Οι γυναίκες της Αντίστασης που πρέπει να ξέρεις

Γυναίκες αστικής καταγωγής κι άλλες προερχόμενες από φτωχές οικογένειες. Γυναίκες των γραμμάτων και του πνεύματος και άλλες που με τα όπλα τους έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των Γερμανών. Γυναίκες που φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, εκτελέστηκαν. Οι γυναίκες της Αντίστασης ήταν πολλές και συμμετείχαν σε όλα τα μέτωπα του αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας, που δεν ήταν ποτέ και ούτε θα μπορούσε να είναι μία υπόθεση αντρική.

Οι γυναίκες της Αντίστασης έβαλαν πάνω από τη ζωή τους την αγάπη για την ελευθερία και έχασαν πολλά, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και τη ζωή τους γι’ αυτή. Κι επειδή είμαστε ένας λαός με κάπως κοντή ή γεμάτη κενά ιστορική μνήμη, αυτή την επέτειο του «Όχι» τις τιμούμε δίνοντάς τους την θέση που τους αναλογεί σε αυτή την πολύπαθη ιστορική μας μνήμη.

Ηλέκτρα Απόστολου

Η Ηλέκτρα Αποστόλου ήταν αγωνίστρια της Αντίστασης και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών. Γεννήθηκε το 1912 στην Αθήνα από ευκατάστατη οικογένεια κι από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με την πολιτική, ως μέλος της ΟΚΝΕ και αργότερα του ΚΚΕ. Το 1934 ήταν η επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Παγκόσμιο Αντιφασιστικό και Αντιπολεμικό Συνέδριο Γυναικών στο Παρίσι. Με τη δικτατορία του Μεταξά βρέθηκε να φυλακίζεται στις φυλακές Αβέρωφ όπου βασανίστηκε, αλλά και εξόριστη στην Ανάφη, όπου τη βρήκε η κατοχή μαζί με την κόρη της, Αγνή (είχε παντρευτεί τον γιατρό Γιάννη Σιδερίδη που πέθανε από πείνα το 1942).

Τον Σεπτέμβριο του 1942 δραπέτευσε από το Τμήμα Μεταγωγών Αθηνών μαζί με την κόρη της και συνέχισε την αντιστασιακή δράση της. Σταδιακά υπεύθυνη της εθνικοαπελευθερωτικής αλλά και φεμινιστικής οργάνωσης, Λεύτερη Νέα, ενώ αργότερα έγινε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ και επικεφαλής της προπαγάνδας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ.

Η Ηλέκτρα Αποστόλου συνελήφθη από την Ειδική Ασφάλεια στις 25 Ιουλίου 1944, βασανίστηκε και δολοφονήθηκε στο ξενοδοχείο Κρυστάλ. Το παραμορφωμένο και καμένο σώμα της πετάχτηκε έξω από το ξενοδοχείο την επομένη.

«Ηλέκτρα μας.

Η ώρα της λευτεριάς έφτασε, μα συ δε λείπεις.

Είναι τ’ όνομά σου γραμμένο πλάι – πλάι

στ’ όνομα της λευτεριάς

το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας

η καρδιά σου, στην καρδιά μας», είχε γράψει για εκείνη ο Γιάννης Ρίτσος

Ηρώ Κωνσταντοπούλου

ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSI

Με 17 σφαίρες, όσα ήταν και τα χρόνια της, εκτελέστηκε από τους κατακτητές η Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Είχε γεννηθεί στην Αθήνα στις 16 Ιουλίου του 1927 σε μία ευκατάστατη οικογένεια με καταγωγή από τη Σπάρτη. Ήταν μαθήτρια του Αρσακείου, αριστούχος μάλιστα, όταν οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Η μαθήτρια που γνώριζε να μιλά 4 γλώσσες, έκρυβε όπλα και προκηρύξεις στη μαθητική ποδιά της, έγραφε συνθήματα και κολλούσε αφίσες στους τοίχους για να μεταδώσει το μήνυμα της Αντίστασης. Στις 16 Ιουλίου 1944, ανήμερα των γενεθλίων της, μία ομάδα των Ταγμάτων Ασφαλείας εισέβαλε στο σπίτι της και τη συνέλαβε. Παρά τον βασανισμό της δεν αποκάλυψε πληροφορίες, ενώ χάρη στις γνωριμίες των γονιών της κατόρθωσε να απελευθερωθεί.

Όταν τη συνέλαβαν για δεύτερη φορά, ύστερα από ένα σαμποτάζ σε τρένο που μετέφερε πυρομαχικά, και την ίδια μέρα που τέλειωσε τις απολυτήριες εξετάσεις της στο Λύκειο, το μέλλον της ήταν μάλλον προδιαγεγραμμένο. Πάλι δεν λύγισε, παρά τους βασανισμούς της.

Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου περίμενε το τέλος της, μαζί με άλλες γυναίκες όπως η Λέλα Καραγιάννη που γνώρισε εκεί. Εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 5 Σεπτεμβρίου 1944, λίγο πριν απελευθερωθεί τελικά η Ελλάδα.

Η ζωή της έγινε ταινία το 1981 με τίτλο, 17 σφαίρες για έναν άγγελο, η αληθινή ιστορία της Ηρώς Κωνσταντοπούλου, σε σκηνοθεσία Νίκου Φώσκολου.

ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSI

Διαμάντω Κουμπάκη

Στις 8 Φεβρουαρίου 1926 στον Πειραιά γεννήθηκε η Διαμάντω Κουμπάκη. Στα 18 της είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των Γερμανών της περιοχής καθώς είχε αποκτήσει φήμη για τη δράση της ως μαχήτρια της ΟΠΛΑ στα Ταμπύρια και στην Αμφιάλη. Εκεί είχε τραυματιστεί μάλιστα σε μάχη με τους Γερμανούς. Η Διαμάντω Κουμπάκη συνελήφθη όταν την κατέδωσαν, στο Μπλόκο της Κοκκινιάς στις 17 Αυγούστου 1944. Βασανίστηκε και εκτελέστηκε τελικά από τους Γερμανούς στην πλατεία Οσίας Ξένης.

«Μια ζωή τη χρωστάμε, ας μην την πάρουν οι προδότες. Υπάρχουν χιλιάδες λεβέντες, θα τους εκδικηθούν», λέγεται ότι ήταν τα τελευταία λόγια της. Στη μνήμη της δημιουργήθηκε μία πλατεία στη Νεάπολη της Νίκαιας όπου υπάρχει και η προτομή της.

Μαρία Δημάδη

Η Μαρία Δημάδη έμεινε στην ιστορία ως «κατάσκοπων των Ελλήνων ανταρτών» στην περιοχή του Αγρινίου. Μεγάλωσε σε μία εύπορη οικογένεια, με πατέρα γυναικολόγο και μητέρα απόγονο μεγάλης οικογένειας της καπνοβιομηχανία. Έμαθε ξένες γλώσσες, πιάνο, ζωγράφιζε κι έγραφε ποιήματα, ενώ δημοσίευε άρθρα από μικρή στη Διάπλαση των Παίδων.

Παντρεύτηκε στα 19 της, απέκτησε μία κόρη και χώρισε. Ο αρκετά μεγαλύτερος σε ηλικία σύζυγός της, πήρε το παιδί και έφυγε από το Αγρίνιο κι ο χωρισμός όπως ήταν επόμενο κλόνισε τη Μαρία Δημάδη. Είδε ξανά την κόρη της όταν εκείνη ήταν 16 ετών και οι δυο τους συνέχισαν την επαφή τους μέσω αλληλογραφίας.

Ήταν ένα πρόβλημα υγείας που της παρουσιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1930 που έφερε την Μαρία Δημάδη στη Γερμανία. Προσβλήθηκε από τύφο κι απέκτησε ένα μεγάλο σημάδι στο πρόσωπο. Βρέθηκε, λοιπόν, στη Γερμανία για θεραπεία, ενώ ταυτόχρονα τελειοποίησε τα γερμανικά της. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το Αγρίνιο το 1941 κι έστησαν το φρουραρχείο τους εκεί, η Μαρία ήταν η τέλεια πρόσληψη για διερμηνέας. Ταυτόχρονα με την εργασία της εκεί, η Μαρία Δημάδη ξεκίνησε και τη μυστική της δράση.

