Αληθινές μαρτυρίες: Πώς ήταν να κάνεις άμβλωση στην Ελλάδα όταν ήταν παράνομη

Σε μία εποχή που το δικαίωμα στην άμβλωση όχι μόνο αμφισβητείται απλά, αλλά και ανατρέπεται εύκολα, όπως μας δίδαξε το παράδειγμα των ΗΠΑ και της ανατροπής στην ιστορική απόφαση Roe v. Wade, σε μία εποχή όπου η ελληνική εκκλησία θεωρεί σωστό να κάνει κήρυγμα κατά των αμβλώσεων σε όλες τις εκκλησίες στην Ελλάδα, παρόλο που το δικαίωμά μας αυτό είναι κατοχυρωμένο από το 1986, έχει ίσως περισσότερη σημασία από ποτέ να τιμήσουμε αυτή την ημέρα διαφορετικά.

Το να είσαι σε επαγρύπνηση για να διαφυλάττεις τα δικαιώματά σου, είναι σημαντικό. Η εποχή η ίδια μας το αποδεικνύει. Στις ΗΠΑ πριν από λίγα χρόνια μάλλον καμία γυναίκα δεν υπολόγιζε πόσο εύκολο ήταν να καταργηθεί το δικαίωμα στην άμβλωση, που είχε κατοχυρωθεί μέσα από την απόφαση Roe v. Wade. Κι όμως έγινε. Πλέον κάθε πολιτεία των ΗΠΑ έχει δικαίωμα να αποφασίσει αν απαγορεύει ή όχι την άμβλωση πλήττοντας κυρίως τις οικονομικά ασθενέστερες γυναίκες.

Οι γυναίκες δεν θα πάψουν να κάνουν αμβλώσεις όταν νιώθουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή, απλά αν οι αμβλώσεις είναι παράνομες εκεί που ζουν και δεν μπορούν να ταξιδέψουν κάπου αλλού για να τις κάνουν, θα τις κάνουν χωρίς ασφάλεια. «Πολλές απελπισμένες γυναίκες καταφεύγουν σε κρυφές κλινικές», λέει ο Economist, σε σχετικό κείμενο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι 23000 γυναίκες πεθαίνουν από επικίνδυνες αμβλώσεις κάθε χρόνο.

Από τις 24 Ιουνίου και την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου που καταργεί το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση ο χρόνος έχει γυρίσει πίσω στην Αμερική. Μέσα σε μία εβδομάδα 7 πολιτείες είχαν απαγορεύσεις τις αμβλώσεις. Σύμφωνα με τον Economist από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 περισσότερες από 50 χώρες έχουν χαλαρώσει τους νόμους για τις αμβλώσεις. Πλέον μόνο το 5% των γυναικών ζουν σε χώρες όπου οι αμβλώσεις απαγορεύονται πλήρως. Από το 1990 και μετά μόνο το Ελ Σαλβαδόρ, η Νικαράγουα, η Πολωνία και πλέον αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ έχουν αποφασίσει να επιβάλουν περαιτέρω περιορισμούς.

Ωστόσο, όπως αναφέρει το ίδιο άρθρο, το νούμερο των γυναικών που προβαίνουν σε αμβλώσεις πριν και μετά τη νομιμοποίησή τους, δεν διαφέρει πολύ. Στο είπα και πριν, το ότι οι αμβλώσεις απαγορεύονται δεν σημαίνει ότι δεν θα γίνουν. Σημαίνει όμως ότι θα γίνουν με λιγότερη ασφάλεια και περισσότερο φόβο για τις γυναίκες.

Οι αμβλώσεις είναι νόμιμες στη χώρα μας από το 1986, σύμφωνα με τον νόμο 1609/1986, ο οποίος δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ στις 3 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς. Η συζήτηση γύρω απ’ το νομοσχέδιο που έφερε προς ψήφιση στη Βουλή το ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε λίγες μέρες νωρίτερα, στις 26 Μαΐου και ολοκληρώθηκε στις 5 Ιουνίου, με τη Νέα Δημοκρατία να είναι σχεδόν η μόνη που το καταψήφισε.

Σε άρθρο του Oneman και του Κώστα Μανιάτη είχαν φιλοξενηθεί άρθρα και τίτλοι από 12 διαφορετικές εφημερίδες της εποχής, που μετέφεραν το κλίμα εντός κι εκτός Βουλής εκείνη την εποχή της συζήτησης για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Φεμινιστικές οργανώσεις βρίσκονταν στα θεωρεία της Βουλής για να παρακολουθήσουν τη συζήτηση, όπου διατυπώνονται απόψεις όπως αυτή της Φάνης Πάλλη Πετραλιά: «όπως νομοθετείται η άμβλωση γίνεται σπορ». «Με το νομοσχέδιο η Κυβέρνηση κατοχυρώνει την υγεία της γυναίκας και πιστεύει ότι με τον οικογενειακό προγραμματισμό θα συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση των αμβλώσεων», έλεγε ο υπουργός Υγείας Γιώργος Γεννηματάς. 

Ανάμεσα στα πρόσωπα που πρέπει να μνημονεύουμε όταν σκεφτόμαστε πόσο σημαντική ήταν η κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση και στην Ελλάδα, είναι και μία γυναίκα. Στον αντίποδα των θλιβερών απόψεων της Φάνης Πάλλη Πετραλιά η Μαρία Κυπριωτάκη – Περράκη, γιατρός και πολιτικός, πρόεδρος της Ένωσης Γυναικών Ελλάδος, που ίδρυσε η Μαργαρίτα Παπανδρέου, πρωτοστάτησε και εισηγήθηκε στη Βουλή την αποποινικοποίηση των αμβλώσεων. Ευτυχώς, εισακούστηκε.

Τι γινόταν όμως πριν από το 1986 στη χώρα μας; Αμβλώσεις σίγουρα συνέβαιναν αλλά πώς; Έχουμε εικόνα για τις παράνομες αμβλώσεις μόνο μέσα από ταινίες που αναφέρονται στις πραγματικότητες άλλων χωρών, όπως το 4 Months, 3 Weeks and 2 Days για την Πολωνία, το Γεγονός για τη Γαλλία, το Never, Rarely, Sometimes, Always για τις ΗΠΑ και ένα ταξίδι ανάμεσα στις πολιτείες της για μία άμβλωση και αρκετές ακόμα. Τι συνέβαινε όμως στην Ελλάδα.

Αυτή τη Διεθνή Ημέρα Ασφαλούς Άμβλωσης δεν γυρνάμε το βλέμμα μας στην pop κουλτούρα. Το στρέφουμε στις γυναίκες που βίωσαν την πραγματικότητα των παράνομων αμβλώσεων στην Ελλάδα.Στις γυναίκες που έκαναν άμβλωση πριν από το 1986.

Η περίπτωση της Π. Δ.: 1976, 16 χρονών, άμβλωση στην ελληνική επαρχία

Η Π.Δ. μεγάλωσε στην ελληνική επαρχία μία εποχή όπου οι γονείς καταλάβαιναν ότι έπρεπε να αρχίσουν να δίνουν κάποιες ελευθερίες στα παιδιά αλλά ταυτόχρονα «είχαν και τη νοοτροπία του χωριού», όπως λέει. Το 1976 ήταν 16 ετών και οι αμβλώσεις αργούσαν ακόμα να νομιμοποιηθούν. Τα πράγματα άλλαζαν στην κοινωνία σιγά σιγά αλλά οι νόμοι έμεναν ίδιοι.

«Πιο παλιά από εμάς, οι γυναίκες ζούσαν ακόμα πιο δύσκολες καταστάσεις. Ήταν εργάτριες που τις έφερναν από του διαόλου τη μάνα και ήταν κατά κύριο λόγο βιασμένες, από τα αφεντικά. Δεν τολμούσαν να τους πουν για την εγκυμοσύνη γιατί φοβούνταν μην τους σκοτώσουν κιόλας. Έπαιρναν ματζούνια ή πήγαιναν σε κάποια μαμή. Έπαιρναν τεράστιο ρίσκο και αν η μαμή το έλεγε κιόλας στιγματίζονταν για μία ζωή. Βέβαια ήξερα τέτοιες περιπτώσεις», εξηγεί για τον κόσμο που υπήρχε πριν από εκείνη για τις γυναίκες. Η ίδια ήταν ευτυχώς πιο τυχερή.

Οι γονείς της όπως είπε, «Καταλάβαιναν τη διαφορά των δικών τους χρόνων με τα δικά μας. Μπορούσαν να αντέξουν την ιδέα ότι κάποιος ήθελε το παιδί τους, αλλά εξ’ αποστάσεως. Οι γονείς μου μάς άφηναν να πηγαίνουμε βόλτα με τις φίλες μας. Δεν μας απαγόρευαν κάτι, αλλά ήταν εξαίρεση του κανόνα». Αυτό δεν σημαίνει ότι θα μπορούσε να απευθυνθεί σε εκείνους όταν κατάλαβε ότι είχε μείνει έγκυος από τον πρώτο της σύντροφο. «Ήταν κάτι πολύ βαρύ για την εποχή», όπως μου λέει. «Μόνο στην αδερφή μου το είπα, που ήταν μεγαλύτερη, και είχε κι εκείνη σχέση. Ήταν μαζί μου, σε αυτό το θέμα με βοήθησε πάρα πολύ».

Η άγνοια ήταν αυτό που χαρακτήριζε τη σεξουαλική ζωή των εφήβων της επαρχίας το 1976. «Δεν είχαμε καμία γνώση για το τι είναι σεξ. Όλη μας η γνώση ήταν τι έχει συμβεί στη φίλη μας ή την αδερφή μας. Το να συμβεί ολοκληρωμένη σχέση ήταν κάτι ακραίο. Οι γνώσεις μας για το σεξ δεν υπήρχαν. Ούτε από το σχολείο ούτε και από τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς μας ήταν παντρεμένοι με προξενιά, ξεκίνησαν να έχουν σχέσεις αφού παντρεύτηκαν. Ούτε κι αυτοί δηλαδή είχαν κάποια ιδιαίτερη γνώση επί του θέματος», εξηγεί η Π. Δ.

Η πρώτη επαφή του σώματός της με έναν γυναικολόγο έγινε με αφορμή την άμβλωση. Την παράνομη άμβλωση που χρειάστηκε να κάνει. «Δεν είχα πάει ποτέ σε γυναικολόγο. Ήμουν έφηβη, είχα έναν κύκλο και μέχρι εκεί. Ούτε κρατούσα ημερολόγιο γιατί κανείς δεν μας είχε πει ότι πρέπει να την παρακολουθούμε την περίοδό μας. Καταλάβαινα ότι είχε καιρό να έρθει η περίοδός μου. Κι ένιωθα κι ένα φούσκωμα χαμηλά στην κοιλιά. Έκανα τεστ και ήμουν έγκυος», διηγείται.

Τα επόμενα βήματα για εκείνη δεν περιλάμβαναν διλήμματα. Η απόφαση ήταν μονόδρομος. «Το είπα στον σύντροφό μου με τον οποίο για να καταλάβεις για τι άγνοια μιλάμε, ήμασταν σίγουροι ότι δεν είχε γίνει καν η πράξη. Μίλησε με έναν γιατρό στο τηλέφωνο και μετά από 10 μέρες πήγαμε κατευθείαν για το ραντεβού. Για μένα ο δρόμος ήταν ένας. Ο σύντροφός μου δεν είχε πάει καν φαντάρος, ήμασταν από το ίδιο χωριό, ήμουν 16 κι εκείνος 19. Δεν υπήρχε περίπτωση να παντρευτούμε. Η επιλογή ήταν μία κι ας ήξερα ότι είναι παράνομο».

«Γνωρίζαμε ότι μπορεί να γίνει, απλά ο γιατρός που θα το έκανε θα έπαιρνε αρκετά χρήματα για να το κάνει. Σε κλινική πήγα, αλλά τον γιατρό δεν θυμάμαι να τον είδα ποτέ. Η διαφορά ήταν θέμα χρημάτων, χρειάζονταν αρκετά λεφτά»,εξηγεί η Π.Δ.

«Έκαναν ανεπίσημα τις αμβλώσεις οι γιατροί, αν είχες χρήματα δεν είχες κάποιο πρόβλημα. Οι γιατροί σου έκαναν εισαγωγή για μολύνσεις, ότι κάτι είχες πάθει και έπρεπε να κάνεις γυναικολογική επέμβαση»– Π.Δ.

Όταν βρέθηκε στο χειρουργικό τραπέζι, δεν είχε ιδέα τι θα της συμβεί στη συνέχεια. Ο υποστηρικτικός μηχανισμός, που είχε από την αδερφή της και άλλες γυναίκες πιο κοντά στην δική της ηλικία ήταν σημαντικός. «Εκεί δεν μου εξήγησε κανείς τι θα γίνει. Απλά μου έδωσαν μία συνταγή για κάποια φάρμακα που έπρεπε να πάρω μετά, έμεινα για 3- 4 μέρες στην πόλη, στην αδερφή του συντρόφου της αδερφής μου για να μην με πάρουν χαμπάρι στο σπίτι και μετά επέστρεψα. Η αδερφή μου με στήριξε πολύ».

Η ίδια άγνοια αφορούσε και το μετά της άμβλωσης. «Φυσικά και φοβόμουν τι θα μου συμβεί κι αν θα μπορώ να κάνω παιδί. Αλλά ήταν τόσο ισχυρός ο μονόδρομος που υπήρχε μπροστά μου που δεν μπήκα σε άλλη διαδικασία. Μετά από αυτό, νόμιζα ότι το πιθανότερο είναι να μην μπορώ να κάνω παιδιά, μέχρι που έμεινα έγκυος ξανά», αναφέρει η Π.Δ.

Έναν χρόνο αργότερα χώρισε με τον συντροφό της. Όλη η διαδικασία της άμβλωσης υπήρξε επιβαρυντική για τη σχέση τους. Η Π.Δ. συνέχισε τη ζωή της και αργότερα, ως παντρεμένη πλέον μπήκε και πάλι στη διαδικασία να κάνει άμβλωση. «Αργότερα χρειάστηκε μία ακόμα φορά να κάνω άμβλωση όταν πλέον είχαν γίνει νόμιμες. Η μόνη διαφορά που είχε ήταν οικονομική όπως επίσης ότι ένιωθες ότι δεν έκανες και τίποτα κατακριτέο. Ένιωθα πιο άνετα πρώτα πρώτα επειδή ήμουν παντρεμένη και σίγουρα επειδή με αντιμετώπιζαν και διαφορετικά. Δεν το παρουσίαζαν κι οι γιατροί ως κάτι το οποίο κάνουν βάζοντας τον εαυτό τους σε κίνδυνο, σου εξηγούσαν ότι είναι μία απλή επέμβαση. Πριν το παρουσίαζαν σαν να ήταν κάτι φοβερό. Και πήγαινε πια και η γυναίκα με άλλο αέρα, ένιωθε άλλη ασφάλεια», σημειώνει.

Η περίπτωση της Κ.Ν.: 1979, 18 ετών, άμβλωση σε έναν γιατρό που «αχρήστεψε πολλές γυναίκες»

Η Κ.Ν. είναι σήμερα 60 ετών. Στα 18 της χρόνια με την πρώτη της σχέση έμεινε έγκυος. Ήταν ανύπαντρη και παρόλο που εκείνη δεν ζούσε στην επαρχία δεν ζούσε και σε άλλο πλανήτη. Η Ελλάδα είχε το ίδιο αυστηρό ακόμα κοινωνικό πλαίσιο τόσο στην επαρχία όσο και στην πρωτεύουσα. Ως ανύπαντρη γυναίκα η Κ.Ν. αποφάσισε να προχωρήσει σε άμβλωση. Η δική της άμβλωση δεν έλαβε χώρα σε μία κλινική, με την επίφασή κάποιου γυναικολογικού προβλήματος για την εισαγωγή. Στην Αθήνα κάποιοι γυναικολόγοι είχαν στήσει αυτοσχέδιες κλινικές στα σπίτια τους.

Σε μία από αυτές βρέθηκε και η Κ.Ν. Στο σπίτι ενός γιατρού στο Πεδίο του Άρεος, έκανε την άμβλωση, στην οποία η σύζυγος του γιατρού βοηθούσε ως αναισθησιολόγος.

«Με έπιασαν επιμολύνσεις μετά, δεν με φρόντισε, είχα ανεβάσει πυρετό»- Κ.Ν.

Την Κ.Ν. είχαν συνοδεύσει στο σπίτι του γυναικολόγου με δύο φίλες της. «Όταν πήγαμε – οι δύο μελαχρινές η μία ξανθιά, είπε: “Οι Άγγελοι του Τσάρλι, ποια θα μπει μέσα;”», διηγείται η Κ.Ν. και η κυνικότητα του γιατρού ακούγεται ακόμα και σήμερα σκληρή. Η όλη διαδικασία κράτησε μία ώρα και έγινε με νάρκωση. Μόλις συνήλθε από τη νάρκωση οι φίλες της την πήραν και έφυγαν.

«Τον κυνήγησαν αυτόν μετά γιατί αχρήστεψε πολλές γυναίκες», λέει για εκείνον τον γιατρό η Κ.Ν. που στάθηκε τελικά τυχερή και μπόρεσε όχι μόνο να επιβιώσει παρά τις μολύνσεις αλλά να γίνει αργότερα και μητέρα. Σαν εκείνον τον γυναικολόγο και τις επικίνδυνες πρακτικές του, υπήρχαν κι άλλοι. «Θυμάμαι μαθήτριες με ποδιές που πήγαιναν στην κλινική κάποιου άλλου γιατρού. Τον έβαλαν φυλακή εκείνον τελικά», σημείωσε.

Η περίπτωση της Ε.Γ.: 1968 και 1973, η σημασία του γιατρού που πιστεύει στα δικαιώματα της γυναίκας

Η Ε.Γ. έκανε δύο αμβλώσεις στη ζωή της όσο εκείνες ήταν ακόμα παράνομες στη χώρα μας. Δύο αμβλώσεις που δεν μετάνιωσε στιγμή, αφού δεν ήταν έτοιμη να γίνει μητέρα, όπως λέει. Μπορεί ο νόμος να μην τις επέτρεπε, δημιουργώντας έτσι ανασφάλεια στις γυναίκες όπως εκείνη που αποφάσισαν να κάνουν άμβλωση πριν το 1986, αλλά το αίσθημα της ασφάλειας της το δημιούργησε ο γιατρός της.

«Πρώτη φορά έκανα άμβλωση το 1968. Η δεύτερη ήταν το 1973. Δεν θα μιλήσω ξεχωριστά για την καθεμία, ως διαδικασία ήταν ακριβώς η ίδια. Ο τότε γυναικολόγος μου ήταν ένας άριστος επιστήμονας, απόλυτα συνειδητοποιημένος και υπέρ των αμβλώσεων. Αυτό έπαιξε τον πιο μεγάλο ρόλο που ό,τι έγινε, έγινε ολόσωστα. Και τις δύο φορές πήγα στο ιατρείο του. Από τη διαδικασία δεν θυμάμαι πολλά. Πολλά κορίτσια εκείνη την εποχή έκαναν έκτρωση. Αν είχες μια σχετική οικονομική δυνατότητα, είχες περισσότερες πιθανότητες να μην πέσεις σε κάποιον “χασάπη” που θα σου προκαλούσε ανεπανόρθωτη βλάβη με την απροσεξία του», εξηγεί η Ε.Γ.

Οι αμβλώσεις ήταν παράνομες εκείνη την εποχή, αλλά ποτέ δεν έπαψαν να γίνονται. Γίνονταν με μυστικότητα, κρυφά και με τον φόβο να μην μαθευτούν στο κοινωνικό περιβάλλον, φόβος που μεγάλωνε όσο πιο κλειστή ήταν η κοινωνία όπου ζούσε η γυναίκα. Αυτό επιβεβαίωνει και η Ε.Γ. μεταφέροντας τη δική της αίσθηση για το κλίμα γύρω από τις αμβλώσεις την εποχή εκείνη.

«Πιστεύω ότι στη σύγχρονη- τουλάχιστον- Ελλάδα οι αμβλώσεις, δεν ήταν ποτέ απολύτως παράνομες. Επικρατούσε μία ομερτά, η κοινωνία, αν εξαιρέσεις τους θρησκόληπτους, αντιλαμβανόταν πως το δικαίωμα στην έκτρωση, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο πρέπει να εκπληρώνεται» – Ε.Γ.

Η Ε.Γ. όπως και οι άλλες γυναίκες που μοιράστηκαν τις μαρτυρίες τους μαζί μας, δεν αμφισβήτησαν ποτέ αυτό το δικαίωμα μέσα τους, το δικαίωμα στις προσωπικές τους επιλογές, παρόλο που ήξεραν ότι η διαδικασία της άμβλωσης ήταν παράνομη.

«Γιατί έκανα 2 φορές έκτρωση; Την πρώτη φορά ήμουν αρκετά μικρή. 21 ετών, παντρεμένη και στην αρχή της επαγγελματικής μου πορείας. Μετά από λίγο χώρισα. Τη δεύτερη φορά που διέκοψα, η εγκυμοσύνη έτυχε. Όπως σου το λέω ακριβώς, δεν υπήρχε καμία πρόθεση για κάτι τέτοιο. Φυσικά και δεν μετανιώνω. Δεν ήμουν έτοιμη να γίνω μητέρα, γιατί να την πληρώσουν τα παιδάκια;», επεσήμανε η Ε.Γ.