Πρέπει να μιλήσουμε για την αστυνομική βαρβαρότητα και την καραμέλα των «μεμονωμένων περιστατικών»

Απευθυνόμενη στην Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) και εξετάζοντας σχετική μελέτη της με τίτλο: «Αστυνομία, βία και δικαιώματα: μια επισκόπηση της αστυνομικής αυθαιρεσίας στην Ελλάδα» καθώς και την ειδική έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α) για το 2023, όπως δημοσιεύτηκε από τον Συνήγορο του Πολίτη, συγκέντρωσα τα παρακάτω ευρήματα που καταδεικνύουν ότι η αστυνομική βία, η αστυνομική βαρβαρότητα, η αυθαιρεσία και η ατιμωρησία ως φαινόμενο, είναι κάτι πολύ πιο βαθύ από «μεμονωμένα περιστατικά».

«Στη χειρότερη μορφή της, η παράνομη χρήση αστυνομικής βίας μπορεί να οδηγήσει σε στέρηση του δικαιώματος στη ζωή ή σε βασανιστήρια και άλλες μορφές κακομεταχείρισης. Παρά τη σοβαρότητα αυτών των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι αστυνομικοί που διαπράττουν αυτές τις καταχρήσεις σπάνια λογοδοτούν», αναφέρει χαρακτηριστικά η Διεθνής Αμνηστία καταδικάζοντας την αστυνομική βαρβαρότητα.

Αν και η φράση- κλειδί εδώ, είναι η «παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων», με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουμε όλοι και όλες γίνει μάρτυρες περιστατικών αστυνομικής βίας και βαρβαρότητας σε βάρος συνανθρώπων μας.

Τα περιστατικά αστυνομικής βίας στην ελληνική επικράτεια, σύμφωνα με τη μελέτη της ΕλΕΔΑ είναι πολύ περισσότερα απ’ ό,τι μπορεί να πιστεύουμε. Και όπως και σε άλλες πτυχές της αστυνομικής αυθαιρεσίας, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε ακριβώς το μέγεθος του φαινομένου.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι υποθέσεις αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας που έχουν δει το φως της δημοσιότητας ή έχουν πάρει την οδό της δικαιοσύνης, δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου, όπως έχει αναφέρει και ο Συνήγορος του Πολίτη. Ακόμα κι αν η ΕΛ.ΑΣ και η πολιτική της ηγεσία, επιμένει να τα χαρακτηρίζει «μεμονωμένα».

Παρά τις δηλώσεις των πολιτικών ηγεσιών που μιλούν για την ανάγκη «πάταξης της εγκληματικότητας», η συχνότατη σύσταση νέων ειδικών σωμάτων ασφαλείας (ΔΕΛΤΑ, ΔΙΑΣ, ΔΡΑΣΗ) και η ευρεία ενεργοποίηση παλαιότερων σωμάτων της αστυνομίας (π.χ. των Μονάδων Αποκατάστασης Τάξης – ΜΑΤ), μοιάζει να μην απαντούν τόσο στην καταπολέμηση της εγκληματικότητας, αλλά να είναι μονοσήμαντα προσανατολισμένες στην καταστολή.

Ως εκ τούτου, ο ισχυρισμός περί «μεμονωμένων περιστατικών» συγκρούεται με τα όσα προκύπτουν, τόσο από τα στοιχεία που συλλέγονται από τα αρμοδίως θεσμικά όργανα, όσο και από την κοινή εμπειρία. Μερικά scroll στα social media και αντίστοιχες αναζητήσεις για αστυνομική βία στο διαδίκτυο, αρκούν.

Γυναίκες και θηλυκότητες στο στόχαστρο της αστυνομικής βίας

Στην ίδια μελέτη η ΕλΕΔΑ, τονίζει ότι υπάρχουν ελάχιστα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Γυναίκες και θηλυκότητες που δεν εκπληρώνουν τον, από τα πατριαρχικά στερεότυπα, «κοινωνικά προκαθορισμένο» ρόλο τους, έχουν κατά καιρούς μετατραπεί σε θύματα αστυνομικής βίας, διακρίσεων ή και χλευασμού από αστυνομικούς που επιτελούν το έργο τους, αναπαράγοντας ρατσιστικά και σεξιστικά στερεότυπα.

