Όταν οι γονείς σκοτώνουν τα παιδιά τους: Παιδοκτονία, τέρατα και ευθύνες

Είχαν προηγηθεί τα αποτελέσματα των τοξικολογικών εξετάσεων στην Τζωρτζίνα, το τρίτο από τα παιδιά της οικογένειας Δασκαλάκη, που έχασε τη ζωή του. Στο αίμα της Τζωρτζίνας βρέθηκε το αναισθητικό κεταμίνη. Αναισθητικό το οποίο αν χορηγηθεί σε υψηλή δόση, μπορεί να έχει θανατηφόρα αποτελέσματα. Η παρουσία της κεταμίνης στον οργανισμό της Τζωρτζίνας δεν δικαιολογείται, με βάση τη φαρμακευτική αγωγή της, την περίοδο που νοσηλευόταν στην Πάτρα. Το πανελλήνιο βρέθηκε ξανά αντιμέτωπο με μια υπόθεση, που όλα δείχνουν ότι πρόκειται για παιδοκτονία.

Ωστόσο, η παιδοκτονία- η δολοφονία ενός παιδιού από τη μητέρα, τον πατέρα ή τον θετό γονιό τους – δεν είναι τόσο σπάνιο φαινόμενο, όσο μπορεί ορισμένοι να φαντάζονται. Συχνά μάλιστα, μερικές από τις μεγαλύτερες κόκκινες σημαίες αγνοούνται, έχοντας ολέθρια αποτελέσματα που κοστίζουν παιδικές ζωές και οδηγούν σε τραγωδίες.

Το σύνδρομο της Μήδειας

Η περίπτωση της δολοφονίας της 9χρονης Τζωρτζίνας για την οποία κατηγορείται η μητέρα της Ρούλα Πισπιρίγκου, δεν είναι η πρώτη στην Ελλάδα. Η περίπτωση της Μήδειας του Ευριπίδη που σκότωσε τα δύο παιδιά της τυφλωμένη από την προδοσία του Ιάσονα, επανέρχεται στη μνήμη μας κάθε φορά που κάποιο περιστατικό παιδοκτονίας μετατρέπει κάποιον γονέα σε «σύγχρονη Μήδεια».

Μια γυναίκα που σκοτώνει τα ίδια της τα παιδιά. Όπως ακριβώς ο μύθος της Μήδειας, εκείνης της εργατικής συζύγου του ήρωα Ιάσονα. Όταν εκείνος την αφήνει για μια άλλη πριγκίπισσα, η Μήδεια καλεί τους θεούς για εκδίκηση και δολοφονεί τα παιδιά της. Αυτή είναι η αρχετυπική φόρμουλα της προδοσίας και της εκδίκησης και της απόλυτης τραγωδίας. Όταν τα αποτελέσματα των τοξικολογικών εξετάσεων της 9χρονης Τζωρτζίνας, βγήκαν στη δημοσιότητα, η Ρούλα Πισπιρίγκου έγινε η σύγχρονη Μήδεια του έθνους.

Σαν άλλος χορός τραγωδίας, πολλοί από εμάς νιώθουν εξαγριωμένοι που αυτή η γυναίκα, προσπάθησε να κερδίσει τη συμπάθειά μας, όταν εμφανιζόταν σαν χαροκαμένη μάνα η οποία έχασε 3 παιδιά από τη ζωή. Άλλοι είναι τρομοκρατημένοι που μια μητέρα μπορούσε να το κάνει αυτό στα δικά της παιδιά. Και άλλοι έχουν κοιτάξει πολύ το πρόσωπο του τέρατος και έχουν αρχίσει να του μοιάζουν.

Το προφίλ των παιδοκτόνων και η πιο ακραία μορφή παιδικής κακοποίησης

Ωστόσο, για όσους εργάζονται με οικογένειες υψηλού κινδύνου, η φιγούρα που μοιάζει στη Μήδεια, δεν είναι άγνωστη. Όταν η ιστορία άρχισε να κερδίζει την προσοχή μας, σε εθνικό επίπεδο, πολλοί από αυτούς μπορεί να αντέδρασαν με τον ίδιο τρόπο.

Η παιδοκτονία είναι ένα ελάχιστα κατανοητό φαινόμενο, εν μέρει επειδή είναι τόσο περίπλοκο. Δεν είναι τόσο συνηθισμένη, όσο κάποια άλλα είδη ανθρωποκτονιών και δεν υπάρχουν δύο περιπτώσεις που να είναι ακριβώς όμοιες. Πράγμα το οποίο σημαίνει, ότι μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστούν τα πρότυπα και τα κίνητρα των δραστών.

Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι η έλλειψη ευαισθητοποίησης για την παιδοκτονία, σημαίνει ότι δεν έχουν γίνει αρκετά για την αντιμετώπισή της. Επιπλέον, οι υπηρεσίες που εργάζονται με ευάλωτες οικογένειες, πολύ συχνά αδυνατούν να αναγνωρίσουν τους κινδύνους, πριν να είναι πολύ αργά.

Επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν ότι οι παιδοκτονίες σημειώνονται, όταν συγκλίνουν ένα σύνολο παραγόντων: Ψυχική ασθένεια, κατάρρευση σχέσεων, οικογενειακή βία, κατάχρηση ουσιών. Νέα δεδομένα από ιατροδικαστές και συνηγόρους παιδιών, υπογραμμίζουν τους εντυπωσιακούς δεσμούς με την ενδοοικογενειακή βία και την παιδική κακοποίηση. Καθημερινές πιθανές απειλές για τα παιδιά, που υποτιμώνται καταστροφικά.

Το προφίλ της γυναίκας παιδοκτόνου

Περιλαμβάνει γυναίκες νεαρής κυρίως ηλικίας. Στην πλειοψηφία τους είναι ανύπαντρες, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και απουσία ιστορικού προηγούμενων ποινικών αδικημάτων. Οι νεαρές μητέρες διακατέχονται από ενοχή και ντροπή εφόσον το παιδί έχει γεννηθεί εκτός γάμου. Η άμβλωση δεν αποτελεί επιλογή, λόγω έλλειψης χρημάτων. Εμφανίζουν παθητική συμπεριφορά και επίπεδο συναίσθημα, ενώ αρνούνται τις συνέπειες της γέννησης μέχρι τον τοκετό. Συμπερασματικά χαρακτηρίζονται από διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας, αδυναμία ελέγχου της έντασης συναισθημάτων και έλλειψη γνωστικής ευελιξίας. Στις περιπτώσεις Επιλόχειας Κατάθλιψης ή Ψύχωσης, η παραληρητική διαταραχή οδηγεί σε έμμονες σκέψεις ή ψευδαισθήσεις με αποτέλεσμα την παιδοκτονία.

Το προφίλ του άνδρα παιδοκτόνου

Σε αντίθεση με το προφίλ της γυναίκας παιδοκτόνου, το προφίλ των ανδρών έχει μελετηθεί εκτενέστερα:

1.  Ο «υποκριτής ηθικολόγος» επιρρίπτει ευθύνες στην μητέρα, την οποία θεωρεί υπεύθυνη για την διάλυση της οικογένειας.
2. Ο «οικονομικά αποτυχημένος» συσχετίζει την έννοια του παιδιού με την οικονομική επιτυχία. Αν αποτύχει, θεωρεί ότι το παιδί και η οικογένεια δεν υπηρετούν πλέον αυτόν τον σκοπό.
3. Ο «απογοητευμένος» πιστεύει ότι το παιδί και η οικογένεια ως ευρύτερος θεσμός τον έχει απογοητεύσει ή ότι υπάρχουν ενέργειες που υπονομεύουν ή καταστρέφουν το ιδεώδες που κυριαρχεί ως πεποίθηση.
4. Ο «παρανοϊκός» φαντάζεται μία εξωτερική απειλή για το παιδί π.χ. τις κοινωνικές υπηρεσίες ή το νομικό σύστημα που τον καταδιώκει βασιζόμενος σε μία διαστρεβλωμένη επιθυμία να το προστατεύσει.

