Πρωτοπόρες Ελληνίδες που άλλαξαν το κατεστημένο

Καλλιρρόη Παρρέν (1861-1940)

Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου σπούδασε παιδαγωγικά. Παντρεύτηκε τον Ιωάννη Παρρέν, ιδρυτή του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων. Το 1887 έγινε η πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφος, εκδότρια και διευθύντρια εφημερίδας, καθώς ανέλαβε την έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδας με τίτλο Εφημερίς των Κυριών. Ήταν ένα περιοδικό ποικίλης ύλης, με γυναίκες συντάκτριες, που διανεμόταν κυρίως στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η Παρρέν στόχευε μέσα από την αρθρογραφία της να εισαγάγει την έννοια του φεμινισμού και της ισότητας των φύλων στην οπισθοδρομική ελληνική κοινωνία που ακροβατούσε ανάμεσα στην υπό εισαγωγή “ευρωπαϊκή νοοτροπία” και τις αξίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την οποία είχε αποσπαστεί μόλις λίγα χρόνια πριν. Η εφημερίδα τη σταμάτησε να εκδίδεται το 1918 όταν η Παρρέν εξορίστηκε στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα. Δε σταμάτησε, όμως να εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διεθνή συνέδρια, οργανώνοντας ένα σημαντικό δίκτυο επαφών στο πλαίσιο του οποίου στόχευε στην ενίσχυση του φεμινιστικού κινήματος με την απόκτηση έξωθεν βοήθειας. Ίδρυσε αρκετούς από τους πρώτους μη κυβερνητικούς, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στην ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, όπως τη “Σχολή της Κυριακής”, την “Ένωση υπέρ της Χειραφετήσεως των Γυναικών”, στο πλαίσιο της οποίας στόχευε στην κατάρτιση της Ελληνίδας, την “Ένωση των Ελληνίδων”, καθώς και το “Λύκειο των Ελληνίδων”, συμβάλλοντας σημαντικά στην καταγραφή και διατήρηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αγώνας της μαζί με τις συνεργάτιδές της στους πιο πάνω οργανισμούς κατάφερε την αλλαγή της νομοθεσίας από την κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη που επέτρεψε τη φοίτηση γυναικών στο Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο.

Ελένη Σκούρα (1896-1991)

Γεννήθηκε στο Βόλο και μετά το σχολείο εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Αρχικά σπούδασε φωνητική, ενώ το 1950, σε ηλικία 54 ετών, πήρε το πτυχίο της Νομικής, ασκώντας το επάγγελμα μαζί με τον σύζυγό της. Στο μεταξύ, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της γερμανικής Κατοχής, η Ελένη Σκούρα είχε αναπτύξει σημαντική αντιστασιακή δράση, για την οποία φυλακίστηκε από τους Γερμανούς. Τον Ιανουάριο του 1953 εξελέγη βουλευτής στο Νομό Θεσσαλονίκης με το Κόμμα του Ελληνικού Συναγερμού, του οποίου επικεφαλής ήταν ο στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. Είχε αναμιχθεί στην πολιτική από το 1951, αναλαμβάνοντας το τμήμα γυναικών του εν λόγω κόμματος, το οποίο ιδρύθηκε λίγο πριν νομοθετική κατοχύρωση του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι για τις γυναίκες. Ήταν η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα στην ιστορία του ελληνικού κοινοβουλίου, ενάμιση χρόνο μετά την αλλαγή της σχετικής εκλογικής νομοθεσίας, ενώ εξελέγη με αναπληρωματική εκλογή μετά τον θάνατο του τοπικού βουλευτή που είχε εκλέξει το κόμμα της. Παρέμεινε βουλευτής για τρία χρόνια, αναπτύσσοντας δράση στον τομέα των ζητημάτων κοινωνικής μέριμνας. 

