Μαζί με τα παιδιά στο σχολείο επέστρεψε και το bullying. Τα σημάδια και οι κινήσεις προστασίας σύμφωνα με τους ειδικούς

Στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα φαινόμενο συνυφασμένο με τη σχολική ζωή, δυστυχώς. Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., έχει πραγματοποιήσει σχετική μελέτη με βάση τα ευρήματα της οποίας το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και περισσότερο. Κλειδί στο να υποψιαστεί ο γονέας ότι το παιδί του μπορεί να αντιμετωπίζει κάτι τέτοιο είναι σίγουρα η καλή σχέση μεταξύ τους.

Τουλάχιστον αυτό ήταν που έκανε τον γιο της Χριστίνας Πολίτη, Άλεξ, να την εμπιστευθεί και να της πει ότι κάτι δυσάρεστο συμβαίνει στην προσωπική του ζωή. «Η σχέση μου με το γιο μου είναι πολύ αγαπησιάρικη και τα συζητάμε πια όλα. Έχει αρκετές φοβίες που πρέπει να ξεπεράσει και θα το δουλέψουμε κι αυτό όσο μπορούμε», τονίζει η ίδια. «Τα δε παιδιά που προκαλούν αυτές τις καταστάσεις πρέπει με κάθε θυσία να βοηθηθούν να γίνουν σωστοί άνθρωποι. Άνθρωποι που αφήνουν τους συνανθρώπους τους να αναπνέουν», συμπληρώνει.

Χριστίνα Πολίτη, δημοσιογράφος

«Καιρό τώρα μου έλεγε μισόλογα αλλά προσπαθούσε να “υποβαθμίσει” την κατάσταση, μάλλον για να μη με αγχώσει ή για να κρατήσει τις ισορροπίες του. Ο ίδιος ήρθε και μου είπε πως έλαβε κάτι ακατονόμαστα μηνύματα και πως “άσε μην τα δεις, θα τα δείξω στον μπαμπά όταν είναι”. Δηλαδή προστάτευε και εμένα. Τον παρακάλεσα και μου τα έδειξε. Ενώ τον ελέγχω προσπαθώ και να είμαι διακριτική με την “προσωπική” του ζωή. Ίσως γιατί η δική μου μητέρα με παρακολουθούσε τόσο στενά που έσκαγα», μας λέει η Χριστίνα Πολίτη για το περιστατικό που στη συνέχεια δημοσιοποίησε στο Facebook.

Η Χριστίνα Πολίτη με το που διάβασε τα χυδαία μηνύματα που λάμβανε ο γιος της στο κινητό του τηλέφωνο, «δεν πίστευε στα μάτια της», όπως λέει. Η ίδια περιγράφει την πρώτη της αντίδραση αλλά και τι επακολούθησε μετά την δημοσιοποίηση του περιστατικού στο Facebook.

«Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Πραγματικά το διάβαζα και το ξαναδιάβαζα, πέρασα από το “παιδιά είναι”.. στην αρχή και αμέσως ενημέρωσα το σχολείο. Περιμένοντας απάντηση ρώτησα κοινούς φίλους , μετά κατέφυγα στο Facebook, κάτι που δεν κάνω ποτέ, αλλά θεωρώ σωτήριο για τέτοιες καταστάσεις. Πολλές γνώμες, πολλοί ενδιαφέροντες άνθρωποι και πάρα πολλοί που έχουν περάσει τα ίδια και έχουν εμπειρία», σημειώνει.

«Η συμμετοχή και η συμπαράσταση ήταν τεράστια όπως και τα αντανακλαστικά του σχολείου. Ο διευθυντής κυριολεκτικά σκίστηκε να βοηθήσει και δεν έφυγε από κοντά μας ούτε λεπτό. Μίλησε και με το γιο μου στο τηλέφωνο για να τον καθησυχάσει. Ακόμα και τώρα μιλάμε καθημερινά», τονίζει η Χριστίνα Πολίτη που σύντομα έπρεπε να αντιμετωπίσει και τον «γνωστό ντόρο στα ΜΜΕ που πήραν το θέμα από το Facebook», όπως αναφέρει.

Αλλά εμένα δεν με ενδιέφερε να βγω στα κανάλια ή να το δημοσιοποιήσω πανελληνίως. Με ενδιέφερε να ξυπνήσουν οι γονείς και αντίστοιχοι γονείς που έχουν παιδιά με τέτοια συμπεριφορά.

«Οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν. Άλλοι πάλι ντρέπονται να τα μοιραστούν αυτά τα πράγματα και προσπαθούν να τα λύνουν μεταξύ τους ή να τα κουκουλώνουν», σημειώνει. «Επίσης είναι πολλά παιδιά που πιέζονται και μαθαίνουν να ζουν με αυτό το καταπιεστικό καθεστώς, φοβούμενοι το κράξιμο σε καθετί που κάνουν. Άρα τα κόμπλεξ των μεν δημιουργούν τα κόμπλεξ των δε. Και αυτό δεν είναι καλό για την μελλοντική κοινωνία μας. Ένας καταστροφικός φαύλος κύκλος», τονίζει η Χριστίνα Πολίτη.

