Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Καρκίνου: Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στο παιδί και πώς να τις αντιμετωπίσετε

Ο παιδικός καρκίνος αποτελεί σήμερα την δεύτερη αιτία θανάτου στα παιδιά μετά τα ατυχήματα, αλλά την πρώτη αιτία λόγω ασθένειας. Η διάγνωση ενός σοβαρού νοσήματος, όπως ο καρκίνος, προκαλεί έντονη ψυχολογική φόρτιση τόσο στο παιδί όσο και σε όλη την οικογένεια. Η εισαγωγή ενός παιδιού στο νοσοκομείο αποτελεί μια από της πιο σοβαρές ψυχοτραυματικές εμπειρίες. Οι μαρτυρίες των γονέων που δηλώνουν ότι «τα πρώτα συναισθήματα που νιώθεις όταν μαθαίνεις ότι το παιδί σου έχει καρκίνο είναι απελπισία και φόβος», φανερώνουν την έντονη ανάγκη για ψυχολογική στήριξη όλων των μελών της οικογένειας.

Ποιες είναι όμως οι ψυχικές επιπτώσεις για το παιδί; Πως μπορεί ένας γονέας να βρει δύναμη να στηρίξει το παιδί του και τον εαυτό του;

Η ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης του παιδιού

Οι ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού ξεκινούν από την πρώτη στιγμή της διάγνωσης της ασθένειας (τι είναι; ποια τα συμπτώματα; μήπως φταίνε εκείνα; κ.ά.). Ένα μικρό παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει γιατί αρρώστησε, γιατί πρέπει να υποβληθεί σε μια επώδυνη συχνά θεραπεία, και γιατί πρέπει να αφεθεί στη φροντίδα κάποιων «αγνώστων». Έτσι, συχνά, οι εξηγήσεις για την νόσο στο μυαλό ενός παιδιού είναι τρομακτικότερες από την πραγματική ασθένεια, καθώς το παιδί δημιουργεί ασυνείδητες φαντασιώσεις πιστεύοντας ότι απειλείται ή τιμωρείται για κάτι.

Τα περισσότερα παιδιά με χρόνια νόσο εκδηλώνουν μια συμπεριφορά νευρική, αίσθηση της απώλειας και συναισθήματα λύπης, φόβου, άγχους. Επίσης, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις παιδιών και εφήβων που αναπτύσσουν μια δυσκολία προσαρμογής στη νόσο, καθώς εμφανίζουν συμπεριφορές όπως, απομόνωση, μοναξιά, το αίσθημα απόρριψης και προβλήματα επικοινωνίας με την οικογένεια.

Μάλιστα, μια έρευνα του Rapoport και των συνεργατών του, έδειξε ότι πολλά σωματικά προβλήματα καρκινοπαθών βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου σε αντίθεση με πολλά ψυχολογικά, όπως το άγχος και ο θυμός που επιδεινώνονται σε σημαντικό βαθμό. Η στάση που θα τηρήσει η οικογένεια, όσον αφορά την ενημέρωση του παιδιού σχετικά με την αρρώστια και τη θεραπεία, θα δυσχεράνει ή θα διευκολύνει τη διαδικασία προσαρμογής του στην νέα πραγματικότητα. Συχνά, η προετοιμασία του παιδιού για κάποια θεραπευτική διαδικασία ή επέμβαση, ανακινεί μια διεργασία ανησυχίας και προβληματισμού, καθώς επεξεργάζεται νοητικά και συναισθηματικά τα γεγονότα που πρόκειται να αντιμετωπίσει. Ωστόσο, αυτή η διεργασία προστατεύει το παιδί από το σοκ, τον πανικό και την αίσθηση αδυναμίας που βιώνει όταν συμβαίνουν δυσάρεστα γεγονότα.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις για το παιδί

Η διάγνωση μιας χρόνιας αρρώστιας έχει σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή του παιδιού. Οι επιπτώσεις της διάγνωσης και της θεραπείας στον ψυχισμό του παιδιού εξαρτώνται από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι τα χαρακτηριστικά του παιδιού, όπως η ηλικία, το στάδιο νοητικής εξέλιξης, η προσωπικότητα που έχει αναπτύξει. Επίσης, το περιβάλλον του παίζει σημαντικό ρόλο, δηλαδή η στάση και οι αντιδράσεις των γονιών, των συγγενών, του απέναντι στο άρρωστο παιδί. Γονείς που αφήνονται στο φόβο και την απελπισία επηρεάζουν το παιδί δημιουργώντας την αίσθηση ότι είναι ένοχο για την κατάσταση αυτή που βιώνουν η γονείς. Επιπλέον, οι παράγοντες που σχετίζονται με την αρρώστια, όπως η σοβαρότητα, οι αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση του παιδιού.

