Αποκλειστική συνέντευξη με την Mati Diop, τη σκηνοθέτιδα που έγραψε ιστορία στις Κάννες

Υπάρχουν πολλοί λόγοι να χαιρόμαστε για μια ταινία σαν το “Atlantics” και για τη σκηνοθέτη του, Mati Diop. Στα 36 της μόλις χρόνια η γαλλο-σενεγαλέζα ηθοποιός πραγματοποιεί το σκηνοθετικό της ντεμπούτο ε μια ταινία που αντλεί από τοπικούς θρύλους, από τη λογοτεχνία του φανταστικού, κι από θλιβερές, αληθινές πολιτικοκοινωνικές συνθήκες, για να αφηγηθεί αυτό που είναι τελικά μια ερωτική ιστορία πόνου και απώλειας παλιάς όσο η ίδια η τέχνη της αφήγησης.

Ταυτόχρονα, η Mati Diop κατακτά και άλλη μια κορυφή. Αυτό τον Μάιο έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα στην ιστορία του Διαγωνιστικού των Καννών, συμμετέχοντας και μόνο. Λίγες μέρες αργότερα, η ιστορία θα γραφόταν με ακόμα πιο έντονα γράμματα: Το υπέροχο, ποιητικό “Atlantics” κερδίζει το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, ουσιαστικά δηλαδή το δεύτερο τη τάξει βραβείο του Φεστιβάλ αμέσως μετά τον Χρυσό Φοίνικα.

Vianney Le Caer/Invision/AP

Vianney Le Caer/Invision/AP

Είναι μια εντυπωσιακή διάκριση σε κάθε περίπτωση για μια τόσο νεαρή δημιουργό στην πρώτη της κιόλας ταινία. Να τι γράφαμε στο News247.gr αμέσως μετά την παγκόσμια πρεμιέρα του φιλμ στις Κάννες:

Η Γαλλο-σενεγαλέζικη ταινία “Atlantics” ξεκινά με μια ιστορία έρωτα και βίαιου χωρισμού, διαδραματιζόμενη σε ένα Ντακάρ βουτηγμένο στο νέφος, την ομίχλη, καδραρισμένο από μακριά από τη Diop σαν περίπου ένα θαλάσσιο βασίλειο σε παρακμή. Ένας τεράστιος, φουτουριστικός πύργος χτίζεται στην άκρη της πόλης από εργάτες που παραμένουν για καιρό απλήρωτοι, μέχρι που μια μέρα απεγνωσμένοι, αποχωρούν για την Ισπανία σε αναζήτηση άλλων ευκαιριών. Ανάμεσά τους ο Σουλεϊμάν, τον οποίο έχει ερωτευτεί η νεαρή Άντα, που όμως είναι λογοδοσμένη στον πλούσιο Ομάρ. Όταν ο Σουλεϊμάν φεύγει δίχως αντίο, η Άντα πέφτει σε κατάθλιψη, αναζητώντας την ταυτότητά της σε ένα κόσμο φτιαγμένο για να περιορίζει τις νέες γυναίκες, τις ευκαιρίες τους, την κατεύθυνσή τους, τις επιλογές τους.

Η ιστορία είναι παλιά όσο ο χρόνος και ακόμα και η ιδέα του ωκεανού ως απόκοσμης απειλής και φάρος ελπίδας την ίδια στιγμή, είναι κάτι εξαιρετικά, ανατριχιαστικά γνώριμο ειδικά στην Ιστορία του τόπου μας. Η ταινία σταδιακά μετατοπίζεται προς το μεταφυσικό με τρόπους ανατριχαστικούς και συγκινητικούς, μια μυστηριώδης αρρώστια εξαπλώνεται πίσω στο Ντακάρ, η αστυνομία υποπτεύεται πως η Άντα κρύβει τον Σουλεϊμάν αλλά εκείνη απλώς αγωνιά. Συναίσθημα, ταυτότητα, μεταφυσικά στοιχεία και ταξικό αδιέξοδο υπό το μανδύα μιας μεταφυσικής ιστορίας έρωτα και απώλειας: Το “Atlantics” είναι πραγματικά από τα πιο ξεχωριστά πράγματα των φετινών Καννών.

Arthur Mola/Invision/AP

Arthur Mola/Invision/AP

Γι’αυτό και αναζητήσαμε τη Mati Diop πριν ακόμα βραβευτεί, για να μάθουμε περισσότερα για την ίδια και για την ταινία της.

