Μελίνα Μερκούρη: Η τελευταία Ελληνίδα θεά

Η Μελίνα όλων

Η Μελίνα κατάφερε να μην χρειάζεται συστάσεις, να είναι πλήρως αναγνωρίσιμη στο άκουσμα του μικρού της ονόματος και μόνο. Η Μελίνα της ”Στέλλας”, η Μελίνα του ”Ποτέ την Κυριακή”, η Μελίνα των μαρμάρων του Παρθενώνα, η Μελίνα της Ελλάδας, των Ελλήνων, η Μελίνα μας.

Στις 18 του Οκτώβρη του 1920 σε ένα αριστοκρατικό αρχοντικό επί της οδού Τσακάλωφ στο Κολωνάκι γεννιέται η Μαρία Αμαλία Μερκούρη. Η οικογένεια της αποτελείται από επιφανή μέλη της κοινωνίας. Ο πατέρας της διατελεί βουλευτής και ο παππούς της Σπύρος για 11 χρόνια θα παραμείνει στη θέση του δημάρχου Αθηναίων. Ο παππούς Σπύρος είναι το σήμα κατατεθέν της, η διαρκής αναφορά της, το πρότυπό της.

”Με έμαθε να λατρεύω την Ελλάδα, να είμαι γενναία, να μην λογαριάζω τα χρήματα. Ήταν μεγάλη ντροπή για εκείνον τα χρήματα. Μου έμαθε το παραμύθι της ζωής. Μου εμφύσησε την ιδέα πως η Ελλάδα, η Αθήνα είναι κορυφή” θα πει η ίδια σε συνέντευξή της ενώ τα τεράστια εκφραστικά της μάτια λάμπουν από τα δάκρυα που ανεβαίνουν.

Από πολύ μικρή δείχνει τη διαφορετικότητά της. Είναι ατίθαση, ισχυρή και αντιδραστική. Οι συμμαθήτριές της παίζουν με κούκλες κι εκείνη σε ηλικία πέντε ετών στέκεται μπροστά σε έναν καθρέφτη κάνοντας την πρώτη θεατρική της πρόβα.

Η Μελίνα θα έχει μία πολυτάραχη ζωή και τα πρώτα δείγματα που θα συνθέσουν το παζλ θα δοθούν πάρα πολύ νωρίς. Λες και κάποια ανώτερη δύναμη βάλθηκε να αποδείξει πως το ψηλό κορίτσι με τα μακριά ξανθά μαλλιά θα καταρρίψει τα στερεότυπα. Μόλις 14 ετών ερωτεύεται τον ηθοποιό Σπύρο Παππά και τρία χρόνια αργότερα στα 17 της σαγηνεύει τον Πάνο Χαροκόπο.

Ο Χαροκόπος την ερωτεύεται τρελά αλλά υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα στο εν εξελίξει love story. Ο Χαροκόπος είναι παντρεμένος. Η γυναίκα του αρνείται να του δώσει διαζύγιο έτσι απλά. Θα χρειαστεί να της παραχωρήσει μία πολυκατοικία στη Διδότου για να λυθούν τα δεσμά. Μελίνα και Πάνος κλέβονται χωρίς επεξηγήσεις στις οικογένειές τους. Η Μελίνα δεν έχει μάθει να δίνει αναφορά σε κανέναν.

Τη ζητά σε γάμο κι εκείνη θέτει έναν όρο. Θα έλεγε το μεγάλο ναι μόνο αν της παραχωρούσε γραπτή και υπογεγραμμένη άδεια να γραφτεί σε σχολή θεάτρου. Μπροστά της φαντάζει μικρός, δεν μπορεί να της αρνηθεί τίποτα. Εννοείται πως ο όρος της γίνεται δεκτός.