Η χρόνια αρρώστια επιδρά στη γενικότερη συναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού και του εφήβου, γεγονός που απαιτεί την παροχή φροντίδας σε πολλά επίπεδα συγχρόνως ιατρικά και ψυχολογικά. Ορισμένα παιδιά εμφανίζουν συναισθηματικές διαταραχές ή προβλήματα συμπεριφοράς, (επιθετικότητα, απομόνωση, ψυχικές μεταπτώσεις κ.ά.), όταν επιστρέφουν στο σπίτι. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της νοσηλείας του παιδιού άλλωστε γίνονται εμφανείς μόλις βρεθούν στον ασφαλή και οικείο χώρο του σπιτιού, μακριά από την επιτήρηση άγνωστων προσώπων. Για παράδειγμα, μπορεί να παλινδρομήσουν, να προσκολληθούν στους γονείς τους εμφανίζοντας έντονο άγχος αποχωρισμού, μπορεί να εκδηλώσουν διαταραχές στον ύπνο τους ή στη διατροφή, ή να παρουσιάσουν προβλήματα συμπεριφοράς στο σπίτι ή στο σχολείο (διάσπαση προσοχής, καυγάδες κ.ά.).

Η θεραπεία του παιδικού καρκίνου δεν είναι μόνο η ίαση, αλλά και η διατήρηση της ποιότητας ζωής, η ψυχολογική και ψυχοκοινωνική ισορροπία των παιδιών, καθώς η κατάθλιψη είναι μια από τις πιο συχνές, ψυχιατρικές διαταραχές του παιδικού καρκίνου. Για την ψυχολογική στήριξη του παιδιού και της οικογένειάς του η συμβουλευτική ψυχολογία και η ψυχοθεραπεία βοηθούν τόσο στην μείωση του άγχους και της ενοχής που μπορεί να νιώθει το παιδί, όσο και στη βελτίωση των σχέσεων της οικογένειας, αποκτώντας μια περισσότερο ρεαλιστική στάση απέναντι στην ασθένεια.

Οι ατομικές ή/και ομαδικές συνεδρίες των γονιών είναι ιδιαίτερα σημαντικές, διότι βοηθούν να κατανοήσουν τον σωστό τρόπο αντιμετώπισης του παιδιού που ασθενεί και να το βοηθήσουν στον καθημερινό του αγώνα.

Χρήσιμα TIPS:
• Κατάλληλη προετοιμασία του παιδιού πριν την εισαγωγή του στο νοσοκομείο ώστε να μειωθεί το άγχος και η πιθανότητα εμφάνισης διαταραχών της συμπεριφοράς του.
• Καλή ψυχολογική κατάσταση των γονιών ώστε να βοηθήσουν το παιδί να μπορέσει να αντιμετωπίσει καλύτερα τις πολλαπλές προκλήσεις που του θέτει η ασθένεια.
• Μεγάλη προσοχή και φροντίδα στο ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο του παιδιού, ακριβώς όπως δίνεται και η φροντίδα στην οργανική νόσο.
• Ενθάρρυνση τόσο της λεκτικής, όσο και της μη λεκτικής επικοινωνίας, καθώς τα παιδιά χρησιμοποιούν έμμεσους και συμβολικούς τρόπους (π.χ. το παιχνίδι, τη ζωγραφική, τη συμπεριφορά), για να εκφράσουν αυτά που τα απασχολούν.
• Χρήση εικονογραφημένων βιβλίων, εντύπων ή/και παραμυθιών για την ενημέρωση του παιδιού για την αρρώστια, την επέμβαση ή την νοσηλεία.
• Ενίσχυση της προσωπικής συμμετοχής του παιδιού σε θέματα διαχείρισης της ασθένειας με σκοπό την προώθηση της αυτονομίας του.
• Οι γονείς πρέπει να συμπεριφέρονται στο παιδί με τρόπο ανάλογο με εκείνον με τον οποίο συμπεριφέρονται στα υγιή αδέρφια του.

Φραντζέσκα Καραγιάννη
MSc Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια