Πάουλο Κοέλιο: Η διήγηση μιας ζωής μέσα από τα ρητά του

Το όνομά του αποτελεί εδώ και 30 χρόνια ένα ακόμα σήμα κατατεθέν –μαζί με το ποδόσφαιρο, τη σάμπα και το καρναβάλι του Ρίο- της Βραζιλίας και μία απόδειξη ότι ”αν πιστεύεις στα θαύματα, τα θαύματα γίνονται”.  Σήμερα ο Κοέλιο γίνεται 69 ετών και αυτή είναι η προσωπική του ιστορία.

”Κάθε άνθρωπος έχει τον προσωπικό του μύθο να υλοποιήσει και αυτός είναι ο λόγος που έρχεται στον κόσμο”

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Πάουλο Κοέλιο Ντε Σόουζα στις 24 Αυγούστου του 1947 στο Ρίο Ντε Τζανέιρο. Η πρώτη του ”εμφάνιση” σ’ αυτή τη ζωή ήταν σιωπηρή. Κανείς δε άκουσε το κλάμα του. Τουλάχιστον για τα πρώτα λεπτά. Όλοι τρόμαξαν ότι το παιδί γεννήθηκε νεκρό. Λίγα λεπτά αργότερα, το αδύναμο κλαμματάκι του, ήταν σαν ουράνια μελωδία για τη μητέρα του Λύτζια, σύμφωνα με την οποία η πρώτη ανάσα του μωρού της ήταν αποτέλεσμα της δέησης που έκανε στον Άγιο Ιωσήφ.

Ο Πάουλο μεγάλωσε με εξασθενημένη υγεία και ένα άσθμα που τον ταλαιπωρούσε. Στο σχολείο, όπως όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς που πρώτα αμφισβητούν τη σύμβαση και μετά γράφουν, ήταν πολύ κακός μαθητής. Σιχαινόταν το διάβασμα και τα μαθήματα του σχολείου, όμως ”ρουφούσε” οποιοδήποτε εξωσχολικό βιβλίο κυρίως δε τα μυθιστορήματα. Στα 12 άρχισε να γράφει ημερολόγιο με τις σκέψεις του. Δύο χρόνια αργότερα η απόφασή του να γίνει συγγραφέας σφηνώνεται για πάντα στο μυαλό του. Όπως έγραψε στο βιβλίο του Ζαχίρ ”Με το να γράφω δημιουργώ έναν κόσμο όπου είμαι ευτυχισμένος”.

Η συχνότητα της συγγραφής του ακολουθεί έναν ασυνήθιστο πνευματικό δρόμο καθώς η διαδικασία ενός νέου πονήματος για τον Κοέλιο εξαρτάται από το πότε ένα λευκό φτερό τον Ιανουάριο ”μονού” έτους θα πέσει στα πόδια του.

Στα 15 του ο Πάουλο ανακοινώνει στη μητέρα του ότι θέλει να γίνει συγγραφέας. Εκείνη όμως του απαντά στεγνά και προσγειωμένα: ”Αγόρι μου, ο πατέρας σου είναι μηχανικός. Είναι λογικός άνθρωπος με αρκετά καθαρό και ανοιχτό μυαλό στον κόσμο. Ξέρεις τι σημαίνει αλήθεια να θέλεις να γίνεις συγγραφέας;” Ο πατέρας του Πέντρο πάλι, ήθελε να τον δει να γίνεται μηχανικός και όχι να πεινάει παριστάνοντας τον συγγραφέα.

Με τέτοιες απόψεις στη συντηρητική καθολική οικογένειά του ο Κοέλιο άρχισε να πιστεύει ότι οι συγγραφείς είναι κάτι τύποι που φορούν γυαλιά και δεν χτενίζονται ποτέ. Ωστόσο μέσα του αυτή η εμμονική αγάπη του για τη συγγραφή έβραζε. Είχε γίνει όμως τόσο εσωστρεφής αυτή του η ανάγκη και τόσο εξωστρεφής η αντίδρασή του να ακολουθήσει τις σπουδές που θα του υποδείκνυε η οικογένειά του που στα 16 του χρόνια οι γονείς του αποφασίζουν, περισσότερο τιμωρητικά, να τον κλείσουν σε ψυχιατρικό ίδρυμα.

