28 ανατριχιαστικές αλήθειες για τη βία κατά των γυναικών

Τον Δεκέμβριο του 1991 αποφασίσαμε ως Ηνωμένα Έθνη να πάψουμε να κάνουμε τα στραβά μάτια απέναντι σ’ αυτήν. Ή μάλλον να συνεχίσουμε να κάνουμε όσο μας παίρνει τα στραβά μάτια, έχοντας όμως ορίσει μια Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών. Η ημέρα αυτή τιμάται κάθε χρόνο στις 25 Νοεμβρίου. Μία ημέρα σαν τη σημερινή. Στο παράξενο 2020 δεν παίρνει πια κανέναν να κάνει τα στραβά μάτια απέναντι στη βία κατά των γυναικών. Δεν παίρνει εμένα, εσένα, εμάς, τις γυναίκες.

Τι είναι η έμφυλη βία

Η έμφυλη βία πηγάζει κατευθείαν από την αντίληψη ότι τα δύο φύλα δεν είναι ίσα μεταξύ τους. Έρχεται φορετή στην κοινωνία μας με τον μανδύα του «εντάξει μωρέ κι εσύ κάτι θα του έκανες» ως μία από τις πιο τραγικές απόρροιες της ανισότητας στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος και εξουσίας που υπάρχουν μεταξύ ανδρών και γυναικών. Παρόλο που τείνουμε να το ξεχνάμε, η έμφυλη βία συνιστά ποινικό αδίκημα και τιμωρείται αυστηρά και από την ελληνική νομοθεσία. Στην Ελλάδα το πιο σπουδαίο βήμα προς τη νομοθετική αντιμετώπιση της έμφυλης βίας έγινε το 2018 με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Σε αυτή, όπως αναφέρει το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα», «αποτυπώνονται πλέον με συστηματοποιημένο τρόπο και ποινικοποιούνται μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που ως τώρα δεν αναγνωρίζονταν νομικά ως τέτοιες (stalking, οικονομική βία, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, εξαναγκαστικός γάμος)».

Οι μορφές της βίας κατά των γυναικών

Όσο για τις μορφές που παίρνει η έμφυλη βία, θα σε παραπέμψω και πάλι στο κέντρο «Διοτίμα». Εκεί αναφέρεται πως: «Σύμφωνα με τους διεθνώς αναγνωρισμένους ορισμούς της έμφυλης βίας (GBVIMS), οι βασικοί τύποι της είναι τέσσερις: Σεξουαλική, Σωματική, Ψυχολογική και Οικονομική βία. […] Οι μορφές της έμφυλης βίας είναι: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική / συναισθηματική κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων (human trafficking), σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία, εξαναγκαστικός γάμος, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, stalking».

 

Μολονότι τα βήματα και νομοθετικά γίνονται, το πρόβλημα της βίας κατά των γυναικών εξακολουθεί να παραμένει σχετικά «αόρατο».

Μία φορά το χρόνο οι στατιστικές μας υπενθυμίζουν ότι υπάρχει. Ξεχνάμε όμως, ότι αυτοί οι αριθμοί, πέρα από στατιστικά εύρήματα είναι άνθρωποι. Είναι γυναίκες και κορίτσια, τα οποία κατά συντριπτική πλειοψηφία είναι οι αποδέκτες της έμφυλης βίας, τα οποία επιβίωσαν από τραυματικά περιστατικά. Στα οποία δεν μπορούμε ακόμα και σήμερα να εγγυηθούμε ότι κάτι τέτοιο αποκλείεται να συμβεί σε κάποια άλλη.

 

Οι γυναίκες που έχουν δεχθεί βία σε αριθμούς

• 243 εκατομμύρια γυναίκες ηλικίας 15 – 49 ετών, πριν την πανδημία είχαν υποστεί σεξουαλική ή/και σωματική βία από σύντροφό τους, σύμφωνα με την Ένωση του ΟΗΕ για τις Γυναίκες (UNWomen).
• Περίπου 13 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν πέσει θύματα σωματικής βίας, σύμφωνα με την Πανευρωπαϊκή Έρευνα για τη Βία Κατά των Γυναικών.
• Περίπου 3,7 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν υποστεί σεξουαλική βία.
• 1 στις 3 γυναίκες στην ΕΕ (33 %) έχει πέσει θύμα σωματικής και/ή σεξουαλικής βίας μετά την ηλικία των 15 ετών. Οι συνηθέστερες μορφές σωματικής βίας είναι οι σπρωξιές και τα σκουντήματα, τα χαστούκια, το βίαιο τράβηγμα και το τράβηγμα των μαλλιών της γυναίκας.
• 1 στις 2 γυναίκες στην ΕΕ έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της
• 1 στις 8 γυναίκες της ΕΕ έχουν υποστεί οικονομική βία από το σύντροφό τους
• Συνολικά, το 11% των γυναικών στην ΕΕ έχουν πέσει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής βίας.
• Από το σύνολο των γυναικών στην Ευρώπη που έχουν (τέως ή νυν) σύντροφο, 22 % έχουν πέσει θύματα σωματικής και/ή σεξουαλικής βίας από τον σύντροφό τους από την ηλικία των 15 ετών και άνω.
• 1 στις 20 γυναίκες στην ΕΕ έχει πέσει θύμα βιασμού
• 1 στις 5 γυναίκες στην ΕΕ έχει βιώσει stalking

Για κάθε τέτοιο αριθμό, υπάρχουν ακόμα περισσότεροι που δεν φανερώνονται ποτέ στις στατιστικές. Το ποσοστό καταγγελιών, βλέπεις, είναι μικρό.

Από τη βία στην καταγγελία

• 1 στα 3 θύματα βίας από σύντροφο καταγγέλει το περιστατικό.
  1 στα 4 θύματα βίας απο μη σύντροφο προχωρά σε καταγγελία

Η Πανευρωπαϊκή Έρευνα για τη Βία Κατά των Γυναικών αποτελεί τη μεγαλύτερη δημοσκόπηση που έχει γίνει ποτέ για το ζήτημα της βίας κατά των γυναικών και χρονολογείται από το 2014. Διεξάχθηκε στα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη συμμετοχή περισσότερων από 42.000 γυναικών ηλικίας 18 έως 74 ετών. Από αυτή προέρχονται αρκετά από τα παραπάνω δεδομένα. Και παρότι ίσως δεν αντικατοπτρίζουν τόσο τη σύγχρονη πραγματικότητα στην μετά πανδημίας εποχή, τα ευρήματά της είναι ανατριχιαστικά.

 

«Μόνο ένα στα τρία θύματα βίας από σύντροφο και ένα στα τέσσερα θύματα βίας από μη συντρόφους καταγγέλλουν το πιο πρόσφατο σοβαρό περιστατικό στις αρχές. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγγελίας της βίας από σύντροφο αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι οι γυναίκες συνήθως υφίστανται επανειλημμένα περιστατικά κακοποίησης από τον σύντροφό τους πριν αποφασίσουν να το καταγγείλουν, ενώ η βία από μη συντρόφους αποτελεί πιο συχνά μεμονωμένο περιστατικό», αναφέρει η εν λόγω έρευνα και αυτό δίνει μια εξήγηση περί του γιατί παραμένει αόρατο ένα τόσο πιεστικό πρόβλημα.

 

Κεφάλαιο Human Trafficking

• 500.000 με 2.000.000 άνθρωποι στον κόσμο, κυρίως γυναίκες και παιδιά, εκτιμάται ότι διακινούνται παράνομα κάθε χρόνο με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.
• Έρευνα του University of London’s Violence and Society Centre ανέγερε ότι το 69% των θυμάτων trafficking στην Ευρώπη είναι γυναίκες.
• 90% των γυναικών θυμάτων του trafficking βίωσαν σεξουαλική βία.
• Το 2016 11.832 θύματα trafficking είχαν καταγραφεί στην Ε.Ε.
• 47 θύματα εμπορίας ανθρώπων καταγράφηκαν από την ΕΛΑΣ στην Ελλάδα το 2019.
• Από αυτά τα 39 ήταν γυναίκες.

Όπως αναφέρει το Womensos.gr «Ο επίσημος ορισμός του trafficking αντλείται διεθνώς από το “Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών για την Αποτροπή Καταστολή και τη Τιμωρία της Παράνομης διακίνησης Προσώπων με σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών” και αφορά τη στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, εγκατάσταση , ή παραλαβή προσώπων, μέσω απειλής, ή χρήσης βίας, ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης, της κατάχρησης μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου για το σκοπό της εκμετάλλευσης.

Η εκμετάλλευση περιλαμβάνει την εκμετάλλευση της πορνείας ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία, ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς, ή τη λήψη σωματικών οργάνων».

Τα θύματα είναι όπως είδες από τα στατιστικά κυρίως γυναίκες και παιδιά, ενώ ιδιαίτερα αυξημένος είναι ο κίνδυνος για τους μετανάστες.

Το μείζoν ζήτημα της γυναικοκτονίας

• 50 γυναίκες στην ΕΕ δολοφονούνται κάθε εβδομάδα από το νυν ή πρώην σύντροφό τους.
• Στην Ελλάδα από το 2011 έχουν ατύπως καταγραφεί 62 γυναικοκτονίες και 27 απόπειρες, ενώ το 2020 οκτώ γυναίκες (τρεις στη διάρκεια της καραντίνας), έχασαν τη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο.
• 137 γυναίκες σκοτώνονται κάθε μέρα σε όλο τον κόσμο από ένα μέλος της οικογενειάς τους, σύμφωνα με την παγκόσμια έρευνα που εκπόνησε το Γραφείο Ναρκωτικών και Εγκληματικότητας των Ηνωμένων Εθνών το 2019.
• Μέσα σε έναν χρόνο η ίδια παγκόσμια έρευνα είχε μετρήσει 87.000 γυναίκες θύματα δολοφονιών.

Αυτή την εβδομάδα, μόλις πριν από λίγες ημέρες, μία ακόμα γυναικοκτονία σημειώθηκε στη χώρα μας, όταν ένας 44χρονος στη Μάνη, πυροβόλησε και σκότωσε εν ψυχρώ με κυνηγητική καραμπίνα την γυναίκα του, ομολογώντας μετά ωμά «τσακωθήκαμε και την σκότωσα». Τι είναι η γυναικοκτονία έχεις αναρωτηθεί ποτέ;

 

Στην πραγματικότητα είναι η ανθρωποκτονία που έχει ως θύμα γυναίκα αλλά δεν είναι κάτι τόσο απλό. Αφορά τη δολοφονία που σημειώνεται ακριβώς επειδή το θύμα είναι γυναίκα. Μία γυναίκα που δεν ανταποκρίνεται κάποια στιγμή στις πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας, στις αντιλήψεις τις πατριαρχίας περί υποτέλειάς της στον σύζυγο, τον πατέρα, τον συγγενή, τον εντελώς άγνωστό της άνδρα. Δολοφονίες δηλαδή που πηγάζουν από τις ίδιες ανισότητες που κρύβονται πίσω από την έμφυλη βία. Η ανάγκη για νομική κατοχύρωση του όρου γυναικοκτονία όπως καταλαβαίνεις είναι πραγματικά σημαντική στην αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών. Είναι η ορατή κορυφή ενός πολύ μεγάλου και απειλητικού παγόβουνου.

 

Το κέντρο «Διοτίμα» διοργάνωσε την διαδικτυακή εκδήλωση «Γυναικοκτονία από τον δρόμο ως το νόμο» τη Δευτέρα 23 Νοεμβρίου, που μπορείς να παρακολουθήσεις εδώ προκειμένου να ενημερωθείς ακόμα περισσότερο για την επείγουσα ανάγκη της νομικής κατοχύρωσης του όρου.

Σεξουαλική παρενόχληση

• 1 στις 3 γυναίκες έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο χώρο εργασίας, όπως αναφέρεται στην Πανευρωπαϊκή Έρευνα για τη Βία Κατά των Γυναικών, ενώ 1 στις 5 νεαρές γυναίκες, μεταξύ 18-29 ετών, έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο διαδίκτυο.
• Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι ακόμα πιο σοκαριστικά αφού σχεδόν 9 στις 10 γυναίκες, παρενοχλούνται σεξουαλικά στην εργασία τους.
• 1 στις 10 γυναίκες αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα απόπειρας σεξουαλικής επίθεσης ή απόπειρας βιασμού ή βιασμού, ενώ 1 στις 5 αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικού εκβιασμού.
• Στον τουριστικό και επισιτιστικό κλάδο, το 85% των γυναικών έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας. Από αυτές 1 στις 3 ετγαζόμενες τη βιώνουν συχνά ή και καθημερινά. Επιπλέον 3 στις 4 γυναίκες έχουν νιώσει ανεπιθύμηση σωματική επαφή.

Τα παραπάνω ευρήματα για την Ελλάδα ανήκουν στην έρευνα που παρουσίασε η ActionAid με τίτλο «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας». Η έρευνα διεξήχθη από την εταιρεία ερευνών QED, για λογαριασμό της ActionΑid, τον Ιούλιο του 2020. Tο δείγμα της ποσοτικής έρευνας αποτέλεσαν 1.001 γυναίκες, ηλικίας 18-65 ετών σε πανελλαδικό επίπεδο. Η υλοποίηση της ερευνητικής εστίασης στους κλάδους του επισιτισμού και του τουρισμού έγινε σε δείγμα 376 γυναικών, ηλικιών 18-65 ετών, πανελλαδικά.

«Στην ActionAid, δουλεύουμε σε περισσότερες από σαράντα χώρες για την εκστρατεία κατά της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία. Με αυτή την έρευνα στοχεύουμε να φέρουμε αλλαγή σε τρεις κατευθύνσεις: να ενισχύσουμε το νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας με την επικύρωση της πρώτης παγκόσμιας Σύμβασης κατά της Βίας και της Παρενόχλησης στην Εργασία, να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό και να ενδυναμώσουμε τις γυναίκες και τέλος να κινητοποιήσουμε τους εργοδότες ώστε να αναλάβουν ευθύνη για την προστασία των εργαζομένων», αναφέρει η υπεύθυνη Εκστρατειών και Θεμάτων Ισότητας Φύλων της ActionAid, Μάττα Σαμίου.

Βία και Πανδημία

• Σε διεθνές επίπεδο οι κλήσεις σε γραμμές που απευθύνονται σε γυναίκες θύματα βίας, ήταν πενταπλάσιες αναφέρει το UNWomen.org
• Στην Ευρώπη αναφέρεται ως και 30% αύξηση της κακοποίησης γυναικών το διάστημα της πανδημίας.
• Περισσότερα από 33.000 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας καταγγέλθηκαν στην ΕΛΑΣ την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ενώ το τρίμηνο από τον Μάρτιο έως και τον Μάϊο του 2020 έγιναν 1.103 ανάλογες καταγγελίες.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, κατά τη διάρκεια της «καραντίνας» στη διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας, παρατηρήθηκε αύξηση στις τηλεφωνικές κλήσεις στη γραμμή SOS 15900. Οι κλήσεις για περιστατικά βίας τον Απρίλιο έφθασαν τις 1.070, ενώ οι αντίστοιχες κλήσεις τον Μάρτιο ήταν 325.

Παράλληλα, υπήρξε αύξηση των κλήσεων για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας τον Απρίλιο, με 648 κλήσεις. Σημειώθηκε σχεδόν τετραπλασσιασμός των κλήσεων σε σχέση με το Μάρτιο, που καταγράφηκαν 166 κλήσεις για παρόμοια περιστατικά.

Τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας ισχυρίζονται ότι δεν προέκυψε αύξηση των καταγγελιών το ίδιο διάστημα. Για τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο 2020 από τις αρμόδιες αστυνομικές Υπηρεσίες καταγράφηκαν 1.103 περιστατικά, ενώ για το αντίστοιχο χρονικό διάστημα του 2019 καταγράφηκαν 1.287 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας.

Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας (ΚΕ.ΜΕ.Α.) του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη διεξάγει επιστημονική έρευνα για να «χαρτογραφήσει» το αδίκημα της ενδοοικογενειακής βίας, κατά τη διάρκεια των περιορισμών, που επιβλήθηκαν, λόγω της πανδημίας Covid-19, στη χώρα μας. Τα αποτελέσματα αναμένονται.

Βία μία λέξη, εκατομμύρια ανοιχτά τραύματα

Η βία είναι μία λέξη με μόλις τρία γράμματα. Όπως το χέρι έχει μόνο πέντε δάχτυλα αλλά όταν πέφτει πάνω σου με τη σφοδρότητα της βίας αφήνει σημάδια λιγότερο ή περισσότερο εμφανή. Η έμφυλη βία μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες στη ζωή των θυμάτων της. Σωματικές και ψυχικές βλάβες που δεν γιατρεύονται με καμία Διεθνή Ημέρα.

Ίσως την επόμενη χρονιά τα στατιστικά στοιχεία να μην είναι τόσο σοκαριστικά. Ίσως το σοκαριστικό να είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες θα προστατεύονται πλέον ακόμα περισσότερο νομικά ή ότι οι πατριαρχικές αντιλήψεις που τις θέλουν ιδιοκτησία ή υπόλογες των ανδρών να έχουν μειωθεί. Ίσως να είναι σοκ που κλισέ φράσεις όπως «έγκλημα τιμής» ή «έγκλημα πάθους» θα έχουν αντικατασταθεί από τον όρο γυναικοκτονία. Οι πληγές μας τότε, οι συνολικές, αυτές που φέρουμε από τη γεννησή μας μαζί με το βιολογικό μας φύλο, έστω να πονάνε λιγότερο.

Το UNWomen έχει τοποθετήσει το τέλος της βίας κατά των γυναικών στην τελευταία του καμπάνια στο 2030. Μαζί του ελπίζουμε κι εμείς, εκεί να είναι το τέλος. Δεν μένουμε στην ελπίδα όμως.  Ο μόνος τρόπος να σπάσει ο κύκλος της βίας είναι εμείς να συνεχίζουμε να εκπαιδευόμαστε γι’ αυτήν και για τους τρόπους που μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε. Και να την κάνουμε επιτέλους ορατή. Να πάψουμε να κάνουμε τα στραβά μάτια. Κι εγώ, κι εσύ και όλες μας.