Η Μαρία Δημάδη κρατούσε τα καρμπόν που έφεραν πάνω τους τα μηνύματα των Γερμανών, τα απόρρητα έγγραφα και τις πληροφορίες που περνούσαν από τα χέρια της και τα μετέφερε στους αντάρτες που βρίσκονταν στο βουνό με διάφορους δικούς της ανθρώπους ως συνδέσμους. Επιπλέον η κατάσκοπος Μαρία Δημάδη προσπαθούσε να βοηθήσει τους αγωνιστές, εξαφανίζοντας ενοχοποιητικά στοιχεία και ασκώντας επιρροή στον φρούραρχο Τόρμαν.

To τέλος του πολέμου έφερε και το άδοξο τέλος της Μαρίας Δημάδη. Άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας τη συνέλαβαν στο σπίτι της και εκτελέστηκε στις 31 Αυγούστου 1944.

Η ζωή της έγινε σειρά που προβλήθηκε στην ΕΡΤ2 το 1987. Την σκηνοθεσία είχε αναλάβει ο Γιώργος Πετρίδης. Το trailer της σειράς με φωτογραφίες της Μαρίας Δημάδη το βλέπεις παραπάνω.

Αλίκη Τσουκαλά

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ/EUROKINISSI

Σε ηλικία 21 ετών στο νεκροταφείο του Αϊ Γιάννη στην Χαλκίδα, στις 16 Απριλίου 1949, εκτελέστηκε η Αλίκη Τσουκαλά, καθώς είχε κατηγορηθεί και καταδικαστεί από το Στρατοδικείο Χαλκίδας για συμμετοχή σε «κομμουνιστική σκευωρία». Είχε γεννηθεί την άνοιξη του 1928 κι αγαπούσε τη ζωή την ποίηση και το να γράφει. Αγαπούσε τη μουσική κι έπαιζε πιάνο. Είχε ενταχθεί μαζί με τον πατέρα της στην ΕΠΟΝ και τον ΕΑΜ αντίστοιχα κατά τη διάρκεια της Αντίστασης και έδωσε μάχες για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Όταν αργότερα μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας συνελήφθησαν ο πατέρας της υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ, ενώ εκείνη μέχρι τέλους παρέμεινε πιστή στην ιδεολογία της.

Η απολογία της λέγεται πως καθήλωσε τους πάντες, ακόμη και τους στρατοδίκες. Το μόνο που βρήκε να της πει ο πρόεδρος του στρατοδικείου ήταν: «Κάνε μας μίαν προφορικήν δήλωσιν αποκηρύξεως και είσαι ελεύθερη να συνεχίσεις τας σπουδάς σου». «Μονάχα δήλωση ότι αποκηρύσσω τον πατέρα μου και όχι τις ιδέες μου, μπορώ να σας υπογράψω», είχε απαντήσει εκείνη.

«Δεν φανταζόμουν ποτέ πως τόσο πολύτιμη κι ωραία είναι η ζωή. Αν μπορούσε κανείς να μου το πει πρωτύτερα, και να τον πιστέψω, θα πρόσεχα πολύ στο πέρασμά της. Θα ήταν κάθε μου βήμα και ύμνος προς αυτήν», είχε γράψει σε ένα από τα γράμματά της πριν εκτελεστεί.

Μαρία Φωκά

Mega

Η Μαρία Φωκά έφυγε από τη ζωή στις 16 Ιουνίου 2001 σε ηλικία 85 ετών στο Λονδίνο όπου ζούσε με την κόρη της, Ισμήνη. Είχε υποβληθεί σε εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, αλλά δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τις επιπλοκές. Έχει μείνει στη μνήμη μας ως η πιο χαρακτηριστική «γιαγιά» της ελληνικής τηλεόρασης, μία ηθοποιός, απόφοιτη του Θεάτρου Τέχνης Κάρολου Κουν με ανεξάντλητο ταλέντο. Ήταν όμως και μέλος της Αντίστασης.

Στα χρόνια της κατοχής ήταν αντιστασιακή και ως μέλος του ΚΚΕ, συμμετείχε στους αγώνες για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Συνέχιζε να παλεύει για τις ιδέες της και στα μεταπολεμικά χρόνια και τελικά την περίοδο της παρανομίας του ΚΚΕ, συνελήφθη και καταδικάστηκε ως κατάσκοπος κατά της Ελλάδας. Αφορμή στάθηκε η προσπάθειά της να παραδώσει κάποια χρήματα που της είχαν δώσει στο Παρίσι, για να χρηματοδοτηθεί το κόμμα στην Αθήνα.