”Κάθε άνθρωπος πρέπει να διατηρεί ζωντανή μέσα του την ιερή φλόγα της τρέλας. Και πρέπει να συμπεριφέρεται σαν κανονικός άνθρωπος”

”Oι γονείς μου, μη ξέροντας πως να αντιδράσουν στις καλλιτεχνικές μου αναζητήσεις, αποφάσισαν να με βάλουν σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα νομίζοντας  ότι ήταν για το ‘καλό’ μου. Kαι έτσι άρχισε η περιπλάνηση μου στα διάφορα ψυχιατρεία”, θυμάται ο συγγραφέας. Η λογική των γονιών του ήταν ότι μπαίνοντας σε ένα τέτοιο ίδρυμα και κάνοντας θεραπεία με ηλεκτροσοκ το παιδί θα ”γλιτώσει” από τις  καλλιτεχνικές εμμονές του…

Ήταν μια περίοδος, όπου έμαθα πράγματα, τα οποία διαφορετικά δεν θα μάθαινα ποτέ. Όπως ότι μπορείς να δεις τον κόσμο με διαφορετικά μάτια. Όπως ότι μπορείς να κρυφτείς πίσω από την ταμπέλα του τρελού και να μην αναλαμβάνεις πια καμία ευθύνη για την ζωή σου.

Θα προσπαθήσει να αποδράσει κάποιες φορές για να βγει τελικά μετά από 3 χρόνια. ”Kάποια στιγμή οι γονείς μου έδειξαν απρόθυμοι να με ξαναστείλουν στο ίδρυμα, γιατί είχαν πειστεί ότι η περίπτωση μου ήταν ανίατη. Mου είπαν ότι παρόλης της κατάστασης μου θα με υποστηρίξουν γιατί με αγαπούσαν. Kαι ενώ είχα την ελευθερία τότε να κάνω ό,τι ήθελα ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι η ζωή είναι πολύ πιο πολύπλοκη απ’ ότι είχα φανταστεί. Έτσι άρχισα να γίνομαι επιθετικός. Zητούσα να με ξαναβάλουν πίσω στο άσυλο.

‘Όχι’ μου είπαν ‘τώρα πρέπει να αντιμετωπίσεις την ζωή’. Τότε εκείνος κατέστρεψε κυριολεκτικά το δωμάτιο του. Ήταν ένας τρόπος για να τους πει ”κοιτάχτε, εγώ δεν μπορώ να ζήσω στο κόσμο της πραγματικότητας”. Για λίγο αναγκάστηκε να ζήσει στην κανονική πραγματικότητα όμως. Αρχικά, θα εγκαταλείψει το όνειρο του συγγραφέα και θα γραφτεί, χάριν των γονιών του, στη Νομική, αλλά δεν θα αντέξει για πολύ.

”Χρειάζεται να γυρίσετε όλο τον κόσμο για να καταλάβετε ότι ο θησαυρός είναι θαμμένος στο δικό σας σπίτι”

Μετά από ένα μόλις χρόνο, στα 23 του, θα αφήσει πίσω του το πανεπιστήμιο και ασπαζόμενος τη φιλοσοφία και τον τρόπο ζωής που εκφράζει το κίνημα των χίπις, ταξιδεύει ανά τον κόσμο. Μελετά τον βουδισμό και τον βραχμανισμό και γίνεται μέλος μιας εγγλέζικης αίρεσης. Θα γνωρίσει την άναρχη ελευθερία της σεξουαλικής επανάστασης της δεκαετίας του ’70 στον υπέρτατο βαθμό της ασυδοσίας και θα δοκιμάσει ναρκωτικές ουσίες.

Το 1974 φυλακίζεται τρεις φορές πληρώνοντας το τίμημα για τα σοσιαλιστικά φρονήματά του αλλά και για τους στίχους του που θεωρούνται επικίνδυνοι από το καθεστώς. Βασανίστηκε απάνθρωπα, με ηλεκτρισμό στα γεννητικά όργανα. Θα περάσουν αρκετά χρόνια θα μπορέσει να ξεπεράσει το έντονο σοκ και να ξαναβρεί την ψυχική ισορροπία του. 