Στον αντίποδα της δημιουργίας των πραγματικά αναγκαίων Γραφείων Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, στα «ενδότερα» των μη εξειδικευμένων αστυνομικών τμημάτων οι πατριαρχικές αντιλήψεις, καλά κρατούν.

Χαρακτηριστικά, η επιτροπή GREVIO εκφράζει την ανησυχία της για τις συνεχείς αναφορές που λαμβάνει σχετικά με γυναίκες- θύματα έμφυλης βίας, οι οποίες αποθαρρύνονται από την αστυνομία να προχωρήσουν σε νομικές ενέργειες εναντίον των κακοποιητών τους.

Αντιθέτως, ενθαρρύνονται να επιστρέψουν στο σπίτι τους, ενώ οι τελευταίοι δεν έχουν συλληφθεί, ακόμη κι αν αυτό χρειάζεται.

 

Τέτοιου είδους πρακτικές, πέραν του ότι συνδέονται με αναχρονιστικές αντιλήψεις που αντιλαμβάνονται την ενδοοικογενειακή βία ως κάτι που δεν αφορά την ποινική δικαιοσύνη, αλλά την ίδια την οικογένεια, εκ του αποτελέσματος έχουν αποδειχθεί μοιραίες και για τη ζωή γυναικών και θηλυκοτήτων.

Μια σταχυολόγηση ορισμένων περιστατικών, που έτυχε να δουν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια, εν είδει χρονολογίου, είναι ενδεικτική ως προς τη διάσταση του φαινομένου:

• Φλεβάρης 2025: Αποκαλυπτικές είναι οι εικόνες από την απρόκλητη αστυνομική βία κατά διαδηλωτών στις μεγάλες συγκεντρώσεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας, 2 χρόνια μετά το έγκλημα στα Τέμπη.

• Δεκέμβριος 24: Μια νέα υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας με πρωταγωνιστή αστυνομικό που υπηρετούσε στη Βουλή, ο οποίος κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση των 4 ανήλικων παιδιών του και της επίσης αστυνομικού συζύγου.
• Απρίλιος 2024: Η Κυριακή Γρίβα δολοφονείται έξω από το ΑΤ Αγίων Αναργύρων την 1η Απριλίου του 2024, από τον πρώην σύντροφό της, σε απόσταση μόλις 1,5 μέτρου από τον σκοπό του ΑΤ. Λίγο νωρίτερα το 100 της είχε πει ότι «το περιπολικό δεν είναι ταξί».
• Οκτώβριος 2022: 19χρονη καταγγέλλει βιασμό εντός του ΑΤ Ομονοίας, από 2 αστυνομικούς της ομάδας ΔΙΑΣ.
• Οκτώβριος 2021: Η βουλεύτρια του ΜέΡΑ25, Μαρία Απατζίδη, απηύθυνε διάβημα στην Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών (ΓΑΔΑ). Αφορμή στάθηκε η επίθεση που δέχθηκε από δυνάμεις των ΜΑΤ σε πορεία διαμαρτυρίας στο κέντρο της Αθήνας, για τον θάνατο 18χρονου Ρομά στο Πέραμα. Σύμφωνα με την ίδια «δέχθηκα απρόκλητα από αστυνομικό των ΜΑΤ αγκωνιά στο μάτι και χτύπημα με την ασπίδα στο χέρι».

