Ψυχοδερματολογία: Πώς επηρεάζεται η επιδερμίδα μας απ’ όσα μας συμβαίνουν;

Δερματικές παθήσεις επηρεαζόμενες από ψυχολογικούς/συναισθηματικούς παράγοντες, αλλά και ψυχολογικές επιπτώσεις δερματικών παθήσεων. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου και στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την εκπαίδευση γύρω από τις ψυχικές ασθένειες σ’ όλο τον κόσμο, καθώς και την κινητοποίηση των προσπαθειών για τη στήριξη της ψυχικής υγείας, μιλήσαμε με τη Χαριτωμένη Βαβούλη, Δερματολόγο – Αφροδισιολόγο, Επιμελήτρια Α’ στην Α’ Κλινική Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α, Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» και βασικό στέλεχος του Ιατρείου Ψυχοδερματολογίας.

Της ζητήσαμε να μας εξηγήσει αναλυτικότερα τη σύνδεση ανάμεσα στην επιδερμίδα και τα συναισθήματά μας (τον ψυχικό μας κόσμο), το αντικείμενο της Ψυχοδερματολογίας δηλαδή, αλλά και τη λειτουργία του τμήματος Ψυχοδερματολογίας στο Νοσοκομείο Α. Συγγρός. Πρόκειται για ένα πραγματικά πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα ιατρείο, στο οποίο συνεργάζεται η Α’ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου και η Α’ Κλινική Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων του Νοσοκομείου Α. Συγγρός (μία ομάδα δερματολόγων, ψυχολόγων και ψυχιάτρων) με στόχο την ολιστική προσέγγιση των ψυχοδερματολογικών διαταραχών.

– Πώς συνδέεται η επιδερμίδα μας με την ψυχική μας υγεία;

Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματος και περιέχει νευρικές απολήξεις που βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τον εγκέφαλο. Νέες εξελίξεις στην έρευνα έρχονται να μας αποκαλύψουν τις οδούς επικοινωνίας του δέρματος με το νευρικό σύστημα και την ψυχική μας κατάσταση. Η σχέση του δέρματος και του εγκεφάλου, φαίνεται να αρχίζει πολύ νωρίς, από την εμβρυϊκή περίοδο.

Το δέρμα παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, η οποία αρχίζει από την παιδική ηλικία και συνεχίζεται κατά την ενηλικίωση του. Δέρμα και εγκέφαλος είναι δύο όργανα που έχουν κοινή προέλευση και στενές ανατομικές και λειτουργικές συνδέσεις. Αυτές οι συνδέσεις αντικατοπτρίζονται σε πολλές δερματικές παθήσεις, όπου ψυχολογικοί και σωματικοί αιτιολογικοί παράγοντες είναι στενά συνυφασμένοι. Με άλλα λόγια η σχέση δέρματος και ψυχής είναι αμφίδρομη και υπάρχει σημαντική αλληλεπίδραση.

 – Πόσο κοντά είναι ψυχιατρική και δερματολογία; Τι είναι η ψυχοδερματολογία;

Ο τομέας της ψυχοδερματολογίας έχει γίνει δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, αν και η ύπαρξή της είναι γνωστή από παλιά, από την αρχαιότητα. Οι φιλόσοφοι Ιπποκράτης, Αριστοτέλης, αναφέρονται σε ψυχοδερματικά νοσήματα.

Η ψυχοδερματολογία είναι μια διασύνδεση μεταξύ δερματολογίας και ψυχιατρικής.

Η ψυχιατρική επικεντρώνεται περισσότερο στην εσωτερική μη ορατή ασθένεια, και η δερματολογία επικεντρώνεται στην εξωτερική ορατή. Μελετά την επίδραση των ψυχιατρικών παθήσεων στο δέρμα, αλλά και το αντίστροφο, δηλαδή την επίδραση των δερματολογικών παθήσεων στην ψυχική κατάσταση του ασθενούς.

Η ψυχοδερματολογία είναι ένας νέος τομέας της Ιατρικής που έρχεται να δώσει λύσεις σε ασθενείς και θεράποντες. Αποτελεί πεδίο κοινού ενδιαφέροντος για δερματολόγους και ψυχιάτρους. Μια νέα υποειδικότητα που ολοένα και εξελίσσεται, χάρη στις σύγχρονες ψυχοδερματολογικές προσεγγίσεις. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ψυχοδερματικές διαταραχές και η ομαδική προσέγγιση οδηγούν σε βελτιωμένα αποτελέσματα. Το ενδιαφέρον για την Ψυχοδερματολογία σε όλο τον κόσμο αυξάνεται και υπάρχουν πλέον αρκετοί, σχετικοί οργανισμοί.

– Υπάρχουν δερματολογικές παθήσεις επηρεαζόμενες από ψυχιατρικές διαταραχές; Πόσο συχνό είναι οι δερματολογικοί ασθενείς να εμφανίζουν ψυχιατρικές διαταραχές;

Υπάρχουν δερματικές νόσοι που δημιουργούν ψυχιατρικά προβλήματα. Τα συναισθηματικά προβλήματα ως αποτέλεσμα της δερματικής νόσου είναι μάλιστα πιο έντονα και οι ψυχολογικές συνέπειες είναι πιο σοβαρές από το δερματολογικό πρόβλημα. Δηλαδή μια καθαρά σωματική ασθένεια (από όσο γνωρίζουμε σήμερα), ένα αισθητικό πρόβλημα οδηγεί σε σημαντική ψυχολογική επιβάρυνση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η γυροειδή αλωπεκία, τα αιμαγγειώματα, τη λεύκη κλπ.

Επίσης, υπάρχουν ψυχοφυσιολογικές διαταραχές που απορρέουν από τη χρονιότητα και τον κοινωνικό αντίκτυπο δερματολογικών παθήσεων. Οι δερματικές παθήσεις επιταχύνονται ή επιδεινώνονται από το ψυχολογικό στρες. Υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ του στρες και της έξαρσης. Σχετίζονται με ποικίλες ψυχολογικές αντιδράσεις που επηρεάζουν το επίπεδο λειτουργικότητας των ασθενών και μπορούν να προκαλέσουν αγωνία στην οικογένεια. Η νόσος επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής των ασθενών. Δυσκολεύονται στις κοινωνικές, προσωπικές, εργασιακές και σεξουαλικές τους σχέσεις. Για παράδειγμα, τέτοια νοσήματα μπορεί να είναι η ακμή, η ψωρίαση, η ατοπική δερματίτιδα, η ιδρωταδενίτιδα, η χρόνια κνίδωση, ο λειχήνας.

Μια άλλη κατηγορία περιλαμβάνει τις αυτοπροκαλούμενες βλάβες στο δέρμα που συνδέονται πάντα με υποκείμενη ψυχοπαθολογία και δεν υπάρχει στην ουσία δερματολογική πάθηση π.χ. ψευδαισθήσεις παρασίτωσης, τριχοτιλλομανία, προκλητή ακμή, νευροδερματίτιδα, δυσμορφική διαταραχή, μικροβιοφοβία, κ.α. Αυτές είναι περιπτώσεις αμιγούς εκδήλωσης ψυχικών παθήσεων στο δέρμα.

Η εμπειρία μας, εδώ στο νοσοκομείο και οι μελέτες, επιβεβαιώνουν ότι πολλοί δερματολογικοί ασθενείς παρουσιάζουν συνυπάρχουσα ψυχιατρική παθολογία.

Η συχνότητα εμφάνισης ψυχιατρικών διαταραχών μεταξύ των δερματολογικών ασθενών υπολογίζεται σε περίπου 30% έως 60%.

Ο επιπολασμός των ψυχιατρικών διαταραχών μεταξύ των δερματολογικών ασθενών είναι ελαφρώς υψηλότερος από αυτόν των νευρολογικών, ογκολογικών και καρδιολογικών μαζί».

– Ο Ιπποκράτης υποστήριζε ότι κάθε νόσος ξεκινάει πρώτα από την ψυχή και σε δεύτερη φάση περνά στο σώμα. Πώς και κατά πόσο το στρες επηρεάζει το δέρμα μας; Τι χρειάζεται να κάνουν οι ασθενείς που έχουν δερματικά προβλήματα;

Πράγματι, ο Ιπποκράτης έγραφε για τις επιπτώσεις του στρες στο δέρμα, όπως για παράδειγμα αναφερόταν σε περιπτώσεις ανθρώπων που τράβαγαν τα μαλλιά τους ως απάντηση στη συναισθηματική φόρτιση. Ο Αριστοτέλης επίσης υποστήριζε ότι το μυαλό και το σώμα ήταν δύο συμπληρωματικές οντότητες και όχι ξεχωριστές. Φαίνεται ότι ο ρόλος του στρες είναι σημαντικός στην πυροδότηση ή επιδείνωση των δερματολογικών παθήσεων. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατες έρευνες, υπάρχουν συνδέσεις μεταξύ δέρματος – ψυχής, αλλά και ανοσοποιητικού, ενδοκρινικού συστήματος.

Το δέρμα επηρεάζεται από ορμόνες που παράγονται στο σώμα. Για παράδειγμα, τα αρνητικά συναισθήματα δημιουργούν στρες που διαταράσσει την ισορροπία του οργανισμού.