Επί 11 συναπτά έτη μελετά την αλχημεία ξοδεύοντας τα ελάχιστα χρήματά του για την αγορά σχετικών και άλλων σημαντικών βιβλίων. Η αλχημεία θα τον γοητεύσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η μεγάλη του εμμονή γίνεται να μετατρέψει ευτελή μέταλλα σε χρυσάφι και να ανακαλύψει το ελιξίριο της ζωής. Αφιερώνεται σε αυτήν ψυχή τε και σώματι. Θαύματα όμως δεν γίνονται.

Η πρώτη μου γυναίκα μου έμαθε τα πάντα, να οδηγώ, να κάνω έρωτα. Ήμουν είκοσι και εκείνη τριάντα πέντε. Η δεύτερη ήταν χίπισσα, η τρίτη straight. Η Κριστίνα είναι η καλή.

Επιστρέφοντας στη Βραζιλία οι συγγραφικές του ανησυχίες τον οδηγούν στην ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία, τη στιχουργική –  γράφει στίχους για τον   διάσημο μουσικό Ραούλ Σέισας μια συνεργασία που είχε ως αποτέλεσμα κλασικά πλέον κομμάτια για το βραζιλιάνικο ροκ- και τη συγγραφή θεατρικών έργων.

Στη συνέχεια αναλαμβάνει τη διευθυντική θέση μιας δισκογραφικής εταιρείας, για να αποτινάξει τα ”δεσμά” το 1981, αρνούμενος την ασφάλεια και τις καθόλου ευκαταφρόνητες υλικές απολαβές. Με 17.000 δολάρια στην τσέπη ταξιδεύει μαζί με την σύζυγό του Κριστίνα για δύο χρόνια.

Η αλχημεία συνεχίζει όμως να είναι μία ακόμη εμμονή του. Στην Ολλανδία θα γνωρίσει τον άνθρωπο που θα τον αναγεννήσει πνευματικά, τον αλχημιστή Ζαν. Ο Κοέλιο μελετά μόνος του ξανά την αλχημεία ψάχνοντας για τις τελευταίες απαντήσεις στα αγωνιώδη ερωτήματά του. ”Προσπαθούσα να εξερευνήσω τα μυστικά του σύμπαντος χωρίς να μπορώ να αντιληφθώ ότι δεν υπάρχουν μυστικά”, θα πει λίγα χρόνια αργότερα.

”Όταν θέλεις κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το κατορθώσεις”

Από το 1986 αφοσιώνεται με πίστη στον καθολικό χριστιανισμό, όταν αποφασίζει να κάνει το προσκύνημα στον δρόμο του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, το περίφημο τάμα των καθολικών. Η πνευματική αφύπνιση και η όλη θρησκευτική εμπειρία άφησαν βαθιές τις ρίζες μέσα του και λειτούργησαν ως έμπνευση για τη συγγραφή του πρώτου του βιβλίου, του αυτοβιογραφικού χρονικού ”Προσκυνήματος” με ελληνικό τίτλο  ”Το Ημερολόγιο ενός Μάγου”, που πριν από δύο χρόνια έγινε και ταινία με τον τίτλο Paulo Coelho’s Best Story από τον σκηνοθέτη Daniel Augusto.

Αυτό που δεν ξέρει πολύς κόσμος, και πιθανόν και ο ίδιος ο Κοέλιο να θέλει να ξεχάσει είναι ότι το πραγματικά πρώτο του ολοκληρωμένο βιβλίο ”Hell Archives” κυκλοφορεί  το 1982 και δεν είχε καθόλου απήχηση στο αναγνωστικό κοινό.

Συνήθως όταν γράφονται πληροφορίες για τα βιβλία του, όλοι θεωρούν την επίσημη πρώτη του ως συγγραφέα την ημέρα που κυκλοφόρησε το ”Ημερολόγιο ενός Μάγου”. Το σύμπαν μόλις είχε συνωμοτήσει και ένας συγγραφέας είχε μόλις γεννηθεί.