Μαρία Πλυτά (1915-2006)

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και τα πρώτα χρόνια της ζωής της ασχολήθηκε με τη φιλολογία. Αγαπούσε, όμως, το σινεμά και, μετά τη συγγραφή δυο μυθιστορημάτων, αποφάσισε να ασχοληθεί με το πάθος της, μια περίοδο που ο συγκεκριμένος κλάδος ήταν σχεδόν αποκλειστικά ανδροκρατούμενος. Συνεργάστηκε με τον Γιώργο Τζαβέλλα το 1947 ως καλλιτεχνική διευθύντρια της ταινίας Μαρίνος Κονταράς, ενώ το 1950 γύρισε την πρώτη της ταινία με τίτλο Τα αρραβωνιάσματα και πρωταγωνιστές τους Ντίνο Ηλιόπουλο και Αιμίλιο Βεάκη. Η ίδια έγινε πιο γνωστή για την ταινία της Ο λουστράκος, με πρωταγωνιστή τον Βασίλη Καΐλα και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Ήταν ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Σκηνοθετών. Μέσα σε είκοσι χρόνια καριέρας, γύρισε συνολικά 25 ταινίες μεγάλου μήκους. Η έναρξη της καριέρας της συνέπεσε με τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του ελληνικού κινηματογράφου, τα οποία σφράγισαν τη μετέπειτα εξέλιξή του. Η λαϊκότητα των ταινιών της Μαρίας Πλυτά, σε συνδυασμό με το είδος που εκείνη επέλεγε να διασκευάσει (συνήθως οπερέτες) παρουσίαζαν στο ελληνικό κοινό ένα διαφορετικό είδος σινεμά από τη νόρμα της εποχής.

Αμαλία Φλέμινγκ (1912-1986)

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά τη λήψη του διδακτορικού της τίτλου, συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι και το Λονδίνο. Ανέπτυξε αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ενώ το 1946 ξεκίνησε τη συνεργασία της με τον Νομπελίστα μικροβιολόγο Alexander Fleming, στο Wright Fleming Institute. Λίγα χρόνια μετά επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου ανέλαβε τη διεύθυνση του Ευαγγελισμού. Ο γάμος της με τον Fleming κράτησε ελάχιστα, καθώς ο ίδιος έφυγε από τη ζωή το 1955. Η Χούντα των Συνταγματαρχών τη φυλάκισε το 1971, καθώς είχε αναπτύξει αντιδικτατορική δράση. Την κατηγόρησαν ότι σχεδίαζε την απόδραση του Αλέκου Παναγούλη και μετά από πολλές ημέρες ανάκρισης και βασανισμών την καταδίκασαν στο έκτακτο στρατοδικείο και της αφαίρεσαν την υπηκοότητα. Κατέφυγε στο Λονδίνο μέχρι την Μεταπολίτευση και με την επιστροφή της στην Ελλάδα εξελέγη βουλευτής. Όραμά της ήταν η δημιουργία του Ιδρύματος Βιοϊατρικών Επιστημών που φέρει το όνομα του συζύγου η της. Δεν πρόλαβε να δει το όραμά της να γίνεται πραγματικότητα, ωστόσο αυτό λειτούργησε μια δεκαετία μετά τον θάνατό της και μέχρι σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά ερευνητικά ιδρύματα της χώρας.

Δομνίτσα Λανίτου (1914-2011)

Γεννήθηκε στη Λεμεσό και από πολύ νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τον στίβο. Μετά τις πρώτες νίκες της στους Παγκύπριους Αγώνες, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου συνέχισε τις σπουδές της. Για πολλά χρόνια ήταν πρωταθλήτρια Ελλάδας στα 60, 100 και 80 μ. με εμπόδια, καθώς και στο μήκος και το ύψος, κατέχοντας και επτά πανελλήνια ρεκόρ, κάποια από τα οποία καταρρίφθηκαν μόλις τη δεκαετία του 1960, όταν εκείνη είχε προ πολλού αποσυρθεί από τον επαγγελματικό αθλητισμό. Η ίδια είχε επιλέξει, κόντρα στις συνήθειες της εποχής, να αγωνίζεται με σορτς. Το 1935 έγινε μέλος της εθνικής ομάδας στίβου και ένα χρόνο μετά έγινε η πρώτη Ελληνίδα αθλήτρια που πήρε μέρος στον στίβο σε Ολυμπιακούς Αγώνες, φτάνοντας μάλιστα στους ημιτελικούς των 80 μ. με εμπόδια. Συνέχισε την ενασχόλησή της με τον αθλητισμό ακόμα και κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Ήταν ξανά η μόνη Ελληνίδα αθλήτρια που συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1948. Μετά την απόσυρσή της το 1950 ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και τα δικαιώματα της γυναίκας.

Μαρία Χορς (1921-2015)

Γεννήθηκε στον Πειραιά και από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με το χορό, τη μουσική και τη φιλολογία. Σπούδασε αρχαιολογία στην Αθήνα και χορό στη Γαλλία. Άλλαξε για πάντα την ιστορία του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα, έχοντας πάντα ως επίκεντρο της διδασκαλίας της τις αξίες του ανθρωπισμού και όχι αποκλειστικά την τεχνική, που μπορεί να περιορίσει το συναίσθημα στην εκτέλεση μιας χορογραφίας. Από το 1964 ως το 2007 δίδασκε χορό, εκφραστική κίνηση, χορογραφία και παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ενώ επίσης δίδαξε Ρυθμική στο Λύκειο των Ελληνίδων, αλλά και στο Στούντιο της Λυρικής Σκηνής. Χορογράφησε ελληνικές τραγωδίες πάνω από 120 φορές, οι οποίες παρουσιάστηκαν σε όλο τον κόσμο. Έμεινε στην ιστορία, μεταξύ άλλων, για την τεράστια προσφορά της στους Ολυμπιακούς Αγώνες, καθώς η ίδια χορογραφούσε σχεδόν επί πενήντα χρόνια την τελετή αφής της Ολυμπιακής Φλόγας, διανθίζοντας το τελετουργικό της διαρκώς με νέα στοιχεία.

Μαρία Κάλλας (1923-1977)

Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη από Έλληνες μετανάστες. Έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνισή της σε ηλικία 14 ετών στην αίθουσα του Παρνασσού. Τρία χρόνια μετά έγινε πρωταγωνίστρια του θιάσου του Βασιλικού Θεάτρου. Το νεαρό της ηλικίας της σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες φωνητικές της ικανότητες είχε προκαλέσει τον ανταγωνισμό των συμπρωταγωνιστών της, με τους οποίους η ίδια δεν διατηρούσε καλές σχέσεις, καθώς πίστευε ότι δεν είχε λόγο να μη συμπεριφέρεται ως ισότιμή τους, απλώς επειδή ήταν μικρότερη σε ηλικία. Πολύ σύντομα μετακόμισε στο εξωτερικό και ξεκίνησε τις μεγάλες της εμφανίσεις στην Ιταλία και την Αργεντινή. Ερμήνευσε όλους τους μεγάλους γυναικείους ρόλους από τις γνωστότερες όπερες, επαναπροσδιορίζοντας την έννοια του λυρικού θεάτρου στη σύγχρονη εποχή και “ανοίγοντας” το λυρικό τραγούδι στο ευρύ κοινό.

Μελίνα Μερκούρη (1920-1994)

Προερχόταν από ιδιαίτερα σημαντική οικογένεια πολιτικών και επιχειρηματιών. Το 1938 πέρασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο θέατρο το 1944, με τον θίασο του Γιώργου Παππά. Συμπρωταγωνίστησε με όλους τους μεγάλους Έλληνες ηθοποιούς της εποχής. Το 1951 ξεκίνησε τις παράλληλες εμφανίσεις της στη θεατρική σκηνή του Παρισιού, ενώ λίγα χρόνια μετά εμφανίστηκε στο Broadway. Στο μεταξύ είχε γνωριστεί με τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζυλ Ντασσέν και αποφάσισαν να παντρευτούν το 1964. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών ανέπτυξε σημαντική αντιστασιακή δράση, αξιοποιώντας και τη διεθνή της φήμη για την ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας ως προς το ζήτημα του καθεστώτος στην Ελλάδα. Εκδιώχθηκε από τη Χούντα, της αφαιρέθηκε η ελληνική υπηκοότητα. Πριν διαφύγει στο εξωτερικό έγιναν αρκετές απόπειρες δολοφονίες εναντίον της. Μετά τη Μεταπολίτευση διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού, ξεκινώντας την εθνική εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων μαρμάρων της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν. Δημιούργησε, επίσης τα Περιφερειακά Θέατρα της Ελλάδας και φρόντισε να εισαγάγει τις θεατρικές σπουδές στην ύλη των σχολείων. Στη ζωή της αψήφισε τις κοινωνικές συμβάσεις και την πορεία που της είχε προδιαγράψει η οικογένειά της και η κοινωνική της θέση και με το έργο της αποτελεί μέχρι σήμερα πηγή έμπνευσης.

* Το επόμενο συνέδριο της σειράς Game Changer με τίτλο ”Women of Influence”, θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου 2018, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Κεντρική φωτογραφία: ΑP