Η συζήτηση με τον Άλεξ ήταν άμεση γι’ αυτό που του είχε συμβεί. «Μίλησα με το γιο μου που ανακουφίστηκε που του συμπαρασταθήκαμε όλοι. Έφυγε ένα βάρος από πάνω του. Όμως αυτή η κατάσταση που δημιουργήθηκε από μία ευρύτερη παρέα παιδιών που χωρίς να φταίνε μιμούνται αυτές τις συμπεριφορές και παρασύρει το ένα το άλλο για να κάνουμε τους κουλ ή τους μάγκες τελικά του έχει κοστίσει και στη σχολική επίδοση γιατί είναι ένα συνεχές ψαλίδισμα των φτερών. Ένα άγχος να γίνει αποδεκτός και αρεστός από άτομα που τον παίζουν από τη μία και τον απαξιώνουν από την άλλη» εξηγεί η Χριστίνα Πολίτη και συμπληρώνει: «Μου έκανε εντύπωση πως δεν μου είχε πει και για το συμβάν με το ξύλο σε ένα πάρτι πριν ένα χρόνο. Συγκεκριμένα μου είπε πως δεν θέλει να εμπλέκεται σε ξύλο και δεν τον ενδιέφερε να ανταποδώσει τη μπουνιά γιατί το βρίσκει γελοίο».

Άρα είναι αρκετά ώριμος να καταλάβει πως πρέπει να συμπεριφέρεται στους γύρω του αλλά ανώριμος να επιλέγει παρέες

Το ζήτημα του bullying είναι ζήτημα που «καίει» στις σχολικές κοινότητες. Η δημοσιογράφος μοιράζεται μαζί μας τις απόψεις της για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. «Τα σχολεία κάνουν ότι μπορούν, αλλά επειδή είναι πολλά τα παιδιά και οι γονείς, πολλές φορές μέσα τους τα υπερασπίζονται, δεν μπορούν πολλές φορές να βρουν άκρη. Χαίρομαι με την επαναφορά της κοσμίας διαγωγής. Τα σχολεία πρέπει να τιμωρούν παραδειγματικά τα παιδιά αυτά για το καλό τους. Για να μην γίνονται πρότυπα και να μην περνάει η μαγκιά. Να καταλαβαίνουν το κόστος των πράξεών τους. Παράλληλα να στέκονται δίπλα τους με σοβαρή ψυχολογική υποστήριξη για να βρεθεί η βαθύτερη αιτία αυτού του θυμού και της βίας.
Επίσης οι γονείς πρέπει να παρακολουθούμε τα παιδιά μας από κοντά. Δεν είμαι κατά του internet ή των social media γιατί αυτό είναι το μέλλον και από εκεί επικοινωνούμε. Αυτό μας έσωσε και την δύσκολη αυτή περίοδο. Πρέπει όμως να τα ελέγχουμε όλα και να ενημερώνουμε αμέσως το σχολείο», καταλήγει.

Άννα Μαρία Κυριακοπούλου – Ψυχολόγος

Η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου (MSc. Psychologist, Group Analytic Psychotherapist, ΕMDR Europe Accredited Consultant, Registered EuroPsy Psychologist) απαντά για την ύπαρξη «σημαδιών» στη συμπεριφορά του παιδιού που πρέπει οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να φροντίζουν να παρατηρούν. Ο σχολικός εκφοβισμός αφήνει τα δικά του σημάδια.

«Αρχικά είναι σημαντικό οι γονείς ή και οι δάσκαλοι να παρατηρήσουν τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά ενός παιδιού. Συχνά ένα παιδί που δέχεται bullying στο σχολικό περιβάλλον θα προσπαθήσει να αποφύγει ή και να παρουσιάσει άρνηση για το σχολείο. Επιπλέον είναι πιθανή και η μείωση των σχολικών επιδόσεών του. Σημαντικό σημάδι που χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση και καλή επικοινωνία μεταξύ παιδιών και γονέων είναι όταν ένα παιδί παραπονιέται για σωματικά συμπτώματα, όπως κοιλιακό πόνο και γαστρεντερικές ενοχλήσεις, πονοκέφαλο, κόπωση, αδυναμία κλπ», θα πει η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου.

Η ίδια συνεχίζει με ακόμα περισσότερα «σημάδια» του bullying στη συμπεριφορά του παιδιού: «Όταν είναι θλιμμένο ή κλαίει. Όταν είναι ασυνήθιστα σιωπηλό, μοναχικό και επιζητά την απομόνωση. Όταν γίνεται επιθετικό και δείχνει θυμωμένο με ξαφνικά ξεσπάσματα προς τους γονείς ή και τα αδέλφια του. Επίσης όταν παρουσιάζει προβλήματα σχετικά με τον ύπνο του. Όταν παρουσιάζει ασυνήθιστη ή και παράξενη συμπεριφορά και δείχνει να μην ενδιαφέρεται πλέον για πράγματα που ως τώρα του άρεσαν ή τα έκανε με χαρά.
Τέλος είναι σημαντικό οι γονείς να δείχνουν προσοχή όταν το παιδί αρχίσει να «χάνει» ή να καταστρέφονται πράγματα που σχετίζονται με το σχολείο (τετράδια, μολύβια, σχολική τσάντα κλπ). Σημαντικό σημάδι και ένδειξη κακομεταχείρισης και bullying στο σχολείο είναι όταν υπάρχουν φθορές ή σκισίματα στα ρούχα του παιδιού ή και σωματικές ενδείξεις όπως μελανιές, τραυματισμοί κλπ», εξηγεί.