Τα σημάδια κινδύνου που αγνοούνται και η βοήθεια που δεν έρχεται από πουθενά

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές προσπάθησαν να κατανοήσουν την παιδοκτονία, είναι με συστήματα ταξινόμησης, ή κατηγορίες, που διακρίνουν μεταξύ των προφανών κινήτρων των γονέων που σκοτώνουν τα παιδιά τους. Ο Αμερικανός ψυχίατρος Phillip Resnick το 1969, ανέπτυξε πέντε κύριες κατηγορίες που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα:

• Αλτρουιστική Παιδοκτονία: Kυριαρχούν εκλογικεύσεις βάσει της πεποίθησης ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος και το παιδί δεν θα μπορέσει να επιβιώσει.
• Oξεία ψυχωτική: Παιδοκτονία που πραγματοποιείται στα πλαίσια μίας οξείας Ψυχωτικής Διαταραχής (Επιλόχειος Ψύχωση) ή Συναισθηματικής Διαταραχής
• Παιδοκτονία λόγω ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης: Σε αυτές τις περιπτώσεις το νεογνό θεωρείται αποτέλεσμα μίας μη αποδεκτής πράξης ή σχέσης.
• Τυχαία Παιδοκτονία
• Παιδοκτονία για εκδίκηση συζύγων

Είναι τρομακτικό το γεγονός ότι οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την παιδοκτονία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένοι σε κοινωνίες ανά τον κόσμο. Χιλιάδες γονείς αντιμετωπίζουν ψυχικές ασθένειες, οικογενειακή κατάρρευση, προβλήματα με τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Ωστόσο, μόνο ένα μικρό μέρος θα σκοτώσει τα παιδιά τους. Εκεί που τα προβλήματα γίνονται κρίσεις – και ο κίνδυνος αυξάνεται – είναι όταν οι γονείς που παλεύουν με αυτά τα ζητήματα δεν λαμβάνουν βοήθεια. Όταν ο πιθανός κίνδυνος βίας δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, υποτιμάται ή δεν αντιμετωπίζεται αρκετά γρήγορα από τον κοινωνικό περίγυρο, τις υπηρεσίες και τις αρχές, με τις οποίες οι οικογένειες έρχονται σε επαφή.

Αντί επιλόγου

Είναι ανθρώπινο μπροστά σε τόσο ειδεχθή εγκλήματα, όπως αυτό της παιδοκτονίας, η ψυχή μας να γεμίζει με οργή και θυμό. Συναισθήματα είναι και αυτά, δεν υπάρχει τίποτα κακό στον πυρήνα τους. Το πρόβλημα ξεκινά, όταν η κοινωνία μετατρέπει αυτή την οργή σε μεσαιωνικό κυνήγι μαγισσών. Όταν ο μόνος νόμος που υπάρχει, φαίνεται να είναι αυτός της ζούγκλας. Τα τέρατα δεν είναι μόνο παιδοκτόνοι. Μπορεί να έχουν πολλές μορφές και αλίμονο αν συνηθίσουμε στη θέα τους.

Όπως έγραφε ο πάντα επίκαιρος Μάνος Χατζιδάκης:

«Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά. Η υποταγή ή ο εθισμός σε μια τέτοια συνύπαρξη, η συνδιαλλαγή, δεν προκαλεί τον κίνδυνο της αφομοίωσης ή της λήθης, του πώς πρέπει, του πώς οφείλουμε να σκεφτόμαστε, να πράττουμε και να μιλάμε;

Αναμφισβήτητα αρχίσαμε να το ανεχόμαστε. Και η ανοχή, πολλαπλασιάζει τα ζώα στη δημόσια ζωή, τα ισχυροποιεί και τα βοηθά να συνθέσουν με ακρίβεια τη μορφή του τέρατος που προΐσταται, ελέγχει και μας κυβερνά. Η μορφή του τέρατος είναι αποκρουστική. Όταν όμως το πρόσωπο του τέρατος πάψει να μας τρομάζει, τότε πρέπει να φοβόμαστε, γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε».