Εργαζόμενη μητέρα: Τα δικαιώματα που κάθε (νέα ή μέλλουσα) μαμά έχει και πρέπει να ξέρει
- 14 ΜΑΙ 2023
Παρά την ψήφιση νόμων που απαγορεύουν τις διακρίσεις στην εγκυμοσύνη, το εργασιακό τοπίο στη χώρα μας, παραμένει συχνά ομιχλώδες. Τι πρέπει να γνωρίζει λοιπόν για τα δικαιώματά της, κάθε εργαζόμενη μέλλουσα ή νέα μητέρα στην Ελλάδα;
Από τη δεκαετία του 1970, συνολικά 13 νομοθεσίες έχουν υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με στόχο τη διασφάλιση ότι γυναίκες και άντρες λαμβάνουν ισότιμη μεταχείριση στο θέμα της εργασίας. Οι νόμοι αυτοί καλύπτουν ένα εύρος περιοχών, συμπεριλαμβανομένης της ίσης μεταχείρισης στον χώρο εργασίας, της προστασίας των εγκύων, των μητέρων που θηλάζουν, της άδειας μητρότητας και της γονικής άδειας. Ωστόσο, η προκατάληψη κατά των εγκύων γυναικών είναι συχνά αναπολογητική. Οι διακρίσεις στην εγκυμοσύνη, χτυπούν σε μια κρίσιμη στιγμή στην καριέρα μιας γυναίκας, κατά τη διάρκεια μιας τεράστιας αλλαγής στη ζωή της.
Είναι το πρώτο βήμα σε αυτό που μπορεί να εξελιχθεί αργότερα σε επίθεση διακρίσεων για τη γονική άδεια, τον θηλασμό και τη φροντίδα των παιδιών.
Οι διακρίσεις που θα αντιμετωπίσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή λίγο μετά την επιστροφή στη δουλειά της, μπορεί να επηρεάσουν τις αποφάσεις της γύρω από το αν θα αλλάξει δουλειά ή επάγγελμα, αν θα μειώσει τις ώρες εργασίας ή θα παραιτηθεί. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα καθώς συχνά, πολλές γυναίκες είτε δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, είτε δεν ξέρουν πώς να τα διεκδικήσουν, ειδικά στο χρονοδιάγραμμα μιας εγκυμοσύνης. Στις παρακάτω γραμμές λοιπόν, δύο δικηγόροι, η Ιωάννα Στεντούμη και η Χρύσα Παπαϊακώβου, ξεκαθαρίζουν το τοπίο γύρω από το τι ισχύει σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και μετά την επιστροφή στην εργασία.
Ποια είναι τα βασικά δικαιώματα που μια μέλλουσα ή νέα εργαζόμενη μητέρα θα πρέπει να γνωρίζει ότι έχει;
iStock
Όπως εξηγεί η Ιωάννα Στεντούμη, κάθε εργαζόμενη στον ιδιωτικό τομέα μητέρα παιδιών ηλικίας έως 12 ετών, δικαιούται ευελιξία στην εργασία, όπως τηλεργασία, ευέλικτο ωράριο εργασίας ή μερική απασχόληση.
Επιπλέον, δικαιούται να απουσιάσει από την εργασία της 2 μέρες τον χρόνο, με αποδοχές, για λόγους ανωτέρας βίας, σε περίπτωση ασθένειας ή ατυχήματος που απαιτεί την παρουσία της. Παράλληλα, εργαζόμενες μητέρες (βιολογικές, θετές, υπό αναδοχή, μητέρες με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας) που εργάζονται σε μεγάλες επιχειρήσεις και έχουν παιδιά με αναπηρία, έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν τη μείωση του ωραρίου εργασίας τους κατά μία ώρα την ημέρα, με ανάλογη περικοπή των αποδοχών τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, πιθανόν να έχουν και ειδική γονική άδεια, διάρκειας 10 εργασίμων ημερών κατ’ έτος, με αποδοχές.