Το bullying δεν έχει μόνο μία πλευρά, αυτή του θύματος. Στα περιστατικά που ορίζονται ως σχολικός εκφοβισμός εμπλέκεται πάντα κι ένας θύτης. Υπάρχει τρόπος να υποψιαστεί κανείς ότι το παιδί του μπορεί να είναι εκείνο που προκαλεί τον φόβο και τον πόνο στους συμμαθητές του; «Το παιδί θύτης bullying φαίνεται να απολαμβάνει να κυριαρχεί, να χειραγωγεί και να επιβάλλεται στους άλλους. Είναι συνήθως επιθετικό και διακατέχεται από εκδικητικά αισθήματα προς τους άλλους. Είναι συνήθως αντιδραστικό και παρορμητικό στη συμπεριφορά και βρίσκει ικανοποίηση στο να προσβάλει, να φοβίζει και να μειώνει τα άλλα παιδιά», σημειώνει η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου και τονίζει το εξής:.

Θα λέγαμε ότι το παιδί θύτης bullying είναι ένα παιδί που δεν μπορεί κατανοήσει ούτε να εκφράσει ενσυναίσθηση για τα συναισθήματα και τον πόνο των άλλων.

«Τις περισσότερες φορές τα παιδιά αυτά δεν αγαπούν το σχολείο, κάνουν πολλές απουσίες και δυσκολεύονται να ακολουθήσουν κανόνες και όρια. Για το λόγο αυτό χρειάζεται οι γονείς να έχουν επικοινωνία με το σχολείο και τους δασκάλους ώστε να παίρνουν τα μηνύματά τους σχετικά με το τρόπο συμπεριφοράς του παιδιού τους. Τα περισσότερα παιδιά θύτες είναι δυνατότερα από άλλα παιδιά της ηλικίας τους και έχουν συχνά μεγαλύτερη σωματική διάπλαση», συμπληρώνει.

«Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια εμπειρία που κάνει το θύμα να υποφέρει σωματικά και ψυχικά. Είναι μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα τότε εξελίσσεται σε ψυχολογικό τραύμα με άμεσες αλλά και μακροχρόνιες συνέπειες στη ζωή και την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Τα παιδιά που έχουν υποστεί bullying δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους, δεν επιδιώκουν σχέσεις και φιλίες με άλλα παιδιά και συχνά ζουν με το φόβο ενός νέου επεισοδίου εναντίον τους», θα πει για τις επιπτώσεις που έχει ο σχολικός εκφοβισμός στον ψυχισμό των παιδιών που μπορεί να τον υποστούν.

«Από έρευνες έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που έχουν υποστεί bullying έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη και άγχος καθώς και ψυχοσωματικά συμπτώματα αλλά και κρίσεις πανικού. Συχνά εμφανίζονται προβλήματα που συνδέονται με διατροφικές διαταραχές», σημειώνει στη συνέχεια η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου.

«Υπάρχει τρόπος να βοηθήσουμε τα παιδιά που έχουν βρεθεί σε αυτή τη θέση. Αν ναι, ποιος είναι αυτός;», ένα ερώτημα που βρίσκεται στο μυαλό όλων μας ανεξάρτητα από τον ρόλο που παίζουμε στη ζωή του παιδιού. Η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου απαντά: «Το πρώτο σημείο παρέμβασης είναι να διαμορφώσουμε στο σχολείο και στην οικογένεια ένα κλίμα ασφάλειας για το παιδί. Είναι σημαντικό να μπορούν οι γονείς και οι δάσκαλοι να κατανοούν τα συναισθήματα του παιδιού, να μπορούν να καλλιεργούν το χώρο και το χρόνο και να δείχνουν υπομονή ώστε να τα εκφράσει. Ταυτόχρονα θα πρέπει να απευθυνθούν οι γονείς σε ένα ψυχολόγο για το παιδί τους ώστε εκείνο να λάβει ψυχολογική υποστήριξη και θεραπεία. Στόχος της θεραπείας είναι να δημιουργήσει το αίσθημα ασφάλειας στο παιδί και να ενισχυθεί το αίσθημα αυτοπεποίθησης».

«Το επόμενο βήμα μέσα στη θεραπεία είναι να γίνει επεξεργασία των αναμνήσεων και των εικόνων που έχουν καταγραφεί στη μνήμη του παιδιού από τις επιθέσεις και το bullying. Όταν ένα παιδί γίνεται θύμα περιστατικών εκφοβισμού και δεν έτυχε προστασίας ή δεν μπόρεσε να αντιδράσει τότε είναι πιθανό να βίωσε αισθήματα αβοήθητου, αδυναμίας και ανεπάρκειας, τα οποία συνδέονται με το ψυχολογικό τραύμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο εγκέφαλος μας καταγράφει και αποθηκεύει αυτές τις εμπειρίες με δυσλειτουργικό, ακατέργαστο τρόπο με συνέπεια να υποφέρουμε από συμπτώματα μετά-τραυματικού στρες. Σε αυτές τις συνθήκες είναι απαραίτητο να λάβει το παιδί ειδική εστιασμένη θεραπεία, όπως για παράδειγμα η τραυματοθεραπεία με τη μέθοδο EMDR ώστε να γίνει επεξεργασία και τροποποίηση των αναμνήσεων και να αποθηκευτούν με λειτουργικό – θετικό τρόπο σε σωματικό, συναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο.

