Ισραήλ – Παλαιστίνη: Η ιστορία ενός πολέμου χωρίς τέλος 

Με το Ισραήλ να κηρύσσει τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας μετά από μια άνευ προηγουμένου επίθεση από την ένοπλη παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς το Σάββατο 7 Οκτωβρίου, τα μάτια του κόσμου είναι και πάλι στραμμένα στην περιοχή και στο τι μπορεί να ακολουθήσει. Αλλά όσα εκτυλίσσονται σήμερα μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, έχουν τις ρίζες τους στην ιστορία. Για δεκαετίες, δυτικά μέσα ενημέρωσης, ακαδημαϊκοί, στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες και παγκόσμιοι ηγέτες περιγράφουν τη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστινίων ως δυσεπίλυτη, περίπλοκη και αδιέξοδη.

Το Al Jazeera αναδεικνύει τους βασικούς σταθμούς στην ιστορία που εξηγούν πώς οδηγηθήκαμε στα πρόσφατα γεγονότα.

Καταστροφές από ισραηλινούς, αεροπορικούς βομβαρδισμούς στην πόλη της Γάζας, την Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2023 / AP 2023 © Photo/Fatima Shbair

1917 –  Η Διακήρυξη Balfour

Πριν από περισσότερα από 100 χρόνια, στις 2 Νοεμβρίου 1917, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, Arthur Balfour, έγραψε μια επιστολή προς τον  Lionel Walter Rothschild, ένα εξέχον πρόσωπο της βρετανικής εβραϊκής κοινότητας.

Η επιστολή ήταν σύντομη –μόλις 67 λέξεις– αλλά με αυτή η βρετανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε «να δημιουργήσει στην Παλαιστίνη ένα σπίτι για τον εβραϊκό λαό» και να διευκολύνει «την επίτευξη αυτού του στόχου». Η επιστολή είναι γνωστή ως Διακήρυξη Balfour.

Ουσιαστικά, μια ευρωπαϊκή δύναμη υποσχέθηκε στο σιωνιστικό κίνημα μια χώρα όπου οι Παλαιστίνιοι Άραβες ιθαγενείς αποτελούσαν περισσότερο από το 90% ου πληθυσμού. Το καθεστώς της Βρετανικής Εντολής δημιουργήθηκε το 1923 και διήρκεσε μέχρι το 1948. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Βρετανοί διευκόλυναν τη μαζική εβραϊκή μετανάστευση στην περιοχή και αντιμετώπισαν επίσης διαμαρτυρίες και απεργίες. Οι εξελίξεις αυτές βρήκαν τους Παλαιστίνιους να παρακολουθούν τα δημογραφικά στοιχεία της χώρας τους να μεταβάλλονται και τα εδάφη τους να δημεύονται από τους Βρετανούς στους Εβραίους εποίκους.

Η Αραβική Εξέγερση

Η κλιμάκωση των εντάσεων οδήγησε τελικά στην Αραβική Εξέγερση, η οποία διήρκεσε από το 1936 έως το 1939. Τον Απρίλιο του 1936, η νεοσύστατη Αραβική Εθνική Επιτροπή κάλεσε τους Παλαιστίνιους να ξεκινήσουν γενική απεργία, να παρακρατήσουν τις πληρωμές φόρων και να μποϊκοτάρουν τα εβραϊκά προϊόντα για να διαμαρτυρηθούν για τη βρετανική αποικιοκρατία και την αυξανόμενη εβραϊκή μετανάστευση.

Η εξάμηνη απεργία κατεστάλη βάναυσα από τους Βρετανούς, οι οποίοι ξεκίνησαν μια εκστρατεία μαζικών συλλήψεων και πραγματοποίησαν τιμωρητικές κατεδαφίσεις σπιτιών, μια πρακτική που το Ισραήλ συνεχίζει να εφαρμόζει εναντίον των Παλαιστινίων σήμερα. Η δεύτερη φάση της εξέγερσης ξεκίνησε στα τέλη του 1937 και πρωταγωνιστής σε αυτήν ήταν το παλαιστινιακό αγροτικό αντιστασιακό κίνημα, που στόχευε τις βρετανικές δυνάμεις και την αποικιοκρατία.