Επίσης, εργαζόμενες μητέρες (βιολογικές, θετές, υπό αναδοχή, τεκμαιρόμενες) έχουν δικαίωμα να απουσιάζουν, χωρίς περικοπή των αποδοχών τους και μετά από άδεια του εργοδότη, ορισμένες ώρες ή ολόκληρη την ημέρα, μέχρι τη συμπλήρωση 4 ημερών, κάθε έτος, για να επισκέπτονται το σχολείο των παιδιών τους.
Άδεια μητρότητας
Κάθε εργαζόμενη στον ιδιωτικό τομέα μητέρα, δικαιούται να λάβει άδεια μητρότητας, η συνολική διάρκεια της οποίας ανέρχεται σε 17 εβδομάδες. Από το διάστημα αυτό, οι 8 εβδομάδες (δηλαδή 56 ημέρες) χορηγούνται υποχρεωτικώς πριν από την πιθανή ημερομηνία του τοκετού (άδεια τοκετού) και οι υπόλοιπες 9 εβδομάδες (δηλαδή 63 ημέρες) μετά τον τοκετό (άδεια λοχείας).
Σημειώνεται ότι την άδεια λοχείας δικαιούται και η γυναίκα της οποίας το τέκνο γεννήθηκε νεκρό ή πέθανε μετά τον τοκετό. Επίσης, η γυναίκα ιδιωτική υπάλληλος, με την εξαίρεση ειδικότερων κατηγοριών, όπως για παράδειγμα οι δικηγόροι υπό καθεστώς έμμισθης εντολής, δικαιούται να λάβει από τον ΟΑΕΔ τη διαφορά μεταξύ των τακτικών της αποδοχών και των επιδομάτων μητρότητας που έλαβε ή θα λάβει.
Οι δημόσιοι υπάλληλοι μητέρες τώρα, όπως εξηγεί η Χρύσα Παπαϊακώβου έχουν 5 μήνες άδεια λοχείας και κύησης. Από εκεί και πέρα οι γονείς (είτε η μητέρα, είτε ο πατέρας), έχουν 9 μήνες άδεια με αποδοχές. Σύμφωνα δε με τις νέες τροποποιήσεις που έγιναν 2021, μπορούν να πάρουν μέχρι 5 χρόνια άδεια άνευ αποδοχών, εκ των οποίων οι δύο πρώτοι μήνες είναι αμειβόμενοι με τον κατώτατο μισθό.
Επιπλέον, υπάρχει η άδεια 22 εργάσιμων ημερών κάθε έτος για τους γονείς, φροντιστές, και συμπαραστάτες παιδιών ανηλίκων και ενηλίκων που πάσχουν από σοβαρά νοσήματα και χρήζουν φροντίδας.
Μείωση ωραρίου
Οι εργαζόμενες μητέρες στον ιδιωτικό τομέα δικαιούνται, είτε να προσέρχονται αργότερα, είτε να αποχωρούν νωρίτερα κατά μία ώρα κάθε μέρα από την εργασία τους για χρονικό διάστημα 30 μηνών από την λήξη της άδειας λοχείας.
Εναλλακτικά κι εφόσον συμφωνήσει ο εργοδότης, η μητέρα μπορεί αντί για μειωμένο ωράριο, να πάρει συνεχόμενη άδεια με αποδοχές, διάρκειας περίπου 3,5 μηνών (ισόχρονη προς το μειωμένο ωράριο άδεια). Και στις δύο περιπτώσεις πάντως, οι εργαζόμενες μητέρες δικαιούνται πλήρεις τις αποδοχές τους.
Οι εργαζόμενες μητέρες στο Δημόσιο μπορούν να έχουν για 5 χρόνια μειωμένο ωράριο κατά 50% με αντίστοιχες μειωμένες αποδοχές.
Ειδική άδεια προστασίας μητρότητας
Οι εργαζόμενες μητέρες που είναι ασφαλισμένες στον ΕΦΚΑ και απασχολούνται με σχέση εξαρτημένης εργασίας, ορισμένου ή αορίστου χρόνου, με πλήρη ή μερική απασχόληση, δικαιούνται ειδική άδεια προστασίας μητρότητας, χρονικής διάρκειας 6 μηνών.
Η άδεια αυτή χορηγείται στις εργαζόμενες μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας (τοκετού-λοχείας), της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, καθώς επίσης και της ετήσιας κανονικής άδειας. Το δικαίωμα αυτό ασκείται εντός 60 ημερών από τη λήξη των προαναφερθέντων αδειών. Κατά την διάρκεια της εν λόγω άδειας, καταβάλλονται αποδοχές που είναι ίσες με τον κατώτατο μισθό, από τον ΟΑΕΔ.
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ο νόμος δεν προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης της συγκεκριμένης άδειας στη θετή μητέρα.
Εργαζόμενη μητέρα και προστασία από την απόλυση
iStock
Η καταγγελία σύμβασης από τον εργοδότη απαγορεύεται και είναι απόλυτα άκυρη, τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, όσο και για το χρονικό διάστημα 18 μηνών μετά τον τοκετό. Συγκεκριμένα όπως η Ιωάννα Στεντούμη εξηγεί:
«Απαγορεύεται και είναι απόλυτα άκυρη η καταγγελία της σύμβασης ή σχέσης εργασίας εργαζόμενης από τον εργοδότη της, τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, όσο και για το χρονικό διάστημα 18 μηνών μετά τον τοκετό ή κατά την απουσία της για μεγαλύτερο χρόνο, λόγω ασθένειας που οφείλεται στην κύηση ή τον τοκετό, εκτός εάν υπάρχει σπουδαίος λόγος για καταγγελία. Ως σπουδαίος λόγος δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ενδεχόμενη μείωση της απόδοσης στην εργασία της εγκύου που οφείλεται στην εγκυμοσύνη».
Σε περίπτωση καταγγελίας της σχέσης εργασίας εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος, ο εργοδότης οφείλει να αιτιολογήσει την καταγγελία γραπτώς και να προβεί σε σχετική κοινοποίηση στην Επιθεώρηση Εργασίας.
Να τονίσουμε ότι η προστασία δεν εξαρτάται από το εάν ο εργοδότης γνώριζε ή όχι την εγκυμοσύνη. Παράλληλα, η προστασία αυτή καλύπτει και την περίπτωση που το τέκνο γεννήθηκε νεκρό, όπως επίσης ισχύει και για τις εργαζόμενες που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως 6 ετών, είτε εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας.
Στις περιπτώσεις υιοθεσίας ή τεχνητής γονιμοποίησης ισχύουν τα ίδια δικαιώματα;
Η τεκμαιρόμενη μητέρα που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, όπως εξηγεί η Ιωάννα Στεντούμη, δικαιούται άδεια λοχείας, καθώς και την ειδική εξάμηνη άδεια.
Η εργαζόμενη που τεκνοθετεί ή αναδέχεται τέκνο ηλικίας έως έξι ετών, δικαιούται τη γονική άδεια ανατροφής. Η άδεια χορηγείται μετά την περαίωσης της διαδικασίας ή αναδοχής. Από την άλλη, εργαζόμενες, οι οποίες υποβάλλονται σε μεθόδους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, δικαιούνται άδεια 7 εργάσιμων ημερών με αποδοχές, ύστερα από βεβαίωση του θεράποντος ιατρού ή του διευθυντή μονάδας ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Γονική άδεια ανατροφής
Οι εργαζόμενοι γονείς έχουν δικαίωμα γονικής άδειας ανατροφής του παιδιού μέχρι τη συμπλήρωση των 6 ετών. Η γονική άδεια ανατροφής, είναι άνευ αποδοχών και χορηγείται εγγράφως για περίοδο τουλάχιστον 4 μηνών.
Ισχύουν τα ίδια ή υπάρχουν τυχόν διαφοροποιήσεις για τις μονογονεϊκές και πολύτεκνες οικογένειες;
Στους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα γονείς, ή τρίτα πρόσωπα, που τους έχει ανατεθεί η κατ’ αποκλειστικότητα άσκηση της γονικής μέριμνας του προσώπου του τέκνου/παιδιού με δικαστική απόφαση, χορηγείται άδεια 6 ημερών ετησίως, με αποδοχές, επιπλέον αυτής που δικαιούνται από άλλες διατάξεις. Γονέας με 3 παιδιά ή περισσότερα, δικαιούται άδειας 8 ημερών ετησίως.
Για μονογονείς και για πολύτεκνους τώρα στο Δημόσιο, και οι μήνες και το ποσό άδειας, αντίστοιχα προσαυξάνονται, όπως προβλέπεται ρητά από τον δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα. Επίσης μπορούν να έχουν για 5 χρόνια, μειωμένο ωράριο κατά 50% με αντίστοιχες μειωμένες αποδοχές, ενώ και εκεί υπάρχουν κάποιες επιπλέον διευκολύνσεις για μονογονείς και πολύτεκνους.
«Με το νέο καθεστώς, το σημαντικό είναι ότι όλες αυτές οι άδειες εξομοιώθηκαν οι ανάδοχοι, οι θετοί και φυσικοί γονείς και ισχύουν για όλους» υπογραμμίζει η Χρύσα Παπαϊακώβου.
Πώς μπορεί να κινηθεί μια εργαζόμενη μητέρα όταν δεν παίρνει όσα δικαιούται
Σε παραβίαση των δικαιωμάτων της, η μητέρα μπορεί να κάνει καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασίας ή να κινηθεί δικαστικά με αγωγή κατά του/της εργοδότριας. Οι εργαζόμενες στο Δημόσιο μητέρες, μπορούν επίσης ανάλογα τον φορέα να απευθυνθούν στο αρμόδιο υπουργείο, στον Συνήγορο του Πολίτη, αλλά και σε έναν Σύμβουλο Ακεραιότητας, έναν μηχανισμό εσωτερικού ελέγχου στον Δημόσιο τομέα.
Η πραγματική σημασία του να γνωρίζεις τα δικαιώματά σου
iStock
Βρισκόμαστε στη μέση μιας πολιτισμικής αλλαγής όσον αφορά την αντιμετώπιση της εγκυμοσύνης στον εργασιακό χώρο. Ο νόμος όμως είναι μόνο το πρώτο βήμα. Οι γυναίκες πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και να αισθάνονται ότι μπορούν να επωφεληθούν, ώστε η εκάστοτε νομοθεσία να έχει ουσιαστικό νόημα. Καθώς οι γυναίκες μιλούν περισσότερο για τις εμπειρίες τους, οι χώροι εργασίας μπορούν να συνεχίσουν να αλλάζουν προς το καλύτερο.
Πολλοί εργοδότες συνειδητοποιούν ότι πρέπει να δημιουργήσουν φιλικές προς την οικογένεια πολιτικές, για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν πολύτιμες εργαζόμενες.
Νέες λύσεις βοηθούν τους εργοδότες να καλύπτουν ανάγκες όχι μόνο για την εγκυμοσύνη, αλλά και για εργαζόμενους που φροντίζουν έναν γονέα, σύζυγο ή παιδί ή διαχειρίζονται τα δικά τους ιατρικά ή προσωπικά ζητήματα.
Οι εταιρείες για παράδειγμα, μπορούν να εκπαιδεύσουν τους υπαλλήλους τους σε άλλες εργασίες, να δημιουργήσουν σχέδια έκτακτης ανάγκης για τυχόν άδειες στις περιγραφές θέσεων εργασίας όλων ή/και να προσθέσουν θέσεις στο προσωπικό τους.
Το σημαντικό σε κάθε περίπτωση είναι να κατανοήσουμε ότι το κλίμα για τις εγκύους και τις εργαζόμενες μητέρες αλλάζει γρήγορα. Και ότι η δική σου φωνή, μπορεί να βοηθήσει προς μια θετική αλλαγή στο εργασιακό τοπίο.