Επίσης λόγω του ότι το bulling είναι ένα φαινόμενο που σχετίζεται με συμπεριφορές που τα παιδιά έχουν δει ή έχουν βιώσει μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον θα ήταν βοηθητική και η θεραπευτική προσέγγιση με οικογενειακή θεραπεία», καταλήγει.

Φώτης Φείδας – Δάσκαλος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Ο ίδιος μας ανέλυσε τι πρέπει να προσέχει ένας εκπαιδευτικός για να καταλάβει ότι ο σχολικός εκφοβισμός πλήτει και τη δική του τάξη. «Όλοι οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά», λέει ο Φώτης Φείδας και συμπληρώνει: «Ο ψυχισμός και συναισθηματική κατάσταση των παιδιών είναι το υπέρτατο αγαθό και οφείλουμε να το προστατεύσουμε. Κύριο χαρακτηριστικό των μαθητών που έχουν υποστεί σχολικό εκφοβισμό είναι η απομόνωση και η αποστασιοποίηση από το ευρύτερο περιβάλλον.

Κλείνονται στον εαυτό τους και αποφεύγουν την κοινωνική επαφή. Πολλές φορές βρίσκουν δικαιολογίες για να αποφύγουν το σχολείο, μια εκδρομή ή ένα πάρτι, του τύπου είμαι άρρωστος, δεν έχω όρεξη, θέλω να μείνω μόνη κ.τ.λ. Χάνουν συχνά αντικείμενα και είναι αφηρημένα στις σκέψεις τους. Επίσης συχνά έχουν εκνευρισμό και έντονο θυμό κυρίως σε οικεία τους πρόσωπα. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το παιδί ουρλιάζει μέσα από τη σιωπή του και μας μιλάει με την απομόνωσή του πως κάτι δεν πάει καλά με την κοινωνικοποίηση του στη σχολική πραγματικότητα».

Είναι όμως ο σχολικός εκφοβισμός τόσο εκτεταμένο φαινόμενο στα δημοτικά σχολεία όσο νομίζουμε; Του ζητήσαμε να μας μεταφέρει τη δική του σχετική εμπειρία. «Ο σχολικός εκφοβισμός τα τελευταία χρόνια είναι κάτι πολυφορεμένο και γίνεται μια τυποποιημένη καραμέλα στα χείλη δασκάλων και γονιών, χωρίς ο τρόπος που αντιμετωπίζεται να έχει ουσία», σημειώνει.

Το σχολείο είναι ένας χώρος που γίνονται οι πρώτες κοινωνικές ζυμώσεις, οι οποίες εμπεριέχουν δύσκολες έννοιες όπως η διαφορετικότητα, η ανισότητα, η πατριαρχία, ο ανταγωνισμός.

«Λέξεις βαρυσήμαντες που ποτέ όμως δεν έχουν απασχολήσει σοβαρά την εκπαιδευτική κοινότητα. Δεν έχει αναλυθεί, ας πούμε η επιδερμική ματιά της πατριαρχίας στα παιδιά και οι άσχημες κοινωνικοπολιτιστικές τις προεκτάσεις στο μεγάλωμα τους. Όμως στο δημοτικό τα παιδιά ελέγχονται καλύτερα και εξωτερικεύουν περισσότερο τα συναισθήματά τους, με αποτέλεσμα να παρεμβαίνουμε πιο έγκαιρα και αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού. Πράγμα που δυσκολεύει σε μεγαλύτερες ηλικίες , αφού έχουν χτίσει ήδη τους κοινωνικούς τους μηχανισμούς», εξηγεί.

Ο Φώτης Φείδας αναγνωρίζει τη χρησιμότητα της κοινωνικής ευαισθητοποίησης στο ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού.«Σίγουρα η κοινωνική ευαισθητοποίηση έχει βοηθήσει να αντιμετωπιστεί καλύτερα και πιο αποτελεσματικά ο σχολικός εκφοβισμός. Πολλοί φορείς όπως κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι κ.α. έχουν συμβάλει με την επιστημονικότητά τους στον περιορισμό τέτοιων παθογόνων καταστάσεων. Γίνονται ημερίδες και ομιλίες σε μεγάλο βαθμό που βοηθάνε στην ανίχνευση και αντιμετώπιση καταστάσεων. Η κοινή γνώμη έχει γνώση και είναι ανοιχτή σε λύσεις. Από την άλλη όμως η τόση συχνή χρήση του όρου του σχολικού εκφοβισμού οδηγεί σε μια τυποποίηση και καθιέρωση στη συνείδηση της κοινωνίας που έχει ως συνέπεια να χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που δεν παρατηρείται το φαινόμενο αυτό», σημειώνει.

Ο εκπαιδευτικος συχνά γίνεται το πρώτο πρόσωπο που θα χρειαστεί να αναλάβει δράση στην αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών. Όπως λέει ο Φώτης Φείδας, σε περίπτωση που ο εκπαιδευτικός χρειαστεί να επέμβει «θα πρέπει να αξιολογεί τη συγκεκριμένη περίπτωση και να επιλέξει την κατάλληλη προσέγγιση».

«Οι τεχνικές που θα χρησιμοποιήσει πρέπει να αποτελούν μια σύνθεση διάφορων προσεγγίσεων, οι οποίες θα ταιριάζουν με τη δική του προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία των μαθητών. Ανάλογα με την περίπτωση, η παρέμβαση μπορεί να περιορίζεται σε συγκεκριμένους μαθητές, σε ολόκληρη την τάξη ή να εμπλέκει ολόκληρο το σύστημα του σχολείου, διευθυντή, εκπαιδευτικούς, παιδιά, γονείς. Σε σοβαρές περιπτώσεις, όπως μια βίαιη συμπεριφορά που επαναλαμβάνεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα καλό είναι ο εκπαιδευτικός να απευθύνεται σε ειδικούς», εξηγεί ο ίδιος.

«Οι γονείς οφείλουν να ακούνε, να παρακολουθούν, να συζητούν με τα παιδιά τους. Να τα βλέπουν ως κήπο που θέλει φροντίδα. Το πότισμα του, το κλάδεμά του, το λίπασμά του. Όλη τη διεργασία της θωράκισης μιας σωστής αναπτυγμένης οντότητας εναρμονισμένη με το περιβάλλον της και τα άλλα “φυτά”. Όταν όμως βλέπουν ένα τραυματισμένο κλαδί πρέπει να το μπολιάζουν με μεγάλες δόσεις αγάπης και ευτυχίας , ώστε αυτό να ανοίξει τα κλαδιά του και να βγάλει τους δικούς του καρπούς», σημειώνει όταν τον ρωτάμε τι θα συμβούλευε ως εκπαιδευτικός τους γονείς ώστε να είναι σε εγρήγορση για το θέμα του σχολικού εκφοβισμού.

Ίσως μια λύση για το φαινόμενο να είναι ένα μάθημα που θα μπορεί να εισαχθεί στο δημοτικό, ίσως κάποια σεμινάρια για τους μαθητές στα σχολεία. Ο Φώτης Φείδας αναλύει τη δική του άποψη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού από την πλευρά της εκπαιδευτικής κοινότητας.

«Στα σχολεία υπάρχουν κάποιες άτυπες ομάδες από εκπαιδευτικούς που έχουν ως ρόλο την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Βέβαια δεν έχουν συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο και κατάλληλα εργαλεία. Νομίζω είναι απαραίτητο να προσληφθούν σε όλα τα σχολεία παιδοψυχολόγοι. Επίσης να υπάρχουν συχνότερες ενημερώσεις και δράσεις από τα ίδια τα σχολεία που έχουν ειδικό βάρος στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Οι γονείς θεωρώ είναι αναγκαίο να ακολουθούν μαθήματα συμβουλευτικής γονέων», σημειώνει ο δάσκαλος της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

«Εμείς οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να χρησιμοποιούμε στις διδακτικές μας την ενσυναίσθηση και τρόπους ανάδειξης της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών με ενδεικτικά αναλυτικά προγράμματα από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Τέλος είναι χρέος μας να αντιληφθούμε ως κοινωνία ελεύθερων πολιτών πως είμαστε ίσοι και όλοι οι άνθρωποι έχουμε την ίδια αξία. Να βρούμε όλα εκείνα που μας ενώνουν και μας οδηγούν στη συνύπαρξη ενός κόσμου που σέβεται τη διαφορετικότητα, αφού αυτή αποτελεί την πεμπτουσία της αρμονίας του όλου», καταλήγει.

Όλγα Παπαδιώτη – Δικηγόρος

Η Όλγα Παπαδιώτη είναι δικηγόρος με έντονη ανθρωπιστική δράση στο ζήτημα των δικαιωμάτων των ανήλικων παιδιών. Έχει υπάρξει νομική σύμβουλος της ΜΚΟ PRAKSIS και έχει παρακολουθήσει ειδικευμένες εκπαιδεύσεις σε ζητήματα που αφορούν την προστασία ανηλίκων (Εκπαίδευση για τον εντοπισμό και τη διαχείριση περιπτώσεων Εμπορίας Παιδιών και την Προστασία Ασυνόδευτων Ανηλίκων, Εκπαίδευση Επαγγελματιών στην Εφαρμογή του Πρωτοκόλλου και τη Χρήση του Εθνικού Συστήματος Αναφοράς Κακοποίησης και Παραμέλησης Παιδιών κ.α.). Επικοινωνήσαμε μαζί της για να μάθουμε για το νομικό πλαίσιο που αφορά τον σχολικό εκφοβισμό, τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ένας γονέας που αντιλαμβάνεται ότι το παιδί του έχει πέσει θύμα bullying, αλλά και τις κινήσεις ενός δικηγόρου από εκεί και πέρα.

