Frida Kahlo: Η γυναίκα που ζωγράφιζε λουλούδια για να μην πεθάνουν

Γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1907 στην πόλη Coyocoan του Μεξικό, ωστόσο από πολύ νεαρή ηλικία συνήθιζε να ισχυρίζεται ότι γεννήθηκε το 1910, ώστε να ταυτίζει ο κόσμος τη γέννησή της με την ημερομηνία έναρξης της Μεξικανικής Επανάστασης, καθώς το γεγονός αυτό επηρέασε τη μετέπειτα ζωή της όπως και τις πολιτικές της πεποιθήσεις.

Τα λίγα χρόνια που έζησε χαρακτηρίζονται από πόνο. Σε ηλικία μόλις 6 ετών προσεβλήθη από πολιομυελίτιδα, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα το δεξί της πόδι να μείνει ατροφικό, γι’ αυτό και τα περισσότερα χρόνια της ζωής της φορούσε μακριές φούστες, ώστε να καλύπτει την ιδιαιτερότητά της. Ενώ ήταν μαθήτρια, της συνέβη ένα ατύχημα με το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε. Η Frida τραυματίστηκε σοβαρά. Μια χαλυβένια κουπαστή διαπέρασε το ισχίο της, ενώ η σπονδυλική στήλη και η λεκάνη της υπέστησαν ρήξη. Το ατύχημα αυτό της προκάλεσε φυσικό και ψυχολογικό πόνο για χρόνια, ενώ σε όλη της τη ζωή έκανε δεκάδες χειρουργεία για να αντιμετωπίσει τις βλάβες που προκλήθηκαν.

Όλη αυτή η τραγωδία που βίωσε η Kahlo από πολύ μικρή ηλικία, είναι αποτυπωμένη σε πολλά από τα έργα της και ειδικά στις αυτοπροσωπογραφίες της. Ένα από τα πιο γνωστά πορτρέτα της με τον τίτλο “Η σπασμένη στήλη” αναπαριστά την ίδια γυμνή, με σπασμένη μέση, να φορά χειρουργικό νάρθηκα. Η σπονδυλική της στήλη φαίνεται στο εσωτερικό του σώματός της ως μία κολόνα, ενώ υπάρχουν καρφιά σε όλο της το κορμί, ως ένδειξη του πόνου που έχει περάσει σε όλη τη ζωή της.

Στη διάρκεια της καριέρας της, δημιούργησε 143 έργα, τα 55 από τα οποία είναι προσωπογραφίες. Όταν ρωτήθηκε το γιατί, απάντησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια: “Ζωγραφίζω τον εαυτό μου γιατί είμαι τόσο συχνά μόνη κι επειδή είμαι το “αντικείμενο” που γνωρίζω καλύτερα“. Οι προσωπογραφίες της θεωρούνται από τις καλύτερες που έχουν δημιουργηθεί ποτέ και έχουν φιλοξενηθεί σε διάσημα μουσεία παγκοσμίως.

Υπήρξαν κριτικοί Τέχνης που κατέταξαν την Kahlo στο ρεύμα του σουρρεαλισμού, ίσως επηρεασμένοι -εκτός από τα έντονα χρώματα στα έργα της και από την υπέρλογη διάθεσή τους- και από τη φιλία της με τον André Breton, έναν έκ των κυριότερων εισηγητών του ρεύματος. Ωστόσο, η ίδια απαρνήθηκε το σουρρεαλισμό, λέγοντας: “Νόμισαν πως είμαι σουρρεαλίστρια αλλά δεν είμαι. Ποτέ δεν ζωγράφισα όνειρα. Ζωγράφισα τη δική μου πραγματικότητα“.

Μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή της υπήρξε ο σύζυγός της κι επίσης καλλιτέχνης, Diego Rivera, με τον οποίο γνωρίστηκε από τα μαθητικά της χρόνια. Παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας της, παντρεύτηκαν το 1929. Η σχέση τους υπήρξε ταραχώδης, με πολλά σκαμπανεβάσματα, χωρισμό, επανασύνδεση και δεύτερο γάμο, ενώ και οι δύο είχαν εξωσυζυγικές σχέσεις όσα χρόνια ήταν μαζί. Όσο ζούσε, ήταν περισσότερο γνωστή ως η “γυναίκα του Rivera”. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια μετά το θάνατό της ώστε η Kahlo να αναγνωριστεί ως αυτό που πραγματικά υπήρξε και σε αυτό συνέβαλε ιδιαίτερα το φεμινιστικό κίνημα του 1970.

Μία από τις πολύ γνωστές εξωσυζυγικές σχέσεις της Frida Kahlo ήταν με τον ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού, Leon Trotsky, όταν εκείνος βρήκε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό και διέμεινε στο σπίτι του ζευγαριού, έπειτα από το διωγμό του από τη Σοβιετική Ένωση. Μάλιστα, σε αυτή της τη σύντομη σχέση αφιέρωσε αργότερα και ένα ακόμα πορτρέτο της, με τον τίτλο “Προσωπογραφία αφιερωμένη στο Leon Trotsky“.

Η Frida Kahlo είχε μια άκρως πολιτικοποιημένη πτυχή, που γίνεται φανερή και στα έργα της και στην οποία όμως γίνεται σπάνια αναφορά. Ως μαθήτρια ακόμα, οργανώθηκε στην κομμουνιστική νεολαία του Μεξικό, έμεινε πιστή στη θεωρία του κομμουνισμού σε όλη της τη ζωή, ενώ στα έργα της είναι εμφανείς τόσο οι κομμουνιστικές όσο και οι φεμινιστικές της καταβολές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία της “Πορτραίτο στα σύνορα Μεξικό-ΗΠΑ“, το οποίο είναι “χωρισμένο” σε δύο κουλτούρες: την αμερικάνικη, που έχει να επιδείξει βαριά βιομηχανία, γρανάζια και καμινάδες, ενώ στην άλλη πλευρά αντιπαρατάσσεται το Μεξικό, σαν αντανάκλαση από τα μάτια της καρδιάς της Kahlo: εξωτικά λουλούδια, αρχαίοι λατινοαμερικάνικοι πολιτισμοί, ήλιος και φεγγάρι στον ουρανό, αντί για νέφος και ρύπανση. Στόχος; Η ζωγράφος να καταδείξει τη διαφορά των δύο πολιτισμών, ανάγοντας σε “ηθικό νικητή” τη γενέτειρά της.

Η μεγαλύτερη -ίσως- αναγνώριση της Frida Kahlo ως συμβόλου ήρθε στη “δύση” του 20ου αιώνα από το φεμινιστικό κίνημα, ως υπόδειγμα γυναικείας δημιουργίας, κάτι που η ίδια δεν προέβλεψε ποτέ. Υπήρξε ανοιχτά αμφιφυλόφιλη, έχοντας εξωσυζυγικές σχέσεις και με γυναίκες, σε μια εποχή που οποιαδήποτε παρέκκλιση της ετεροφυλοφιλίας δεν εκφραζόταν στη δημόσια ζωή αλλά και αν εκφραζόταν, δεν γινόταν αποδεκτή. Δημιούργησε τη χαρακτηριστική της γυναικεία οπτική γλώσσα, πολύ πριν το φεμινιστικό κίνημα διατυπώσει τη θεωρία πως το προσωπικό είναι και πολιτικό. Έκτοτε, η δύναμη της τέχνης της έγινε ζωτικής σημασίας για όλες τις γυναίκες (καλλιτέχνιδες και μη), οι οποίες αγωνίστηκαν να αποδείξουν τους τρόπους με τους οποίους οι γυναικείες εμπειρίες έχουν παραγκωνισθεί στο σύγχρονο πολιτισμό.

 Η Kahlo έκοψε τα μακριά μαλλιά της, το σύμβολο της θηλυκότητάς της, μετά το χωρισμό της από τον Diego Rivera, σε αντίποινα επειδή τον έλκυαν.

Η Heyden Herrera, συγγραφέας του βιβλίου “Frida: Μια βιογραφία της  Frida Kahlo” έγραψε μεταξύ άλλων πως η Τέχνη της υπήρξε μια “αυτοβιογραφία με χρώμα“, ενώ ο φίλος της Kahlo, André Breton, την αντιλαμβανόταν περισσότερο ως “κορδέλα τυλιγμένη γύρω από μια βόμβα”. Με όποια θέση από τις δύο και αν συμφωνήσει κανείς, είναι ήδη Ιστορία πως το έργο “Το Πλαίσιο” της Frida Kahlo υπήρξε το πρώτο Μεξικανού καλλιτέχνη του 20ου αιώνα που φιλοξενήθηκε σε διεθνώς αναγνωρισμένο μουσείο και συγκεκριμένα στο Λούβρο.

Σε ηλικία μόλις 47 ετών και μία εβδομάδα μετά τα γενέθλιά της, η γυναίκα που ζωγράφιζε λουλούδια “για να μην πεθάνουν“, αφήνει την τελευταία της πνοή, μαζί με τη μεγάλη πολιτικοποιημένη κληρονομιά της ως παρακαταθήκη.

Θα χαρακτηριστεί μία από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, ενώ ο σύντροφος της ζωής της, Diego Rivera, θα γράψει για την ημέρα του θανάτου της πως ήταν η χειρότερη της ζωής του και πως το ωραιότερο κομμάτι της πορείας του ήταν η αγάπη του για εκείνη. Λίγες ημέρες πριν πεθάνει, έγραψε στο ημερολόγιό της: “Ελπίζω η έξοδος να είναι χαρούμενη και ελπίζω να μην επιστρέψω ποτέ“. Έτσι κι έγινε.