Μιλήσαμε αποκλειστικά με τη σκηνοθέτη που έγραψε ιστορία στις φετινές Κάννες, για την αναγκαιότητα της εφηβείας, για τις ιστορίες αγοριών και κοριτσιών, και για την απειλή και την ομορφιά του τεράστιου ωκεανού.

1. Με προέλευση από την Αφρική

Η μητέρα μου είναι Γαλλίδα και ο πατέρας από τη Σενεγάλη. Ο θείος μου, ο αδερφός του πατέρα μου, ήταν σκηνοθέτης που γύρισε ταινίες που σημάδεψαν το σινεμά της χώρας [σσ. Djibril Diop Mambety, του οποίου το κλασικό “Hyenas” διαγωνίστηκε κι εκείνος στις Κάννες το 1992.], κι ο πατέρας μου ήταν μουσικών των ταινιών αυτών. Εγώ γεννήθηκα στο Παρίσι και ζω εκεί αλλά συχνά πήγαινα παιδί στο Ντακάρ, ξέρω την οικογένεια του πατέρα μου εκεί, έχω αρκετά σημάδια από εκείνη την περιοχή ώστε μετά από τόσα χρόνια να μπορώ να ερευνήσω την προέλευσή μου.

Πάντα ζούσα στο Παρίσι αλλά διατηρούσα κοντινό δεσμό με το Ντακάρ. Δεν πήγα εκεί από τα 13 ως τα 23 μου αλλά όταν αποφάσισα να γίνω σκηνοθέτης έκανα το πρώτο μικρού μήκους μου με φίλους μου στο Παρίσι όμως μετά αφότου έπαιξα και για την Claire Denis [σσ. Στο “35 Rhums” όπου η Diop πρωταγωνιστούσε] αυτό ενίσχυσε την επιθυμία μου να γίνω σκηνοθέτης. Και για κάποιο λόγο που δεν συνειδητοποίησα τότε, ένιωσα πως έπρεπε να ριζώσω το σινεμά μου στο Ντακάρ, παρά στο Παρίσι. Ίσως όλος ο χρόνος που πέρασα μακριά να έθρεψε την ανάγκη μου να πάω εκεί πίσω. Ίσως επειδή η αφρικάνικη προέλευσή μου και η κινηματογραφική μου προέλευση είναι πολύ συνδεδεμένες.

2. Αντιμέτωποι με τον ωκεανό -και την οικονομική κρίση

To 2009 όταν επέστρεψα στο Ντακάρ κι άρχισα να κάνω ταινίες εκεί, έφτασα στη μέση μιας κρίσης. Πολλά αγόρια δραπέτευαν από τη χώρα για οικονομικούς λόγους και πέρναγαν τη θάλασσα για να φτάσουν στην Ισπανία για ένα καλύτερο μέλλον. Οπότε ο ωκεανός εκείνη τη στιγμή ήταν αυτό που βρισκόταν ανάμεσα στην απεγνωσμένη κατάσταση αυτής της νεότητας και σε μια μελλοντική προβολή, μια πιθανότητα. Άρχισα να βλέπω τον ωκεανό ως ένα δάσος που κατάπινε τη νεότητα της χώρας.

Άρχισα να κοιτάω την οικονομική πραγματικότητα με το φίλτρο της δημιουργικής μου ευαισθησίας κι ένιωσα πως υπήρχε μια διάσταση φαντασμάτων εκεί. Ήταν αδύνατον να κοιτάω τον ωκεανό χωρίς να σκέφτομαι τα νεαρά αγόρια που εξαφανίστηκαν μέσα του.

Δεν μπορούσα να συμβιβάσω τη λογική μου με αυτό το γεγονός, με την πράξη του να αντιμετωπίζεις τον ωκεανό. Ίσως επειδή τον φοβάμαι, τον βλέπω σαν ένα άλλο πλανήτη. Αλλά λέει πολλά για την πραγματικότητα από την οποία θες να αποδράσεις.

Αν είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τον ωκεανό αυτό λέει πολλά για την απόγνωση της κατάστασής σου. Η αυτοκτονία είναι ταμπού στη Σενεγάλη και το Ισλάμ, αλλά πραγματικά νιώθω τελικά πως ως κοινωνία έχουμε συνεισφέρει σε μια μαζική αυτοκτονία. Είναι ένα πολύ λεπτό ζήτημα και κάτι πολύ δύσκολο να πεις από μακριά, γιατί οι άνθρωποι αυτοί θα πουν πως φυσικά δεν πήραν το πλοίο για να πεθάνουν, πήραν το πλοίο για να φτάσουν στην Ισπανία, να στείλουν χρήματα στην οικογένειά τους. Είναι όμως ένα συναίσθημα που είχα κάποια στιγμή.