Η νομική προστασία των παιδιών στο ζήτημα του bullying
Ο νομοθέτης έχει θεσπίσει διατάξεις Ποινικού, Αστικού αλλά και Υπαλληλικού χαρακτήρα προκειμένου να προστατέψει τους ανηλίκους που είναι αποδέκτες του σχολικού εκβιασμού:

Συνεπώς κατά το άρθρο 312 Π.Κ (Σωματική βλάβη αδυνάμων ατόμων) όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα με τον Νόμο 4620/2020 :

1. Όποιος προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο ή σε πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, εφόσον τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται υπό την επιμέλεια ή την προστασία του δράστη βάσει νόμου, δικαστικής απόφασης ή πραγματικής κατάστασης, συνοικούν με τον δράστη ή έχουν μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας, τιμωρείται:

α) για την πράξη του άρθρου 308 παρ. 1 εδάφιο α΄ (Όποιος προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του) με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους,

β) για την πράξη του άρθρου 309 ( Όποιος προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του με τρόπο που μπορούσε να προκαλέσει στον παθόντα κίνδυνο ζωής ή βαριά σωματική βλάβη,) με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών,

γ) για την πράξη του άρθρου 310 παρ. 1 εδ. α΄, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και αν επεδίωκε την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης, με κάθειρξη και

δ) για την πράξη του άρθρου 311, με κάθειρξη.

Την ίδια ποινική ευθύνη έχουν και οι δάσκαλοι ή καθηγητές, που ήταν επιφορτισμένοι με την εποπτεία των ανήλικων μαθητών, ενώ αυτοί μπορούν να αντιμετωπίσουν ακόμη και πειθαρχικές συνέπειες για πλημμελή εκτέλεση του καθήκοντος (άρθρο 107 Υπαλληλ. Κώδικα).

Aς δούμε όμως την ποινική μεταχείριση των ανηλίκων ανά ηλικιακή ομάδα, που διαπράττουν το αδίκημα του σχολικού εκφοβισμού:

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού, ορίζει ως παιδιά «όλα τα ανθρώπινα όντα με ηλικία μικρότερη των δεκαοκτώ ετών, εφόσον αυτά είναι ανήλικα κατά το εθνικό δίκαιο». Σύμφωνα με το Ελληνικό Ποινικό Κώδικα «ανήλικοι» νοούνται όσοι κατά την τέλεση της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ του 8ου και 18ου έτους συμπληρωμένων (άρθρο 121 Ποιν. Κώδ.)

Συνεπώς κατά το άρθρο 126 του Ποινικού Κώδικα:

1. Η αξιόποινη πράξη που τελέστηκε από ανήλικο οκτώ έως δεκαπέντε ετών δεν καταλογίζεται σε αυτόν.

2. Σε ανήλικο που τέλεσε αξιόποινη πράξη χωρίς να έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας του επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.

3. Σε ανήλικο που τέλεσε αξιόποινη πράξη και έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο (15ο) έτος της ηλικίας του επιβάλλονται αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, εκτός αν κρίνεται αναγκαίο να επιβληθεί ποινικός σωφρονισμός κατά το επόμενο άρθρο. Ειδικά το αναμορφωτικό μέτρο του άρθρου 122 παράγραφος 1 περίπτωση ιβ΄ επιβάλλεται μόνο για πράξη, την οποία αν τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα.

Για τη διάπραξη διαδικτυακού «bullying»,εφαρμοστέα είναι τα άρθρα 348Α’, 348Β’ και 348Γ’ του Ποιν. Κώδικα (πορνογραφία ανηλίκων, προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους και πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων, αντίστοιχα), ενώ, βεβαίως, μπορεί να έχει εφαρμογή και το άρθρο 22 του ν. 2472/1997, που τιμωρεί το αδίκημα για την παράνομη διάδοση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αλλά και o νέος Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR – 2016/679) της ΕΕ.

Ο νομοθέτης όμως έχει προνοήσει, όπως ανέφερα και πιο πάνω, για την προστασία των παιδιών, και διατάξεις Αστικού δικαίου:

Δηλαδή εδώ μιλάμε για την αποζημιωτική ευθύνη, η οποία διαχωρίζεται σε αυτή που είναι καταβλητέα και καλύπτει: τόσο την υλική ζημία του παθόντος (έξοδα αποκατάστασης της σωματικής ή ψυχικής υγείας του παθόντος δηλαδή νοσήλια, αμοιβές γιατρών,κ.λ.π. αλλά και οτιδήποτε θα στερηθεί στο μέλλον ή θα ξοδεύει παραπάνω λόγω της αύξησης των δαπανών του σύμφωνα με το άρθρο 929 του Α.Κ. όπως και κλοπής χρημάτων ή κλοπής, βλάβης ή καταστροφής προσωπικών του αντικειμένων) όσο και : την ηθική του βλάβη, λόγω της ψυχικής ταλαιπωρίας ή της ηθικής μείωσης που υπέστη.

Εάν οι ζημιογόνες πράξεις έλαβαν χώρα εκτός του χώρου ευθύνης και εποπτείας των εκπαιδευτικών, θα εφαρμοστεί το άρθρο 923 Αστικού Κώδικα , που προβλέπει ότι όποιος έχει την εποπτεία ανηλίκου ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε παράνομα σε τρίτον, εκτός αν αποδείξει ότι άσκησε την προσήκουσα εποπτεία ή ότι η ζημία δεν μπορούσε να αποτραπεί.