Μέχρι το δεύτερο μισό του 1939, η Βρετανία είχε συγκεντρώσει 30.000 στρατιώτες στην Παλαιστίνη. Χωριά βομβαρδίστηκαν από αέρος, κατεδαφίστηκαν σπίτια, ενώ οι απελάσεις ακτιβιστών και οι εν ψυχρώ δολοφονίες ήταν ευρέως διαδεδομένες.

Παράλληλα, οι Βρετανοί συνεργάστηκαν με την κοινότητα των Εβραίων εποίκων και σχημάτισαν τρομοκρατικές ένοπλες ομάδες Εβραίων μαχητών υπό την ηγεσία των Βρετανών, τις διαβόητες Special Night Squads. Στην περιοχή μεταφέρθηκαν κρυφά όπλα και ιδρύθηκαν εργοστάσια όπλων για να εξοπλίσουν τη Haganah, τον προπομπό του σημερινού ισραηλινού στρατού.

Σε αυτά τα τρία χρόνια της εξέγερσης, 5.000 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν, 15.000 έως 20.000 τραυματίστηκαν και 5.600 φυλακίστηκαν.

Το σχέδιο του ΟΗΕ για τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης

Μέχρι το 1947, ο εβραϊκός πληθυσμός είχε φτάσει στο 33% της Παλαιστίνης, αλλά κατείχε μόνο το 6% της γης. Τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν το ψήφισμα 181, το οποίο ζητούσε τη διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε αραβικά και εβραϊκά κράτη.

Οι Παλαιστίνιοι απέρριψαν το σχέδιο επειδή παραχωρούσε περίπου το 56% της Παλαιστίνης στο εβραϊκό κράτος, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους της εύφορης παράκτιας περιοχής.

Εκείνη την εποχή, οι Παλαιστίνιοι κατείχαν το 94% της ιστορικής Παλαιστίνης και αποτελούσαν το 67% του πληθυσμού της.

Η Nakba του 1948, ή η εθνοκάθαρση της Παλαιστίνης

Παλαιστίνιοι πρόσφυγες μαζί με τα παιδιά και τα υπάρχοντά τους, κατευθύνονται από την Ιερουσαλήμ προς τον Λίβανο, στις 9 Νοεμβρίου 1948. Εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους από ισραηλινές επιθέσεις στη Γαλιλαία. / AP 2023 © Photo/Jim Pringle, File

Λίγο πριν λήξει η Βρετανική Εντολή στις 14 Μαΐου 1948, οι σιωνιστές παραστρατιωτικοί ξεκινούσαν ήδη μια στρατιωτική επιχείρηση για να καταστρέψουν παλαιστινιακές πόλεις και χωριά για να επεκτείνουν τα σύνορα του σιωνιστικού κράτους που επρόκειτο να γεννηθεί.

Τον Απρίλιο του 1948, περισσότεροι από 100 Παλαιστίνιοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά σκοτώθηκαν στο χωριό Ντέιρ Γιασίν στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ. Αυτό έδωσε τον τόνο για το υπόλοιπο της επιχείρησης.

Aπό το 1947 έως το 1949, περισσότερα από 500 παλαιστινιακά χωριά, κωμοπόλεις και πόλεις καταστράφηκαν σε αυτό που οι Παλαιστίνιοι αναφέρουν ως Nakba, ή «καταστροφή» στα αραβικά.

Υπολογίζεται ότι 15.000 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν και το σιωνιστικό κίνημα κατέλαβε το 78% της ιστορικής Παλαιστίνης. Το υπόλοιπο 22% χωρίστηκε σε αυτό που είναι σήμερα  η κατεχόμενη Δυτική Όχθη και η πολιορκημένη Λωρίδα της Γάζας.

Υπολογίζεται ότι 750.000 Παλαιστίνιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Σήμερα οι απόγονοί τους 6 εκατομμύρια άνθρωποι, ζουν ως πρόσφυγες σε 58 στρατόπεδα σε όλη την Παλαιστίνη και στις γειτονικές χώρες του Λιβάνου, της Συρίας, της Ιορδανίας και της Αιγύπτου.

Στις 15 Μαΐου 1948 το Ισραήλ ανακοίνωσε την ίδρυσή του.

Την επόμενη μέρα, ο πρώτος αραβο-ισραηλινός πόλεμος ξεκίνησε και οι μάχες τελείωσαν τον Ιανουάριο του 1949 μετά από ανακωχή μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου, του Λιβάνου, της Ιορδανίας και της Συρίας.

Τον Δεκέμβριο του 1948, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ψήφισε το ψήφισμα 194, σύμφωνα με το οποίο οι Παλαιστίνιοι που ξεριζώθηκαν θα επέστρεφαν στις εστίες τους.

Τα χρόνια μετά την Nakba

Τουλάχιστον 150.000 Παλαιστίνιοι παρέμειναν στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ και ζούσαν υπό αυστηρά ελεγχόμενη στρατιωτική κατοχή για σχεδόν 20 χρόνια, προτού τους δοθεί τελικά η ισραηλινή υπηκοότητα.

Η Αίγυπτος κατέλαβε τη Λωρίδα της Γάζας και το 1950, η Ιορδανία άρχισε τη διοικητική κυριαρχία της στη Δυτική Όχθη.

Το 1964 ιδρύθηκε η Παλαιστινιακή Οργάνωση για την Απελευθέρωση (PLO) και ένα χρόνο αργότερα ιδρύθηκε το πολιτικό κόμμα Φατάχ.

Η Naksa, ή ο Πόλεμος των Έξι Ημερών

Στις 5 Ιουνίου 1967, το Ισραήλ κατέλαβε την υπόλοιπη ιστορική Παλαιστίνη, συμπεριλαμβανομένης της Λωρίδας της Γάζας, της Δυτικής Όχθης, της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, των υψωμάτων του Γκολάν της Συρίας και της αιγυπτιακής χερσονήσου του Σινά κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών εναντίον ενός συνασπισμού αραβικών στρατών.

Για ορισμένους Παλαιστίνιους, αυτό οδήγησε σε μια δεύτερη αναγκαστική μετακίνηση, ή Naksa, που σημαίνει «οπισθοδρόμηση» στα αραβικά.

Τον Δεκέμβριο του 1967 δημιουργήθηκε το Μαρξιστικό-Λενινιστικό Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Την επόμενη δεκαετία, μια σειρά επιθέσεων και αεροπειρατειών από αριστερές ομάδες επέστησαν την προσοχή του κόσμου στη δεινή κατάσταση των Παλαιστινίων.

Η κατασκευή οικισμών ξεκίνησε στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας. Δημιουργήθηκε ένα σύστημα «δύο επιπέδων» με τους Εβραίους εποίκους να απολαμβάνουν τα δικαιώματα και τα προνόμια των Ισραηλινών πολιτών, ενώ οι Παλαιστίνιοι έπρεπε να ζουν υπό στρατιωτική κατοχή στερούμενοι κάθε μορφή πολιτικής ή πολιτικής έκφρασης.

Η πρώτη παλαιστινιακή Ιντιφάντα 1987-1993

Η πρώτη παλαιστινιακή Ιντιφάντα ξέσπασε στη Λωρίδα της Γάζας τον Δεκέμβριο του 1987 αφού τέσσερις Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν όταν ένα ισραηλινό φορτηγό συγκρούστηκε με δύο φορτηγά που μετέφεραν Παλαιστίνιους εργάτες.

Οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν γρήγορα στη Δυτική Όχθη με νεαρούς Παλαιστίνιους να πετούν πέτρες σε άρματα μάχης και στρατιώτες του ισραηλινού στρατού.

Οδήγησε επίσης στην ίδρυση του κινήματος της Χαμάς, ένα παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που συμμετείχε σε ένοπλη αντίσταση κατά της ισραηλινής κατοχής.

Η σκληρή απάντηση του ισραηλινού στρατού περικλείεται από την πολιτική «Σπάστε τα κόκαλά τους» που υποστήριζε ο τότε υπουργός Άμυνας, Yitzhak Rabin.

Η Ιντιφάντα διεξήχθη κυρίως από νέους και διευθύνθηκε από την Ενωμένη Εθνική Ηγεσία της Εξέγερσης, έναν συνασπισμό παλαιστινιακών πολιτικών φατριών που δεσμεύτηκαν να τερματίσουν την ισραηλινή κατοχή και να εδραιώσουν την παλαιστινιακή ανεξαρτησία.

Το 1988, ο Αραβικός Σύνδεσμος αναγνώρισε την PLO ως τον μοναδικό εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού.

Η παλαιστινιακή Ιντιφάντα χαρακτηρίστηκε από λαϊκές κινητοποιήσεις, μαζικές διαδηλώσεις, πολιτική ανυπακοή, καλά οργανωμένες απεργίες και κοινοτικούς συνεταιρισμούς.

Σύμφωνα με την ισραηλινή οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων B’Tselem, 1.070 Παλαιστίνιοι σκοτώθηκαν από τις ισραηλινές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της Ιντιφάντα, μεταξύ των οποίων 237 παιδιά. Περισσότεροι από 175.000 Παλαιστίνιοι συνελήφθησαν. Η Ιντιφάντα ώθησε επίσης τη διεθνή κοινότητα να αναζητήσει μια λύση για τη σύγκρουση.

Οι Συμφωνίες του Όσλο και ο σχηματισμός της Παλαιστινιακής Αρχής

Η Ιντιφάντα έληξε με την υπογραφή των Συμφωνιών του Όσλο το 1993 και το σχηματισμό της Παλαιστινιακής Αρχής (PA), μιας προσωρινής κυβέρνησης στην οποία παραχωρήθηκε περιορισμένη αυτοδιοίκηση στους θύλακες της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας.

Η PLO αναγνώρισε το Ισραήλ με βάση μια λύση δύο κρατών και υπέγραψε ουσιαστικά συμφωνίες που έδωσαν στο Ισραήλ τον έλεγχο του 60% της Δυτικής Όχθης και μεγάλου μέρους των χερσαίων και υδάτινων πόρων της περιοχής.

Η Παλαιστινιακή Αρχή έπρεπε να ανοίξει τον δρόμο για την πρώτη εκλεγμένη παλαιστινιακή κυβέρνηση, που θα διοικούσε ένα ανεξάρτητο κράτος στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, αλλά αυτό δεν συνέβη ποτέ.

Οι επικριτές της PA, τη θεωρούν διεφθαρμένο υπεργολάβο της ισραηλινής κατοχής που συνεργάζεται στενά με τον ισραηλινό στρατό για την καταστολή της διαφωνίας και του πολιτικού ακτιβισμού κατά του Ισραήλ. Το 1995, το Ισραήλ έχτισε έναν ηλεκτρονικό φράχτη και ένα τσιμεντένιο τείχος γύρω από τη Λωρίδα της Γάζας, σπάζοντας τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαιρεμένων παλαιστινιακών εδαφών.

2000 – Η δεύτερη Ιντιφάντα

Η δεύτερη Ιντιφάντα ξεκίνησε στις 28 Σεπτεμβρίου 2000, όταν ο πρώην πρωθυπουργός του Ισραήλ, Ariel Sharon πραγματοποίησε μια προκλητική επίσκεψη στο τέμενος Αλ Άκσα, με χιλιάδες δυνάμεις ασφαλείας μέσα και γύρω από την Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ.

Σε συγκρούσεις μεταξύ Παλαιστινίων διαδηλωτών και ισραηλινών δυνάμεων σκοτώθηκαν πέντε Παλαιστίνιοι και τραυματίστηκαν 200 σε διάστημα δύο ημερών. Το περιστατικό πυροδότησε μια ευρεία ένοπλη εξέγερση.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης Ιντιφάντα, το Ισραήλ προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου ζημιά στην παλαιστινιακή οικονομία και στις υποδομές της.

Το Ισραήλ κατέλαβε εκ νέου περιοχές που διοικούνται από την Παλαιστινιακή Αρχή και άρχισε την κατασκευή ενός διαχωριστικού τείχους, που μαζί με την αχαλίνωτη κατασκευή οικισμών, κατέστρεψε τα μέσα διαβίωσης και τις κοινότητες των Παλαιστινίων.