Μεγάλο συγγραφέα όμως τον κάνει δύο χρόνια αργότερα, ”ο Αλχημιστής” ένα βιβλίο που έμελλε να τον κατατάξει ανάμεσα στους σπουδαιότερους σύγχρονους συγγραφείς. Μάλιστα τον ”Αλχημιστή” είχε αναλάβει αρχικά ένας μικρός βραζιλιάνικος εκδοτικός οίκος, οποίος κυκλοφόρησε μόλις 900 αντίτυπα και αποφάσισε να μην γίνει επανέκδοση. Γιατί το αλληγορικό μυθιστόρημα που  μπλέκει αρμονικά τις θρησκευτικές καταβολές του Κοέλιο με τις μυστικιστικές αναζητήσεις του, στη βραζιλιάνικη εκδοχή του πέρασε σχεδόν απαρατήρητο.

Ο Κοέλιο βρήκε έναν μεγαλύτερο εκδοτικό οίκο για το επόμενο βιβλίο του, ”Brida”, και ο ”Αλχημιστής” εντωμεταξύ μεταφράζεται στα γαλλικά και εκτοξεύεται στη λίστα με τα μπεστ-σέλερ της Γαλλίας, εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’90, εγκαινιάζοντας έτσι ένα εκδοτικό φαινόμενο από τα λίγα: οι μεταφράσεις άρχισαν να πέφτουν βροχή.

Από τότε έγραψε συνολικά 30 βιβλία, έχει πουλήσει πάνω από 210 εκατομμύρια βιβλία σε 170 χώρες και τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 80 γλώσσες. Του έχουν απονεμηθεί πολλά λογοτεχνικά βραβεία από διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης μιας υποψηφιότητας για το περίφημο Διεθνές Λογοτεχνικό Βραβείο του Δουβλίνου για το “Η Βερόνικα αποφασίζει να πεθάνει”. Το 2009, ο Κοέλιο μπήκε στα Ρεκόρ Γκίνες ως ο πιο πολυμεταφρασμένος εν ζωή συγγραφέας του κόσμου.

”Οι άνθρωποι λένε πίσω από την πλάτη σου ό,τι να’ ναι και μπροστά στα μάτια σου ό,τι βολεύει”

Μετά τον ”Αλχημιστή”, ο Κοέλιο έγραφε ένα καινούριο βιβλίο ανά δύο χρόνια, με σταθερό μάλιστα ρυθμό. Αυτός ο ρυθμός όμως δεν είχε έναν λογικό γήινο προγραμματισμό. Αντίθετα  η συχνότητα της συγγραφής του ακολουθεί έναν ασυνήθιστο πνευματικό δρόμο καθώς η διαδικασία συγγραφής ενός νέου πονήματος για τον Κοέλιο εξαρτάται από το πότε ένα λευκό φτερό τον Ιανουάριο ”μονού” έτους θα πέσει στα πόδια του. Όσο για την ποικιλία της θεματολογίας που καταπιάνεται, ο ίδιος δανείζεται τη θεωρία ενός μεγάλου του είδους:

Ο Μπόρχες είπε ότι υπάρχουν μόνο τέσσερις ιστορίες που μπορείς να διηγηθείς: μια ερωτική ιστορία μεταξύ δύο ανθρώπων, μια ερωτική ιστορία μεταξύ τριών ανθρώπων, την πάλη για εξουσία και το ταξίδι. Όλοι εμείς οι συγγραφείς ξαναγράφουμε τις ίδιες ιστορίες στο διηνεκές.

Είναι δύσκολο να πει κανείς αν ο Κοέλιο γράφει από ματαιοδοξία, για τα χρήματα ή από πραγματική ή μεταφυσική ανάγκη. Αν κρίνουμε πάντως από τον τρόπο που επιζητούσε τη συγγραφή, παραμένει εμμονή του. Παρά την τεράστια απήχηση των βιβλίων του, οι κριτικοί έχουν υπάρξει αρκετά σκληροί μαζί του, αποκαλώντας συχνά τα πονήματά του αερολογίες που προωθούν μια αόριστη πνευματικότητα.

Αν τον ενδιαφέρουν οι αρνητικές κριτικές; Η απάντηση είναι το ίδιο αρνητική! ”Ας λένε ό,τι θέλουν, γράφω με την ψυχή μου, δεν προσποιούμαι ότι είμαι κάποιος άλλος, ξέρω ποιος είμαι, οπότε δεν με αγγίζει τίποτα”, έχει απαντήσει υπεράνω ο Βραζιλιάνος συγγραφέας. Μία από τις πλέον σκληρές κριτικές που έχουν ακουστεί για το έργο του ήταν πως γράφει αυτά που θα έλεγε ο Ντέιβιντ Χέισελχοφ αμέσως μετά τη σωτηρία κάποιου λουόμενου στο ”Baywatch”. Εκείνος όμως απαντά: ”Όταν γράφω ένα βιβλίο, γράφω ένα βιβλίο για μένα. Η αντίδραση έχει να κάνει με τον αναγνώστη”, ισχυρίζεται για να σημειώσει με νόημα: ”Δεν είναι δική μου δουλειά αν αρέσει ή δεν αρέσει στους αναγνώστες”.

”Στο τέλος όλα θα πάνε καλά, αν δεν πάνε τότε δεν είναι το τέλος”

Τα τελευταία χρόνια μοιράζει τον χρόνο του σε Ευρώπη και Βραζιλία, σε σπίτια με μεγάλους κήπους ή στο διαμέρισμά του στο Παρίσι με θέα τον Σηκουάνα μαζί με τη σύζυγό του Κριστίνα Οϊτισίκα, με την οποία είναι μακρινά ξαδέρφια και γνωρίζονται από παιδιά. Ο γάμος τους διαρκεί 36 χρόνια και δηλώνει πως ”το κλειδί της νέας του ισορροπίας είναι η πίστη και η σύζυγός του”. Η τέταρτη σύζυγός του.

Όπως μάλιστα λέει χαριτολογώντας: ”Η πρώτη μου γυναίκα μου έμαθε τα πάντα, να οδηγώ, να κάνω έρωτα. Ήμουν είκοσι και εκείνη τριάντα πέντε. Η δεύτερη ήταν χίπισσα, η τρίτη straight. Η Κριστίνα είναι η καλή”. Ο ίδιος μάλιστα την ώθησε να ακολουθήσει το δικό της προσωπικό όνειρο: να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών στη Μαδρίτη και να γίνει καλλιτέχνις πλαστικών τεχνών.

Η αλχημεία θα τον γοητεύσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η μεγάλη του εμμονή γίνεται να μετατρέψει ευτελή μέταλλα σε χρυσάφι και να ανακαλύψει το ελιξίριο της ζωής.

Ως λάτρης των κομπιούτερ, είναι διαρκώς στο Ιντερνετ. Ως λάτρης των social media έχει πάνω από 28,5 εκατομμύρια fans στο Facebook και περισσότερους από 11,1 εκατομμύρια followers στο Twitter. Ο υπολογιστής του ανοίγει με μια εικόνα του Αγίου Μιχαήλ και μια προσευχή στην Παναγία. Καθημερινά, στις έξι το απόγευμα, προσεύχεται για να αντλήσει γαλήνη και δύναμη. Τις ελεύθερες ώρες του ενδίδει συχνά στη μαγεία των φλίπερ. Αγαπάει πάντα τα ταξίδια και βεβαίως διαβάζει πολύ. Συγγραφείς που επηρέασαν τον ίδιο και το έργο του, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Χένρι Μίλερ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο Νίκος Καζαντζάκης.

Από το 1996 έχει ιδρύσει το φιλανθρωπικό σωματείο Paulo Coelho Institute, που παρέχει ανακούφιση σε μη προνομιούχα παιδιά και ηλικιωμένους. Το 2002 εξελέγη μέλος της βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων και από το 2007 λειτουργεί ως ”Αγγελιοφόρος της Ειρήνης” για λογαριασμό του ΟΗΕ.

Και φυσικά συνεχίζει να γράφει όταν το λευκό φτερό του μονού έτους πέσει στα πόδια του… Χρόνια πολλά Πάουλο!