Κατά την νομολογία υπόχρεοι εποπτείας ανηλίκου από το νόμο είναι οι γονείς του στο πλαίσιο άσκησης της γονικής μέριμνας, άρθρα 1510, 1513, 1514, 1515 του Αστικού Κώδικα , οι οποίοι ευθύνονται εις ολόκληρο σύμφωνα με το άρθρο 926 του ΑΚ στην περίπτωση που ασκούν την γονική μέριμνα από κοινού, εφόσον, όμως, υπάρχει αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στην παραμέληση της εποπτείας και στη ζημιογόνο συμπεριφορά του εποπτευόμενου ανηλίκου και στην ζημία του παθόντος. Για την αναζήτηση της αστικής ευθύνης των δραστών του σχολικού εκφοβισμού, τα άρθρα 916, 917 και 918 του Αστικού Κώδικα, ορίζουν ότι «όποιος δεν έχει συμπληρώσει το δέκατο έτος της ηλικίας του δεν ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε» και «όποιος έχει συμπληρώσει το δέκατο, όχι όμως το δέκατο τέταρτο έτος της ηλικίας του ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε, εκτός αν ενέργησε χωρίς διάκριση» . Όμως, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 918 του ΑΚ, δύναται το δικαστήριο, εκτιμώντας την κατάσταση των μερών, να καταδικάσει τον, ανεύθυνο ανήλικο, που προξένησε τη ζημία, σε εύλογη αποζημίωση του ζημιωθέντος, αν η ζημία δεν μπορεί να καλυφθεί από αλλού. Σε ό,τι αφορά, στην αστική ευθύνη του ανηλίκου άνω των 14 ετών, αυτή είναι πλήρης.

Ο υφιστάμενος τον εκφοβισμό, μπορεί, τέλος, να προσφύγει στην Ελληνική Δικαιοσύνη και να ζητήσει την προστασία της προσωπικότητάς του και της σωματικής του ακεραιότητας, με την έκδοση απόφασης ασφαλιστικών για την άρση κάθε υφιστάμενης προσβολής και την μελλοντική, προληπτικώς, απαγόρευση συγκεκριμένων προσώπων, ενδεχόμενης προσέγγισης τους σε αυτόν ή διενέργεια ενδεχόμενης, οποιασδήποτε πράξης εναντίον του, με την απειλή χρηματικής ποινής και προσωπικής κράτησης σε βάρος του παραβάτη των όρων που θα διατάσσει η δικαστική απόφαση.

Οι κινήσεις του γονέα
Καταρχάς να μιλήσει με το παιδί του, τον αποδέκτη της διάπραξης αυτού του αδικήματος, προκειμένου να το κάνει να αισθανθεί πως μπορεί να νιώθει ασφαλές μαζί του και πως για να το προστατέψει είναι σημαντικό να μιλήσει, ακόμα και εάν η περιγραφή του περιστατικού το πονάει. Εν συνεχεία να ενημερώσει, άμεσα, τον διευθυντή της σχολικής μονάδας για το περιστατικό, ζητώντας του την συνδρομή του στην επίλυση του προβλήματος αλλά και την αποφυγή επανάληψης αυτού στο μέλλον, καταθέτοντας του συνάμα εγγράφως την αναλυτική περιγραφή των γεγονότων, με αριθμό πρωτοκόλλου.

Εάν ο διευθυντής της εκπαιδευτικής μονάδας και το συμβούλιο του δεν πάρουν άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση του περιστατικού και την πάταξη του φαινομένου, τότε ο γονέας μπορεί να προβεί σε έγγραφη ενημέρωση της κατάστασης στην Α’, ή Β΄ βάθμια Εκπαίδευση καθώς και στο Υπουργείο Παιδείας ενώ θα πρέπει να εμφανισθεί και ενώπιον του Εισαγγελέα Ανηλίκων.

Στον Εισαγγελέα Ανηλίκων θα εμφανιστεί προκειμένου να του εκθέσει τα πραγματικά περιστατικά με την κατάθεση αίτησης για έκδοση Εισαγγελικής διάταξης για την διερεύνηση του περιστατικού, προκειμένου μέσω της κοινωνικής υπηρεσίας του δήμου που ανήκει να ορισθεί κοινωνικός λειτουργός που θα επισκεφτεί την οικία της οικογένειας του παιδιού που τέλεσε το αδίκημα του σχολικού εκφοβισμού για διερεύνηση συνθηκών κοινωνικής διαβίωσης και στην συνέχεια να διατάξει την παραπομπή για ψυχολογική εκτίμηση αλλά και ενδεχόμενη ψυχολογική στήριξη, τόσο αυτού που διέπραξε τον σχολικό εκφοβισμό όσο και του θιγόμενου από αυτό. Στην πλειονότητα αυτών των περιστατικών το παιδί που τέλεσε το αδίκημα του σχολικού εκφοβισμού είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας.

Εν συνεχεία θα πρέπει να επισκεφτεί με το παιδί του, πραγματογνωμόνωνα, ανάλογα με την μορφή σχολικού εκβιασμού που υπέστη αυτό, προκειμένου μετά την συνεδρία ή τις συνεδρίες που εκείνος θα θεωρήσει απαραίτητες να χορηγήσει βεβαιώσεις της ζημίας που υπέστη ο θιγόμενος ανήλικος, για νομική χρήση.

Σε κάθε περίπτωση ο γονιός θα μπορούσε να απευθυνθεί και στον Συνήγορο του Παιδιού, που είναι μια Ανεξάρτητη Αρχή με αποστολή να προστατεύει τα δικαιώματα κάθε προσώπου που δεν έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και που έχει ως μέλημα του να αποκαταστήσει το δικαίωμα ή τα δικαιώματα που παραβιάστηκαν.

Για να παρέμβει, χρειάζεται να επικοινωνήσει μαζί του για να τον ενημερώσει, είτε τηλεφωνικά : 800.11.32.000 (τηλέφωνο χωρίς χρέωση για παιδιά, Δευτέρα – Παρασκευή 9:00 πμ. – 4:00 μμ.) 213 1306 703 (Γραμματεία Κύκλου Δικαιωμάτων του Παιδιού, Δευτέρα – Παρασκευή 9:00 πμ. – 4:00 μμ.) 213 1306 600 (τηλεφωνικό κέντρο Συνηγόρου του Πολίτη, Δευτέρα – Παρασκευή, 8:30 πμ. – 2:00 μμ.) είτε ταχυδρομικά: Συνήγορος του Πολίτη- Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, Χατζηγιάννη Μέξη 5, Αθήνα Τ.Κ. 11528, είτε με φαξ: 210 72 92 129 (Συνήγορος του Πολίτη), 213 1306 639 (Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού) είτε στο διαδίκτυο: e-mail: [email protected] (Γραμματεία Κύκλου Δικαιωμάτων του Παιδιού) είτε μέσω της φόρμας ανταπόκρισης που βρίσκεται στον ιστότοπο www.0-18.gr. Μπορεί επίσης να επισκεφθεί και τα γραφεία του Συνηγόρου του Πολίτη: Χατζηγιάννη Μέξη 5, Αθήνα (περιοχή Χίλτον, στάση μετρό: Μέγαρο Μουσικής), καθημερινές 9:00 πμ. – 2:00 μμ.

Οι κινήσεις του δικηγόρου
Ο δικηγόρος κινείται μέσω της νομικής οδού με διαδικασίες όπως αυτές υπαγορεύονται από τις διατάξεις της Ελληνικής μας Νομοθεσίας, όπως είδαμε και πιο πάνω.

Μπορεί ο γονέας να εξουσιοδοτήσει δικηγόρο που θα αναλάβει όλη την διαδικασία που προαναφέραμε.

Πριν κλείσουμε ρωτάμε την Όλγα Παπαδιώτη αν σύμφωνα με την εμπειρία της υπάρχουν γονείς που απευθύνονται σε δικηγόρο για το ζήτημα του σχολικού εκφοβισμού ή διστάζουν τελικά να το πράξουν. «Επιστήμονες και γενικότερα στατιστικές αναφέρουν ότι ο σχολικός εκφοβισμός έχει μειωθεί τα δυο τελευταία χρόνια, μιλώντας για καρπούς μιας σωστής ενημέρωσης. Ωστόσο διαπιστώνω ότι ο σχολικός εκφοβισμός σήμερα μετρά πολυάριθμα περιστατικά ημερησίως, μέσω μιας άλλης μορφής, αυτής του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (cyber bullying) η οποία έχει ως υποκείμενα μαθητές που στέλνουν άσχημα προσβλητικά ή και ενοχλητικά μηνύματα στο chat, ή μέσω e-mail ή μέσω SMS, σε συμμαθητή τους, ακόμα και σε ποσταρίσματα στον “τοίχο” του, ή ακόμα και φτιάχνοντας site για να τον γελοιοποιήσουν, δημοσιοποιώντας στο ίντερνετ μη κολακευτικές ή άσεμνες φωτογραφίες χωρίς την έγκρισή του», σημειώνει η Όλγα Παπαδιώτη.

«Συνεπώς δυστυχώς, μέσα από την εμπειρία μου, από την δράση μου στην Προάσπιση Δικαιωμάτων Ανηλίκων, οι γονείς όχι μόνο δεν απευθύνονται σε δικηγόρο ζητώντας εξ΄ ονόματος και για λογαριασμό του παιδιού τους την προστασία της Πολιτείας, είτε γιατί δεν αξιολογούν- δεν εκτιμούν -το περιστατικό ως σημαντικό μέσα από μια έλλειψη κριτικής σκέψης λόγω ημιμάθειας τους, είτε επειδή πιστεύουν ότι δεν θα δικαιωθούν από την Ελληνική Δικαιοσύνη, είτε γιατί δεν θέλουν να έρθουν αντιμέτωποι με τον διευθυντή και το σχολικό συμβούλιο πιστεύοντας ότι αυτό θα επηρεάσει το παιδί τους στις σχολικές επιδόσεις του φοβούμενοι και μείωση, ενδεχομένως, της βαθμολογίας του είτε γιατί θα στοχοποιηθεί και στο τέλος της ημέρας δεν θα βρει και το δίκιο του», καταλήγει.

Κι αυτό το τελευταίο συμπέρασμα πρέπει να αλλάξει. Είναι στο χέρι μας, όχι μόνο να αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο με την αυστηρότητα που του πρέπει, αλλά όσο είναι δυνατόν να το εξαλείψουμε. Φροντίζοντας τα παιδιά μας σαν κήπο, όπως είπε ο Φώτης Φείδας, απευθυνόμενα σε ειδικούς για την ψυχική τους υγεία όταν το χρειάζονται, όπως συνέστησε η Άννα Μαρία Κυριακοπούλου, χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης μαζί τους, όπως έχει κάνει η Χριστίνα Πολίτη.