Οι οικισμοί αυτοί είναι παράνομοι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά με τα χρόνια, εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι έποικοι έχουν μετακομίσει σε αποικίες που χτίστηκαν σε κλεμμένη παλαιστινιακή γη.

Ο χώρος για τους Παλαιστινίους συρρικνώνεται καθώς δρόμοι και υποδομές μόνο για εποίκους τεμαχίζουν την κατεχόμενη Δυτική Όχθη, ωθώντας παλαιστινιακές πόλεις και κωμοπόλεις σε μπαντουστάν, εθνικούς απομονωμένους θύλακες, που δημιούργησε το πρώην καθεστώς του απαρτχάιντ της χώρας.

Την εποχή που υπογράφτηκαν οι Συμφωνίες του Όσλο, λίγο περισσότεροι από 110.000 Εβραίοι έποικοι ζούσαν στη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Σήμερα, περισσότεροι από 700.000 ζουν σε περισσότερα από 1εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα γης που απαλλοτριώθηκε από τους Παλαιστίνιους.

Η παλαιστινιακή διαίρεση και ο αποκλεισμός της Γάζας

Ο ηγέτης της PLO, Yasser Arafat, πέθανε το 2004 και ένα χρόνο αργότερα, η δεύτερη Ιντιφάντα τελείωσε, οι ισραηλινοί οικισμοί στη Λωρίδα της Γάζας διαλύθηκαν και οι Ισραηλινοί στρατιώτες και 9.000 έποικοι εγκατέλειψαν τον θύλακα.

Ένα χρόνο αργότερα το 2005, οι Παλαιστίνιοι ψήφισαν σε γενικές εκλογές για πρώτη φορά. Η Χαμάς κέρδισε την πλειοψηφία. Ωστόσο, ξέσπασε ένας εμφύλιος πόλεμος Φατάχ-Χαμάς, που κράτησε μήνες, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν εκατοντάδες Παλαιστίνιοι.

Η Χαμάς έδιωξε τη Φατάχ από τη Λωρίδα της Γάζας και η Φατάχ, το κύριο κόμμα της Παλαιστινιακής Αρχής ανέλαβε εκ νέου τον έλεγχο τμημάτων της Δυτικής Όχθης.

Τον Ιούνιο του 2007, το Ισραήλ επέβαλε χερσαίο, αεροπορικό και ναυτικό αποκλεισμό στη Λωρίδα της Γάζας, κατηγορώντας τη Χαμάς για «τρομοκρατία».

Οι πόλεμοι στη Λωρίδα της Γάζας

Ένας Παλαιστίνιος διασχίζει την καταστροφή από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς στην πόλη της Γάζας την Τετάρτη 11 Οκτωβρίου 2023 / AP 2023 © Photo/Fatima Shbair

Το Ισραήλ έχει εξαπολύσει 4 παρατεταμένες στρατιωτικές επιθέσεις στη Γάζα: Το 2008, το 2012, το 2014 και το 2021. Χιλιάδες Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί, μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά, ενώ δεκάδες χιλιάδες σπίτια, σχολεία και κτίρια γραφείων έχουν καταστραφεί.

Η ανοικοδόμηση της περιοχής ήταν αδύνατη, επειδή η πολιορκία εμποδίζει τον εφοδιασμό οικοδομικών υλικών, όπως ο χάλυβας και το τσιμέντο, να φτάσουν στη Γάζα.

Η επίθεση του 2008 αφορούσε τη χρήση διεθνώς απαγορευμένων όπλων. Το 2014, σε διάστημα 50 ημερών, το Ισραήλ σκότωσε περισσότερους από 2.100 Παλαιστίνιους, συμπεριλαμβανομένων 1.462 αμάχων και σχεδόν 500 παιδιών.

Κατά τη διάρκεια της ισραηλινής επίθεσης, γνωστής και ως Επιχείρηση Προστατευτική Άκρη (Guardian of the Walls) περίπου 11.000 Παλαιστίνιοι τραυματίστηκαν, 20.000 σπίτια καταστράφηκαν και μισό εκατομμύριο άνθρωποι εκτοπίστηκαν.