Ψυχική ανθεκτικοτητα: Πώς μπορείς να παραμείνεις αισιόδοξος;

Πανδημίες βγαλμένες από ταινίες, ακραία καιρικά φαινόμενα και βιβλικές καταστροφές, εγκληματική απάθεια, δυστοπία, αιματοχυσίες και πόλεμοι εν έτει 2023. Το τελευταίο διάστημα αισθάνομαι πως όλο και πιο συχνά έρχεται η σειρά μου να παίξω σ΄ ένα παιχνίδι ισορροπίας με θέα την απέραντη μαυρίλα. Μία μαυρίλα που όπως φαίνεται στην πράξη δεν συνηθίζεις ποτέ, γιατί κάθε φορά είναι ακόμη πιο σκοτεινή (ναι, είναι πολλές οι φορές που έχω αναρωτηθεί πόσο μαύρο είναι το μαύρο). Μουδιάζεις, ντρέπεσαι, θυμώνεις, απογοητεύεσαι. Κοινός παρονομαστής, το κολύμπι, όπως μού είχε πει κάποτε σε μία συνεδρία η ψυχολόγος. Να μάθεις να κολυμπάς για να βγαίνεις στην επιφάνεια. Οι βουτιές επιτρέπονται, αλλά αναπνέεις καλύτερα με το κεφάλι «έξω».

Ποιο είναι το κλειδί για τη διαχείριση αυτών των δυσάρεστων συναισθηματικών καταστάσεων; Πώς μπορώ να συνεχίσω τη ζωή μου, όταν είμαι ή αισθάνομαι πως βρίσκομαι σε μια επισφαλή και ευάλωτη θέση; Πώς μπορώ να μην παρασυρθώ και να γίνω πιο ανθεκτική μέσα σ’ ένα καταιγισμό αρνητικών ειδήσεων; Πώς μπορώ να παραμένω αισιόδοξη όταν όλα γύρω μου είναι ή τα βλέπω απαισιόδοξα;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρας Ψυχικής Υγείας, η Μαρία Αγγελάκη, ψυχολόγος και νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας μάς εξηγεί την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας αλλά και τις πρακτικές, που μπορεί κανείς να ακολουθήσει για να ερμηνεύσει και να ανταποκριθεί πιο αισιόδοξα στα ερεθίσματα του σήμερα.

Τί είναι η ψυχική ανθεκτικότητα;

«Η μελέτη των προκλήσεων της ψυχικής υγείας και ο σχεδιασμός στοχευμένων παρεμβάσεων για την καλύτερη προσαρμογή των ατόμων στις αντιξοότητες παραπέμπει στη μελέτη του φαινομένου της ψυχικής ανθεκτικότητας. Με απλά λόγια, η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας αναφέρεται στην καλή και θετική προσαρμογή του ατόμου παρά την έκθεσή του σε σοβαρές απειλές και αντιξοότητες.

Σίγουρα, σε κάθε είδους αντιξοότητα υπάρχει πολύ μεγάλη ετερογένεια μεταξύ των αντιδράσεων των ατόμων. Σε κάθε περίπτωση, η αρνητική εμπειρία μπορεί να έχει είτε μια ευαισθητοποιητική επίδραση, είτε μια ενισχυτική επίδραση σε σχέση με την απόκριση σε μεταγενέστερο άγχος ή αντιξοότητες».

«Η ανθεκτικότητα έχει να κάνει με τις ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας για τις εμπειρίες που βιώσαμε».

«Ο εσωτερικός διάλογος φαίνεται ότι επηρεάζει τα συναισθήματα, τη διάθεση και τη συμπεριφορά μας. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε εκ φύσεως τη δυνατότητα ανθεκτικότητας, αυτό δε σημαίνει όμως ότι κάποιος είτε την έχει, είτε δεν την έχει. Δεν είναι ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του ατόμου, αλλά μια δυναμική διαδικασία που, ανάλογα με τη συνθήκη του περιβάλλοντος μπορεί να μεταβάλλεται. Επομένως, αναλόγως του πλαισίου και της αλληλεπίδρασης μιας σειράς ατομικών και κοινωνικών παραγόντων, τα άτομα μπορεί να είναι ανθεκτικά σε μια περίοδο της ζωής αλλά όχι σε άλλες περιόδους».

Πώς μπορείς να τη «χτίσεις»;

«Η ψυχική ανθεκτικότητα εξαρτάται από παράγοντες τόσο ενδοπροσωπικούς όσο και συστημικούς, που αφορούν το ευρύτερο σύστημα όπως είναι η ψυχολογία, η σωματική υγεία και το κοινωνικό περιβάλλον. Η ίδια μπορεί να αναπτυχθεί και να ενισχυθεί μέσω της εκπαίδευσης και της υποστήριξης.