Βρέθηκε κατηγορούμενη το 1952 στην δίκη του Νίκου Μπελογιάννη, ενώ στα πρακτικά της δίκης αναφέρεται ως Μαρία Καλλέργη, καθώς ήταν ακόμα παντρεμένη με τον συνάδελφό της, ηθοποιό, Λυκούργο Καλλέργη. Καταδικάστηκε σε ισόβια τα οποία αργότερα μειώθηκαν σε 10 χρόνια φυλάκισης. Η καταδίκη την ανάγκασε να αποχωριστεί το θέατρο για περίπου 8 χρόνια.

Έλλη Αλεξίου

Χαρακτηρίστηκε «δασκάλα του λαού» και όχι άδικα. Η Έλλη Αλεξίου γεννήθηκε το 1894 στο Ηράκλειο της Κρήτης, σε μία οικογένεια διανοούμενων (η αδερφή της ήταν η Γαλάτεια Αλεξίου – Καζαντζάκη, επίσης σημαντική συγγραφέας και διανοούμενη). Ήρθε στην Αθήνα το 1911 και ξεκίνησε το λογοτεχνικό της έργο. Το 1928 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1941 παίρνει ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως μέλος του ΕΑΜ Λογοτεχνών και αναλαμβάνει τα σχολικά συσσίτια ως το 1945. Έπειτα φεύγει για σπουδές στη Σορβόνη ενώ δεν μπορεί να επιστρέψει στην Ελλάδα, αφού της έχει αφαιρεθεί μετά τον εμφύλιο η ελληνική ιθαγένεια.

Το 1965 επανακτά την ελληνική ιθαγένεια. Επιστρέφει το 1966, αλλά συλλαμβάνεται, κρατείται στις Φυλακές Αβέρωφ και δικάζεται για «αντεθνική δράση και προπαγάνδα». Τελικά απαλλάσσεται από την κατηγορία, ύστερα από την αντίδραση της κοινής γνώμης. Πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου 1988, έχοντας αφήσει πίσω της πλούσιο συγγραφικό και παιδαγωγικό έργο.

Λέλα Καραγιάννη

George Vitsaras/SOOC

Η Λέλα Καραγιάννη γεννήθηκε το 1898 στην Εύβοια και το DNA της ήταν σίγουρα Αντιστασιακό. Η μητέρα της, που καταγόταν από τις Σπέτσες ήταν συγγενής της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας. Η Λέλα Καραγιάννη αργότερα στην κατοχή θα μετέτρεπε το σπίτι της σε αρχηγείο της οργάνωσης Μπουμπουλίνα που δημιούργησε και χρηματοδότησε η ίδια. Ζούσε στην Αθήνα, ήταν παντρεμένη με τον φαρμακοποιό, Γεώργιο Καραγιάννη και απέκτησε μαζί του 7 παιδιά. Παράλληλα κατάφερνε μέσα από την οργάνωσή της να φυγαδεύει Βρετανούς στρατιώτες στο Κάιρο και ταυτόχρονα να οργανώνει δολιοφθορές κατά του εχθρού, ενώ έφτιαξε κι ένα ισχυρό σύστημα αντικατασκοπίας.

Το καλοκαίρι του 1944 η Λέλα Καραγιάννη, συνελήφθη μαζί με 5 από τα παιδιά της και βασανίστηκε στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν. Μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου και εκτελέστηκε μαζί με 59 ακόμα αντιστασιακούς λίγο καιρό μετά στο άλσος Χαϊδαρίου.

Μετά τον θάνατό της τής απένειμαν ο Βραβείο Αρετής και Αυτοθυσίας από την Ακαδημία Αθηνών και, το 2011, ο τιμητικός τίτλος του Δικαίου των Εθνών από το Γιαντ Βασσέμ, το Ίδρυμα για την Μνήμη των Μαρτύρων και των Ηρώων, ενώ το 2020 της απενεμήθη ο βαθμός του Ταξιάρχου επί τιμή. Το σπίτι της στέκει ακόμα στη συμβολή των οδών Λέλας Καραγιάννη και Σταυροπούλου στην Κυψέλη.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Ο ρόλος της γυναίκας στην Ελληνική Επανάσταση του 1821