3. Πηνελόπη και Οδυσσέας

Είναι πιο σημαντικές οι γυναίκες στην ταινία γιατί είναι φυσικά το κεντρικό θέμα, αλλά δε θα υπήρχε η ίδια η ιστορία αν δε με είχε αγγίξει και στοιχειώσει η περίοδος και όλα αυτά που συνέβησαν τότε. Το “Atlantics” είναι η ιστορία της Άντα, ενός κοριτσιού, κι ακολουθούμε τη μεταμόρφωσή της από τη στιγμή που το αγόρι της εξαφανίζεται ώσπου φτάνει πίσω ως φάντασμα.

Χρησιμοποίησα ως βάση τις φιγούρες του Οδυσσέα και της Πηνελόπης, ήθελα να εξερευνήσω την Οδύσσεια της Πηνελόπης σε αυτή τη γη, να δείξω όλες τις προκλήσεις που η Άντα έπρεπε να αντιμετωπίσει. Η εξαφάνιση του Σουλεϊμάν δίνει μια νέα διάσταση στη ζωή της Άντα. Η ιστορία του κοριτσιού ξεκινάει με την εξαφάνιση του αγοριού. Είναι ο τρόπος μου να δώσω σημασία στα αγόρια χωρίς τα οποία δε θα υπήρχε αυτή η ιστορία. Μέσα από την εξαφάνισή τους βρίσκω τον τρόπο να δηλώσω την παρουσία τους. Παράλληλα με ενδιέφερε το ταξίδι αυτού του κοριτσιού και η σταδιακή απελευθέρωσή της από το κυνήγι, από την εμμονή. Είναι λίγο σαν τελετουργικό.

4. Μετανάστευση τότε και τώρα

Όταν ξέρεις πως πολλοί έχουν χαθεί στον ωκεανό δε μπορείς να κοιτάξεις με τον ίδιο τρόπο. Είναι ένα πολύ όμορφο, μαγνητιστικό θέαμα, αλλά άρχισε να έχει την αίσθηση μιας διαφορετικής εικόνας για εμένα. Ως ένας τάφος, βασικά. Ο Ατλαντικός Ωκεανός ως τάφος δεν είναι μια ιδέα πρόσφατη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ήταν δύσκολο να μην το συνδέσω με το δουλεμπόριο ή με την αποικιοκρατία, όπου βάρκες έρχονταν από τις ακτές της Γαλλίας στο Ντακάρ. Οι ιστορίες αυτές έχουν τις ίδιες ρίζες.

Ακόμα κι αν υπάρχουν τα κίνητρα του κάθε ατόμου, αυτό που έκανα στο “Atlantics” είναι να φιλμάρω την ιστορία ενός ατόμου μόνο. Ένιωσα πως ήταν απαραίτητο εκείνη τη στιγμή να χρησιμοποιήσω τα εργαλεία του σινεμά εναντίον της μαζικής μιντιακής συμπεριφοράς απέναντι στη μετανάστευση. Κάθε ιστορία, κάθε κίνητρο διαφέρει.

5. Ηθοποιοί, χαρακτήρες, διαίσθηση κι αλήθεια

Την κεντρική μου ηθοποιό τη Mame Bineta Sane μου πήρε 7 μήνες να τη βρω, τη συνάντησα περπατώντας στο δρόμο, ζει σε μια γειτονιά των προαστίων του Ντακάρ που είχε μεγάλη επίδραση η μετανάστευση κι ήθελα να γυρίσω εκεί μέρος της ταινίας γιατί η περιοχή διαθέτει μια ζωντανή ανάμνηση της σύγχρονης ιστορίας. Η ίδια η Mame δεν έζησε τις εξεγέρσεις αλλά μου άρεσε η ιδέα πως η νεότητα την οποία αφορά η ταινία, δεν έχει απαραίτητα άμεση σχέση. Είναι όμως ένας τρόπος να εξερευνήσουν την πρόσφατη ιστορία τους. Δεν βρίσκεις έτσι κι αλλιώς επαγγελματίες ηθοποιούς τέτοιας ηλικίας στη Σενεγάλη. Ήταν αναγκαίο να βρω όλους τους χαρακτήρες στο δρόμο κι όχι απαραίτητα να τους κάνω ηθοποιούς, αλλά να τους εκπαιδεύσω ώστε να γίνουν οι χαρακτήρες.

AP Photo/Petros Giannakouris

AP Photo/Petros Giannakouris

Δουλεύοντας με την Claire Denis δεν πήρα ακριβώς μαθήματα για το πώς να σκηνοθετώ τους ηθοποιούς αλλά περισσότερο μια διαισθητική προσέγγιση. Είναι κάτι που δε μαθαίνεις στα βιβλία. Δεν ξέρω πώς συμβαίνει αλλά είναι σαν μια σχέση. Η Claire έχει έναν πολύ σιωπηλό τρόπο να σκηνοθετεί τους ηθοποιούς της. Η εμπειρία του να γίνεσαι ηθοποιός είναι σημαντική κι όταν βρίσκεσαι στην απέναντι πλευρά είναι αρκετό για να καταλάβεις. Είναι σημαντικό να έχεις παίξει, για να ξέρεις ακριβώς μετά τι είναι αυτό που ζητάς.

6. Εξεγέρσεις, νεότητα και φαντάσματα στο Ντακάρ

Ο χρόνος που πέρασα το 2009 στο Ντακάρ στη μέση της κρίσης με σημάδεψε. Ένιωσα πως αν έπρεπε να γράψω μια ιστορία για αυτή τη χαμένη γενιά θα ήταν μια ιστορία φαντασμάτων.

Μια ταινία του φανταστικού που θα συνδεόταν με τη μεταφυσική ατμόσφαιρα της λογοτεχνίας που διάβαζα την εποχή εκείνη. Αλλά η διάσταση του φανταστικού ήρθε στην πραγματικότητα μέσα από τις ιστορίες των νέων αντρών που κατέγραφα. Συνάντησα τόσα πολλά αγόρια που ήθελαν σχεδόν εμμονικά, σχεδόν σα να τα έχει καταλάβει η ίδια η ιδέα, του να είναι αλλού, στην Ισπανία. Δεν ήταν πια εδώ. Ήταν κάτι απόκοσμο. Ήταν ήδη φαντάσματα.

Μετά την Αραβική Άνοιξη, 6 μήνες αργότερα στο Ντακάρ υπήρχαν επίσης κάποιες εξεγέρσεις, λιγότερο διαδεδομένες στα μέσα, αλλά ήταν κάτι τελείως απρόσμενο γιατί η Σενεγάλη δεν είναι μια χώρα γνωστή για επαναστάσεις και τέτοιο ταμπεραμέντο. Είναι σταθερή χώρα, τελευταίες εξεγέρσεις ήταν το ‘68. Ακολουθούσα τα γεγονότα από απόσταση στο Παρίσι και είχα συγκινηθεί βλέποντας τους νεότερους να παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, ένιωσα ένα νέο άνεμο. Είναι δύσκολο να συνδεθείς με μια χώρο όταν δεν ζεις εκεί, αλλά όταν περνάς χρόνο εκεί, οι άνθρωποί σου είναι εκεί, κάνεις σινεμά εκεί, φυσικά σε απασχολεί με απτό τρόπο. Και ξέρουμε πως αυτές οι μικρές εξεγέρσεις δεν έχουν πάντα αποτέλεσμα, αλλά και πάλι όταν συμβαίνουν είναι για μένα κάτι εντυπωσιακό. Μπορείς να νιώσεις με απτό τρόπο μια έκσταση, μπορείς να νιώσεις την αλλαγή.

AP Photo/Petros Giannakouris

AP Photo/Petros Giannakouris

Εγώ γεννήθηκα το ‘92 και η Αραβική Άνοιξη ήταν η πρώτη επανάσταση στην οποία ήμουν μάρτυρας, κι είναι κάτι που είχε επίδραση στο πώς προσεγγίζω το σινεμά. Μου υπενθύμισε πως το σινεμά μου θα πρέπει να είναι σε αυτή την πλευρά. Οι νέοι βγαίνουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για αυτό που έχουν ανάγκη και το το σινεμά μου είναι αναγκαίο να επηρεαστεί από αυτή τη ζωτικότητα.

*Το “Atlantics” βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο 72ο Φεστιβάλ Καννών. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια του Φεστιβάλ. Η ταινία θα κυκλοφορήσει την ερχόμενη σεζόν.

Κεντρική Φωτογραφία: Vianney Le Caer/Invision/AP