Όπως το “χτίσιμό” ενός μυ, έτσι και το “χτίσιμο” της ανθεκτικότητας απαιτεί χρόνο και εστίαση σε 4 βασικά στοιχεία (σύνδεση, ευεξία, υγιής σκέψη και νοηματοδότηση) που μπορούν να μας δώσουν τη δυνατότητα να αντέξουμε και να μάθουμε από τις δύσκολες και τραυματικές εμπειρίες. Για να αυξήσουμε την ικανότητά μας για ανθεκτικότητα και να εξελιχθούμε μέσα από τις αντιξοότητες, καλό θα ήταν να ακολουθήσουμε συγκεκριμένες πρακτικές.

Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ψυχολογικό Σύλλογο, μπορούμε να αναπτύξουμε και να ενισχύσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα εάν: Ενισχύσουμε την ευεξία μας, κρατήσουμε υγιείς τις σκέψεις μας, βρούμε κάποιον σκοπό, δημιουργήσουμε συνδέσεις και αναζητήσουμε βοήθεια στην περίπτωση που οι προηγούμενες 4 στρατηγικές δεν είναι αρκετές. Μερικές φορές, ένα άτομο μπορεί να δυσκολευτεί στο δρόμο ανάπτυξης ανθεκτικότητας. Έτσι, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να το κατευθύνει και να τον υποστηρίξει.

Αρχικά, μπορούμε να ενισχύσουμε την ευεξία μας ξεκινώντας με την φροντίδα του σώματός μας. Η σωστή διατροφή, ο επαρκής ύπνος, η ενυδάτωση και η τακτική άσκηση ενισχύουν το σώμα μας και διευκολύνουν την προσαρμογή του σε στρεσογόνες καταστάσεις».

«Η αυτοφροντίδα είναι μία σημαντική πρακτική ενίσχυσης της υγείας».

«Επίσης, μπορούμε να εξασκήσουμε την ενσυνειδητότητά μας. Κάτι που βοηθά αρκετούς είναι το να κρατούν ημερολόγιο ή να κάνουν πνευματικές ασκήσεις όπως ο διαλογισμός ή η προσευχή που βοηθούν στη διατήρηση της ελπίδας. Κι αυτό γιατί, όταν γράφουμε/ διαλογιζόμαστε/ προσευχόμαστε, ανακαλούμε θετικές αναμνήσεις και γεγονότα για τα οποία είμαστε ευγνώμονες. Καλό θα ήταν να αποφύγουμε το αλκοόλ ή τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τις υγιείς σκέψεις είναι σημαντικό να διατηρούμε μία προοπτική.

Το πώς σκεφτόμαστε παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς αισθανόμαστε. Μπορεί να είναι δύσκολο να αλλάξουμε ένα στρεσογόνο γεγονός όμως, μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που το ερμηνεύουμε και ανταποκρινόμαστε σ’ αυτό.

Η αλλαγή είναι μέρος της ζωής και η αποδοχή της εξίσου σημαντική. Μία αισιόδοξη ματιά θα μάς δώσει τη δυνατότητα να αναμένουμε οτι θα συμβεί κάτι θετικό. Αντί να ανησυχούμε γι αυτό που φοβόμαστε, ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε αυτό που θέλουμε. Ακόμη, ανατρέχοντας στο ποιος και τί ήταν χρήσιμο σε παρελθούσες δυσάρεστες καταστάσεις, θα ανακαλύψουμε πώς μπορέσαμε να ανταποκριθούμε, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μας ότι βρήκε τη δύναμη. Σ΄ αυτό το σημείο αρκετοί διαπιστώνουν οτι έχουν ωριμάσει μέσα από τις αντιξοότητες.

Εξίσου σημαντικό, βέβαια, στην αντιμετώπιση ψυχοπιεστικών καταστάσεων είναι και το δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης, που αποτελείται από φίλους, μέλη της οικογένειας, γείτονες, εξειδικευμένους επαγγελματίες. Αυτό το δίκτυο παρέχει στο άτομο την αίσθηση του ανήκειν και αυτή της ασφάλειας.

Τέλος, η σύνδεση και η επικοινωνία με άλλα άτομα μάς θυμίζει πως δεν είμαστε μόνοι στις αντιξοότητες. Παράλληλα, η ενεργός δράση σε ομάδες πολιτών αφενός παρέχει κοινωνική υποστήριξη, αφετέρου μπορεί να βοηθήσει στην ανάκτηση της ελπίδας».