• 17 Νοεμβρίου 2020: Περίπου έναν χρόνο μετά τον άγριο ξυλοδαρμό και τον εξευτελισμό της οικογένειας Ινδαρέ στο Κουκάκι, ένας ακόμη ξυλοδαρμός οικογένειας έλαβε χώρα σε ζωντανή μετάδοση. Ο λόγος για την οικογένεια Καττή, όπου ο γιος της οικογένειας, Ορέστης Καττής, προπηλακίστηκε και συνελήφθη βίαια στην πυλωτή της πολυκατοικίας που διέμενε στα Σεπόλια από δυνάμεις της ομάδας ΔΕΛΤΑ. Όταν περίοικοι και μέλη της οικογένειας διαμαρτυρήθηκαν για τη βίαιη σύλληψη, ξυλοκοπήθηκαν άγρια, συμπεριλαμβανομένης της μητέρας του Ορέστη Καττή. Όταν αλληλέγγυοι και μέλη της οικογένειας συγκεντρώθηκαν στο ΑΤ Κολωνού για να διαμαρτυρηθούν, οι δυνάμεις της αστυνομίας, ξυλοκόπησαν τους διαμαρτυρόμενους, συμπεριλαμβανομένων των Δημήτρη Καττή (πατέρα του συλληφθέντα) και της Λυδίας Καττή (αδερφή του συλληφθέντα). Το περιστατικό εξελίχθηκε με τη βίαιη σύλληψη της Λυδίας Καττή και με την εσπευσμένη μεταφορά του Δημήτρη Καττή στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού, λόγω καρδιακού επεισοδίου.
• Την ίδια περίοδο γενικευμένη ήταν η αίσθηση της καταστολής και της αστυνομικής βίας κατά την περίοδο της πανδημίας Covid-19, με τον Συνήγορο του Πολίτη να εκφράζει την άποψη ότι «οι έλεγχοι για την πανδημία λειτούργησαν (…) σε μεγάλο βαθμό ως όχημα για την εντατικοποίηση της αστυνομικής καταστολής».

• Οκτώβριος  2019: Ίσως το πιο ενδεικτικό περιστατικό αστυνομικής βίας κατά ευάλωτων γυναικών, το οποίο έτυχε να καταγραφεί και σε βίντεο, είναι ο εξευτελισμός και βασανισμός ανάπηρης γυναίκας τον Οκτώβριο του 2019 έξω από το ΑΤ Ομονοίας. Αστυνομικοί απεικονίζονται να βγάζουν σηκωτή εκτός του τμήματος μια γυναίκα με αναπηρία και να την παρατούν στο πεζοδρόμιο. Όταν αυτή σηκώνεται και προσπαθεί να απομακρυνθεί, ένας εκ των αστυνομικών την καταβρέχει επίμονα με μάνικα.

 

 

 

• Σεπτέμβριος 2018: Ο ακτιβιστής της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και των οροθετικών, Ζαχαρίας «Ζακ» Κωστόπουλος, ξυλοκοπήθηκε άγρια από ιδιοκτήτη καταστήματος θεωρούμενος ως ληστής. Κατόπιν του ξυλοδαρμού, ο αιμόφυρτος Κωστόπουλος δέχθηκε 2η άγρια επίθεση από ομάδα αστυνομικών της ομάδας ΔΙΑΣ. Το Πειθαρχικό Συμβούλιο της ΕΛ.ΑΣ. αποφάσισε την «πλήρη αθώωση» των ανδρών της ομάδας ΔΙ.ΑΣ. για το 2ο λιντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου.

• Οκτώβριος 2011: Αστυνομικός των ΜΑΤ χειροδίκησε εναντίον της φωτορεπόρτερ Τατιάνας Μπόλαρη με αποτέλεσμα να την τραυματίσει. Το Τριμελές Εφετείο Πλημμελημάτων καταδίκασε σε 2ο βαθμό τον αστυνομικό των ΜΑΤ σε 3 μήνες φυλάκιση με αναστολή. Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, παρά την αντίθετη εισαγγελική πρόταση, μείωσε με την απόφασή του κατά 5 μήνες την πρωτόδικη καταδίκη, ενώ απάλλαξε τον κατηγορούμενο από την κατηγορία της παράβασης καθήκοντος. Η ετυμηγορία αποτέλεσε την πρώτη οριστική καταδίκη αστυνομικού για άσκηση βίας σε βάρος εκπροσώπου της ενημέρωσης.

Κάπου εδώ αξίζει να γνωρίζεις ότι από το 2017 οπότε και ξεκίνησε να λειτουργεί ο Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αστυνομικής Αυθαιρεσίας του Συνηγόρου του Πολίτη και μέχρι το 2022 έχουν καταγραφεί πάνω από 1.200 υποθέσεις αστυνομικής αυθαιρεσίας και σύμφωνα με τους αρμόδιους, αυτά τα περιστατικά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Τα όχι και τόσο «μεμονωμένα» περιστατικά αστυνομικής βίας και η ατιμωρησία της

Τα συμπεράσματα διεθνών οργανισμών, αλλά και περιστατικά που έχουν αναδειχθεί ανά τα χρόνια στην επικαιρότητα δεν τιμούν την ελληνική αστυνομία, ακόμη κι αν αυτές οι ενέργειες και οι συμπεριφορές προέρχονται από μειοψηφία αστυνομικών.

Αν και τέτοια περιστατικά αστυνομικής βαρβαρότητας μπορεί όντως να είναι μεμονωμένα, δεν έχουν προκύψει από το πουθενά. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η αστυνομική βία και αυθαιρεσία είναι σύμφυτη με τον κατασταλτικό μηχανισμό και άρα δεν μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως, η γενικευμένη παρουσία και ατιμωρησία του φαινομένου στη χώρα μας, φανερώνει μια καταρχήν πολιτική απόφαση. 

 

 

 

Αξίζει να σημειωθεί επίσης, ότι οι καταγγελίες για περιστατικά αστυνομικής βίας και βαρβαρότητας εναντίον των πολιτών εξετάζονται πλημμελώς ή και εντελώς προσχηματικά, σύμφωνα με όσα περιλαμβάνονται στην έκθεση του Eθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) του Συνηγόρου του Πολίτη. Πολύ συχνά κρίνονται αξιόπιστες οι μαρτυρίες των αστυνομικών που εμπλέκονται, χωρίς να εξετάζονται αυτόπτες μάρτυρες ή και ιατροδικαστικές εκθέσεις.

Κάθε φορά που γίνεται λόγος για ένα ακόμη «μεμονωμένο περιστατικό» αστυνομικής βίας, στην πραγματικότητα, γίνεται για ακόμη μια φορά λόγος για την ατομική ευθύνη, αυτή τη φορά για την ατομική ευθύνη του δράστη-αστυνομικού. Σαφώς και προκύπτει ατομική ευθύνη του δράστη και γι’ αυτό το λόγο πρέπει να αντιμετωπίσει ο ίδιος τις νόμιμες συνέπειες των πράξεων του. Ωστόσο, τα περιστατικά αστυνομικής βίας και αστυνομικής βαρβαρότητας δεν είναι «μεμονωμένα».

Κι εφόσον δεν είναι μεμονωμένα, προκύπτουν περαιτέρω ευθύνες, πέρα από την ατομική ευθύνη των μεμονωμένων αστυνομικών που αυθαιρετούν.

Ας μη γελιόμαστε, η δημόσια πίεση μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές, αλλά πρωτίστως απαιτείται πολιτική βούληση. Βούληση η οποία, όπως όλα δείχνουν, δεν υπάρχει.

Βούληση για να μπορεί να εγγυηθεί ένα ευνομούμενο κράτος στους πολίτες ότι η αστυνομία προστατεύει τη νομιμότητα και τα δικαιώματά τους από όλους και από όλα. Και πρωτίστως από αυτή την ίδια.

Το πρόβλημα δεν είναι οι λίγοι κακοί αστυνομικοί. Το πρόβλημα είναι ένα ολόκληρο σύστημα που δεν τους εκπαιδεύει, τους προστατεύει τους ενθαρρύνει και αφού δεν τους τιμωρεί παραδειγματικά στην πραγματικότητα, επικυρώνει την αστυνομική αυθαιρεσία.

Όσο η πολιτική ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ στρουθοκαμηλίζει και αναμασά την ίδια επικίνδυνη καραμέλα περί «μεμονωμένων περιστατικών», αλλά και όσο το κράτος και η κοινωνία μένει απαθής, η επόμενη τραγωδία είναι απλώς θέμα χρόνου.

Όσο πολιτικοί μιλούν για «επιμέρους περιπτώσεις» και επαγγελματισμό, αναρωτιέμαι μήπως ήρθε η ώρα να πάψουμε να μιλάμε για καλούς και κακούς αστυνομικούς και να αναγνωρίσουμε το προφανές:

Η αστυνομική βία δεν είναι δυσλειτουργία του συστήματος. Είναι το ίδιο το σύστημα που είναι δυσλειτουργικό.