δε φοβόταν να τα βάλει ακόμη και με αγόρια μεγαλύτερης ηλικίας δεν είχε κουράγιο να αντιδράσει.. Δεχόμουν σιωπηλά όλο αυτό το reality show που διαδραματιζόταν μπροστά μου (τουλάχιστον ήμουν η πρωταγωνίστρια, ε;).

Επηρεασμένες από τις ψηφοφορίες των reality shows που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή εκείνη την περίοδο, οι φίλες μου διάβαζαν η καθεμιά το χαρτάκι της και με κοιτούσαν στα μάτια, χωρίς κανένα ίχνος ντροπής, ανακοινώνοντάς μου την απόφασή τους. Τα «ΟΧΙ» νίκησαν τα «ΝΑΙ» και εγώ ήμουν το μαύρο πρόβατο. Αυτή που πρόδωσε (κατά την κρίση τους) την παρέα και της άξιζε να μείνει μόνη της. Δεν υπήρχε θέση για εμένα στην παρέα αυτή. Από 9 άτομα, η παρέα έμεινε με 8. Τόσο απλά. Από τη μία μέρα στην άλλη. Από εκείνη τη στιγμή και μετά ήμουν μια άγνωστη για εκείνες. Βρισκόμασταν στο ίδιο σχολείο, στην ίδια τάξη και δεν ανταλλάσσαμε ούτε «γεια». Τα νέα αργά ή γρήγορα έφτασαν στα αυτιά και των υπόλοιπων παιδιών, τα οποία έπρεπε να επιλέξουν στρατόπεδο. Μικρότητες, που δυστυχώς δε συμβαίνουν μόνο μεταξύ παιδιών.

123

Δε θα ξεχάσω ποτέ πόσο πολύ με πόνεσε αυτή η απόρριψη. Μαζική απόρριψη σε τρυφερή ηλικία. Σε ηλικία που δεν ξέρεις πώς να τη διαχειριστείς. Ξαφνικά βρίσκεσαι μόνη. Όλες οι φίλες σου μαζί κι εσύ μόνη. Στο ίδιο σχολείο, στην ίδια τάξη. Κλάματα, θυμός, απομόνωση, άρνηση, απογοήτευση, ήταν μόνο μερικές λέξεις που μπορούν να περιγράψουν τα τότε συναισθήματά μου. Διαβάζοντας αυτήν την ιστορία είμαι σίγουρη πως πολλοί θα πουν «σιγά το πράγμα, σιγά το bullying». Ούτε ξύλο, ούτε βρισιές, ούτε τίποτα. Τι σόι bullying είναι αυτό.

Εδώ είναι η ουσία όμως. Στο να αντιληφθούμε όλοι πως το συναισθηματικό bullying μπορεί να κάνει εξίσου σημαντική ζημιά. Ναι, δεν πονάς σωματικά, αλλά τι γίνεται με τον ψυχικό πόνο; Αυτός πώς γιατρεύεται;

Θα πρέπει να μάθουμε να δίνουμε την απαραίτητη σημασία σε κάθε μορφή bulllying και να σταματήσουμε να θεωρούμε ως ουσιαστικό bullying μόνο αυτό που εμπεριέχει σωματική βία (πολλοί βέβαια δε δίνουν ούτε σε αυτές τις περιπτώσεις σημασία). Όπως θα θορυβηθούμε αν δούμε κάποια μελανιά ή ένα χτύπημα πάνω στο παιδί μας, το ίδιο θα πρέπει να μας απασχολήσει αν το δούμε να κλείνεται στον εαυτό του, να αλλάζει συμπεριφορά, να μη θέλει να μιλήσει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει κλπ.

Η λεκτική και συναισθηματική βία θα πρέπει να σταματήσει να βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα. Πιστεύεται (λανθασμένα) ότι οι λέξεις πονάνε λιγότερο από τις πράξεις. Πιστεύεται πως οι λέξεις δεν είναι ικανές να επιφέρουν κάποιο τραγικό αποτέλεσμα. Λόγια είναι, τα ακούς και τα ξεχνάς. Δεν πάει έτσι όμως. Δεν πάει καθόλου έτσι. Πόσα και πόσα παραδείγματα έχουμε κατά καιρούς με παιδιά που δεν άντεξαν τις εξυβρίσεις, την απόρριψη, τη μοναξιά και έφτασαν στο σημείο να δώσουν τέλος στη ζωή τους;

Σου φαντάζει υπερβολικό; Δεν είναι. Ο καθένας έχει τα δικά του προσωπικά όρια και αντοχές. Δεν μπορείς να γνωρίζεις πώς μπορεί να χτυπά μία απόρριψη, μία απόκλιση, μία επαναλαμβανόμενη άσχημη συμπεριφορά από έναν ή παραπάνω ανθρώπους στον συναισθηματικό κόσμο ενός νέου παιδιού/εφήβου. Το μυαλό, δυστυχώς, παίζει περίεργα παιχνίδια και πολλές φορές οδηγεί σε κακά μονοπάτια.

Πόσο άδικο νεαρά παιδιά να αυτοκτονούν γιατί δεν αντέχουν την ίδια τους τη ζωή; Πόσο άδικο να χάνονται ζωές εξαιτίας της ψυχολογικής πίεσης που τους ασκείται; Πόσο άδικο να μην τους δίνεται καμία βοήθεια και να πνίγονται στις σκέψεις τους και στο αδιέξοδό τους;

Η βάση του χαρακτήρα σου ξεκινά από το σπίτι σου λένε και μάλλον έχουν δίκιο. Αν όλοι εμείς μάθουμε τα παιδιά μας να αποδέχονται την προσωπικότητα/χαρακτήρα/διαφορετικότητα του διπλανού τους και τα διδάξουμε από πολύ μικρή ηλικία να σέβονται τους άλλους και να τους συμπεριφέρονται όπως ακριβώς θα ήθελαν να τους συμπεριφέρονται και οι άλλοι, τότε ίσως ο κόσμος μας ήταν λίγο καλύτερος. Και πού ξέρεις ίσως τότε να μη χρειαζόταν κανένα παιδί να νιώσει μοναξιά. Ίσως τότε να μην έμπαινε κανένα παιδί στη διαδικασία να κοντραριστεί με τις δυνάμεις του. Ίσως τότε να μην ακούγαμε θλιβερά περιστατικά, παρά μόνο γέλια.  

*Αν έχεις πέσει θύμα bullying και θέλεις κάπου να μιλήσεις, μπορείς. Γραμμή βοήθειας για θέματα εκφοβισμού, 1056. Μπορείς να καλέσεις από κινητό χωρίς μονάδες, από καρτοτηλέφωνο χωρίς κάρτα ή από το σπίτι χωρίς να χρεωθείς και οι κλήσεις είναι  ανώνυμες και εμπιστευτικές. Η Γραμμή λειτουργεί 7 ημέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την ημέρα και απαντούν κοινωνικοί λειτουργοί ή ψυχολόγοι. Μίλα. Μην το κρατάς μέσα σου.