Εκκρίνονται ορμόνες όπως κατεχολαμίνες, κορτιζόλη που έχουν ισχυρές επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα. Οι ασθενείς με προβλήματα στο δέρμα χρειάζεται να επισκέπτονται άμεσα δερματολόγο. Αυτό είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα. Ο δερματολόγος είναι ενημερωμένος και ευαισθητοποιημένος σχετικά με τα ψυχολογικά ζητήματα και είναι σε θέση να αναγνωρίσει τις ψυχογενείς νόσους. Μπορεί να προσεγγίσει κατάλληλα αυτούς τους ασθενείς, ώστε να υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση από τον εξειδικευμένο ιατρό ψυχικής υγείας.

Συνήθως ο δερματολογικός ασθενής με υποκείμενη ψυχοπαθολογία, δεν ζητά ψυχολογική ή ψυχιατρική βοήθεια από την αρχή. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η θεραπεία του δέρματος, ασχέτως αν αυτό δεν επαρκεί σε πολλές περιπτώσεις. Συχνά ο πρώτος ιατρός που θα έρθει αντιμέτωπος με την διάγνωση τέτοιων διαταραχών είναι ο δερματολόγος. Η φαρμακευτική θεραπεία των νοσημάτων του δέρματος οδηγεί στην βελτίωση πολλών ψυχολογικών επιπτώσεων, αλλά μπορεί να απαιτείται παράλληλα η συνεργασία δερματολόγου και επαγγελματιών ψυχικής υγείας.

– Πόσο σημαντικό είναι οι δερματολόγοι να εστιάζουν στην αιτία των συμπτωμάτων και όχι μόνο στην αντιμετώπισή τους;

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση ολιστικής (ευρύτερης και σφαιρικής) προσέγγισης των δερματολογικών διαταραχών ως προς τη διάγνωση και την επιλογή μιας θεραπείας.

Δεν δίνεται βάρος μόνο στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, αλλά εστιάζουμε στην αιτία, εμβαθύνουμε. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε πλήρως την επίδραση ενός νοσήματος στον οργανισμό, χρειάζεται να καταλάβουμε το άτομο πίσω από το νόσημα. Εξάλλου και η ορατότητα του οργάνου του δέρματος αποδίδει στη δερματολογία μια ιδιαίτερη θέση μεταξύ των άλλων ειδικοτήτων και υπαγορεύει μια συνολική, ψυχοσωματική προσέγγιση στον ασθενή. Το δέρμα αποτελεί μέσο έκφρασης συναισθημάτων και παίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση του ατόμου.

Η σύγχρονη ψυχοδερματολογία βασίζεται στην ψυχοσωματική θεωρία, σύμφωνα με την οποία βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην παθογένεια και την πορεία της νόσου. Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα πρέπει να λαμβάνονται επαρκώς υπόψη.

– Πώς λειτουργεί το τμήμα Ψυχοδερματολογίας στο Νοσοκομείο Α. Συγγρός;

Στο Νοσοκομείο Α. Συγγρός έχουμε οργανώσει από 23/4/2021 ένα τμήμα Ψυχοδερματολογίας με στόχο την ολιστική προσέγγιση των ψυχοδερματολογικών διαταραχών.

Με τη συνεργασία της Α’ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του Αιγινητείου Νοσοκομείου και της Α’ Κλινικής Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων του Νοσοκομείου Α. Συγγρός δημιουργήσαμε μια ομάδα που περιλαμβάνει ψυχίατρους, δερματολόγους, ψυχολόγους.

Υπεύθυνοι είναι ο Καθηγητής Ψυχιατρικής Δημήτριος Δικαίος και ο Καθηγητής Δερματολογίας – Αφροδισιολογίας Αλέξανδρος Στρατηγός. Στελέχη από το Αιγινήτειο είναι οι ψυχίατροι Βασιλική Σακελλαρίδη, Ιωάννης Μαλογιάννης, Κωνσταντίνος Κοντοάγγελος και από το Α. Συγγρός οι δερματολόγοι Ανδριανή Τσιάκου και εγώ. Το τμήμα διαθέτει επίσης ψυχολόγο, την Ιουλία Κατσόγιαννου. Η προσέγγιση περιλαμβάνει δερματολογική εκτίμηση και ψυχιατρική συνέντευξη. Φαρμακευτικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των ψυχοδερματικών διαταραχών. Αυτές οι θεραπείες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνες ή σε συνδυασμό, ανάλογα με την ιατρική αξιολόγηση και τις ανάγκες του κάθε ασθενούς.

 

Η ψυχική υγεία δεν είναι ταμπού, «είναι ανθρώπινο δικαίωμα», το δέρμα μας ένας από τους πιο σημαντικούς δείκτες της και η Ψυχοδερματολογία ένας νέος, ταχέως αναπτυσσόμενος κλάδος της Ιατρικής που συμβάλλει στην ολιστική προσέγγιση ψυχοδερματολογικών παθήσεων.