Με ένα λακωνικό τηλεγράφημα προς την οικογένειά της θα γνωστοποιήσει την απόφασή της. ”Γάμος ετελέσθη”. Το τηλεγράφημα είναι ψευδές. Θα παντρευτούν μία εβδομάδα μετά την αποστολή στην Καλαμάτα. Τον Σεπτέμβριο του 1938 γίνεται δεκτή στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Το όνειρο έχει ήδη ξεκινήσει.

”Η Γκάρμπο είναι το πλάσμα για το οποίο έγινα θεατρίνα” θα πει και θα ανέβει στις περισσότερες θεατρικές σκηνές της Ευρώπης. Το σινεμά θα την κερδίσει πολύ γρήγορα.

Η χρονιά- ορόσημο για τη Μερκούρη

Το 1955 είναι χρονιά ορόσημο για την καριέρα, τη ζωή και την ύπαρξή της. Ο Μιχάλης Κακογιάννης την επιλέγει για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ”Στέλλας”. Παίζει στο πλευρό του Γιώργου Φούντα, γίνεται σύμβολο και αλλάζει μια για πάντα την ιστορία του κινηματογράφου. Η υποψηφιότητα για το πρώτο βραβείο ερμηνείας στις Κάννες έρχεται για να ενισχύσει την άποψη πως η Μελίνα είναι συγκλονιστική.

Η άνοιξη του ’55 τη βρίσκει να πατά το κόκκινο χαλί των Καννών. Το έχει σχεδόν σίγουρο πως θα κερδίσει. Το έχει υποσχεθεί στους Έλληνες. Το βραβείο δε δίνεται σε καμία εκείνη τη χρονιά γιατί η Μελίνα και η αντίπαλός της θεωρούνται ισάξιες. Το τέλος της βραδιάς τη βρίσκει να κλαίει σε μία αίθουσα κατάμεστη όταν μπροστά της εμφανίστηκε εκείνος.

Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά. Η μοιραία συνάντηση που θα άλλαζε τη ζωή της για πάντα. Στις Κάννες το ’55 είδε το πεπρωμένο της με σάρκα και οστά. Ο Ζυλ Ντασσέν έχει πια συνδεθεί με τη Μελίνα με τρόπο μαγικό.

”Τον κινηματογράφο ο Τζούλης μου τον έμαθε. Μου έμαθε τα πάντα” θα ακούσουμε να λέει. Ο Ντασσέν θα παραμείνει μαζί της μέχρι το τέλος. Το 1966 θα πάρει διαζύγιο από τη γυναίκα του και θα παντρευτεί τον έρωτα της ζωής του.

Στις Κάννες θα επιστρέψουν μαζί το 1960 για να προκαλέσουν πανικό. Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα γνωρίζουν το συρτάκι, τα παιδιά του Πειραιά και φυσικά την Μελίνα. Το ”Ποτέ την Κυριακή” είναι η ταινία που την καταξιώνει. Πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ ανάμεσά τους ο πρώτος γυναικείος ρόλος. Χάνει από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ όμως ο Χατζηδάκις κερδίζει για τη μουσική.

Όλα τα διεθνή μέσα μιλούν για τους Έλληνες και το γλέντι που έστησαν. Ο Γιώργος Ζαμπέτας παίζει μπουζούκι, η Μελίνα χορεύει συρτάκι και ο Ντασσέν σπάει πιάτα. Λέγεται πως έσπασαν πάνω από 4000 εκείνο το βράδυ.

Είναι η πρωταγωνίστρια της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής του. Η Μελίνα το 1961 ενσαρκώνει τη ”Φαίδρα”. Τα γυρίσματα εντός του Βρετανικού Μουσείου στην αίθουσα που εκτίθενται τα μάρμαρα του Παρθενώνα θα σημάνουν την αρχή ενός αέναου αγώνα.

Η Μελίνα και η Πολιτική

Η Χούντα θα φρενάρει τα σχέδιά της, αφαιρώντας της την ελληνική ιθαγένεια. Θα αυτοεξοριστεί στο Παρίσι για να επιστρέψει μετά την πτώση της ύστερα από παρότρυνση του Ανδρέα Παπανδρέου. Αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος και το 1974 ο Παπανδρέου της ζητά να κατέβει υποψήφια στη Β’ περιφέρεια Πειραιά.

Χάνει την έδρα για 33 ψήφους αλλά τον Νοέμβρη του ’77 εκλέγεται. Το 1981 η Μελίνα ορκίζεται υπουργός πολιτισμού. Διατηρεί το αξίωμά της ως το τέλος της πρώτης οκταετίας των κυβερνήσεων Παπανδρέου, μένοντας αλώβητη σε κάθε ανασχηματισμό.

Η Μελίνα ήταν χαρισματική, ήταν κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο. Έβαζε το κορμί της μπροστά χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες. Ήταν παρορμητική, δυναμική, καθηλωτική. Δεν λογάριαζε πρωτόκολλα και τύπους. Με ένα τσιγάρο στο χέρι μπορούσε να καταφέρει τα πάντα. Μάγευε άμα τη εμφανίσει της. Περνούσε το κατώφλι και όλα τα μάτια μαγνητίζονταν. Υπουργοί, βουλευτές και αρχηγοί κρατών έπεφταν στα πόδια της.

Τον Ιούλιο του 1982 στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της Unesco στο Μεξικό θέτει για πρώτη φορά επίσημα θέμα επιστροφής των μαρμάρων.

”Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα” θα φωνάζει μέχρι τέλους.

Για εκείνη το πολυτιμότερο πράγμα πάνω στη γη είναι η ελευθερία. Θέλει να είναι ελεύθερη. Όλη της τη ζωή παλεύει για να το καταφέρει. Σιχαίνεται τους δοτούς ρόλους και τα στενά καλούπια. Η πληθωρική της προσωπικότητα δεν χωρά πουθενά. Είναι ελεύθερη και ταυτόχρονα δέσμια της αγαπημένης της συνήθειας.

Το τσιγάρο που τόσο αγάπησε θα είναι κι αυτό που θα την οδηγήσει στον θάνατο. Η διάγνωση αναφέρει καρκίνο στον πνεύμονα. Είναι δυνατή γιατί όλοι είναι στο πλευρό της. ”Νόμιζα πως φοβόμουν την αρρώστια αλλά τελικά φοβάμαι τη στιγμή που δεν θα με αγαπούν πια”. Δεν θα συμβεί ποτέ, ο φόβος της δεν θα γίνει ποτέ πραγματικότητα.

Ετοιμοθάνατη σε ένα κρεβάτι στο Memorial της Νέας Υόρκης θα ζητήσει ένα Asos. ”Από τη ζωή μέχρι το θάνατο ένα τσιγάρο δρόμος” θα πει αποστομωτικά στους γιατρούς που δυσανασχετούν. Το τσιγάρο γίνεται σύμβολο της ανυπότακτης ιδιοσυγκρασίας της και οι Έλληνες πιστοί ακόλουθοι της αύρας της.

Σβήνει ταλαιπωρημένη το απόγευμα της 6ης Μαρτίου του 1994. Η σορός της μεταφέρθηκε στην Αθήνα και εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους και μία λαοθάλασσα την συνόδευσε στην τελευταία παράστασή της. Την ώρα της κηδείας της τα θέατρα και τα μαγαζιά στο Brodway παρέμειναν κλειστά, ενώ η 6η Μαρτίου, ημέρα του θανάτου της, έχει ορισθεί από την Unesco ως παγκόσμια ημέρα Πολιτισμού.

Η τελευταία Ελληνίδα θεά, όπως την αποκαλεί η ιταλική Corriere della Sera, περνά εφ’ όρου ζωής στο συλλογικό ασυνείδητο. Η Μελίνα γίνεται μέρος της ιστορίας. Η Μελίνα είναι πια ιστορία.