Το συλλογικό τραύμα μιας ακόμα εθνικής τραγωδίας. Η επόμενη μέρα

Τα τραυματικά συμβάντα που επηρεάζουν ομάδες ανθρώπων, μπορεί να περιλαμβάνουν αεροπορικά ή άλλου είδους δυστυχήματα, φυσικές καταστροφές, μαζικούς πυροβολισμούς, πολέμους ή πανδημίες. Στα ιστορικά γνωστά, συλλογικά τραύματα συμπεριλαμβάνονται το Ολοκαύτωμα, οι βομβαρδισμοί στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και η πανδημία του COVID-19.

Στα της Ελλάδας, οι φονικές πυρκαγιές στην Ηλεία και το Μάτι, οι καταστροφικές πλημμύρες στη Μάνδρα και το πρόσφατο σιδηροδρομικό δυστύχημα που σημειώθηκε στα Τέμπη, αφήνοντας πίσω του δεκάδες νεκρούς και τραυματίες, εμπίπτουν όλα στην εμπειρία ενός συλλογικού τραύματος.

Το συλλογικό τραύμα δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα ιστορικό γεγονός, αλλά είναι μια συλλογική μνήμη ενός φρικτού γεγονότος που συνέβη σε αυτή την ομάδα ανθρώπων. Οι άνθρωποι δεν χρειάζεται απαραίτητα να έχουν βιώσει το γεγονός από πρώτο χέρι για να αλλάξουν από αυτό. Η παρακολούθηση των γεγονότων που εκτυλίσσονται στις ειδήσεις μπορεί να είναι τραυματική, για παράδειγμα.

Οι τραυματικές εμπειρίες μπορεί να προκαλέσουν μια τεράστια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται, αισθάνονται, συνεργάζονται και μεγαλώνουν τα παιδιά τους.

Πώς το συλλογικό τραύμα μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία

Μερικές τραυματικές εμπειρίες είναι ατομικές. Ένα παρ’ ολίγον ατύχημα, για παράδειγμα, μπορεί να επηρεάσει μόνο ένα άτομο. Οι τραυματικές εμπειρίες μπορούν να οδηγήσουν σε μια ποικιλία φυσιολογικών, ψυχολογικών, σχεσιακών, πνευματικών και κοινωνικών αντιδράσεων.

Μερικοί άνθρωποι βγαίνουν από μια τραυματική εμπειρία σχετικά αλώβητοι. Άλλοι, μπορεί να αλλάξουν για πάντα από ένα τραυματικό γεγονός. Ο ακριβής βαθμός των διαφορικών αποκρίσεων σε τραυματικές εμπειρίες εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του προηγούμενου ιστορικού τραύματος, των τρεχόντων στρεσογόνων παραγόντων, του επιπέδου ανθεκτικότητας και του βαθμού στον οποίο υπάρχουν ουσιαστικές σχέσεις.

Μια τραυματική κατάσταση, μπορεί να αλλάξει την ικανότητα ενός ατόμου να αντιμετωπίσει το άγχος. Τα άτομα μπορεί να αισθάνονται ότι η ζωή τους έχει χάσει το νόημα και μπορεί να δυσκολεύονται να βιώσουν την ευχαρίστηση. Μερικές φορές, οι αντιδράσεις στο τραύμα εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου. Τα άτομα μπορεί να αντιμετωπίσουν στρες, άγχος ή δυσκολία στον ύπνο για μερικές ημέρες ή εβδομάδες, αλλά με την πάροδο του χρόνου, τα συμπτώματα μπορεί να βελτιωθούν.

Άλλα τραυματικά γεγονότα, μπορεί να είναι κοινά για ολόκληρες ομάδες ατόμων. Και ενώ ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία μπορεί να διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο, υπάρχει κοινή συμφωνία ότι μια τραυματική εμπειρία επηρεάζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ψυχολογική ευημερία.

Καταστάσεις που προκύπτουν από τραύμα

Το τραύμα συνδέεται με την ανάπτυξη πολλών καταστάσεων. Μερικά άτομα αναπτύσσουν Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD), μια κατάσταση ψυχικής υγείας που χαρακτηρίζεται από συμπτώματα όπως εφιάλτες και αναδρομές στο παρελθόν. Τα άτομα με PTSD μπορεί να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και μπορεί να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφύγουν οτιδήποτε τους θυμίζει το τραυματικό γεγονός.

Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίσουν έντονο άγχος μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Το άγχος ξεκινά ως μια φυσιολογική απάντηση στα σημάδια κινδύνου, αλλά γίνεται παθολογικό όταν συνεχίζει να μας επηρεάζει χωρίς άμεσο κίνδυνο.

Πολλοί άνθρωποι έχουν βιώσει άγχος ως αποτέλεσμα μιας συλλογικής τραυματικής εμπειρίας. Για παράδειγμα, η πανδημία του COVID-19 έκανε πολλούς ανθρώπους να αισθάνονται αγανακτισμένοι και αβέβαιοι για τη ζωή. Είτε γιατί ανησυχούσαν μήπως αρρωστήσουν, είτε γιατί δεν μπορούσαν να επισκεφτούν αγαπημένα τους πρόσωπα, η πανδημία δημιούργησε μια συλλογική εμπειρία που επηρεάζει την ψυχική υγεία των περισσότερων ανθρώπων με παρόμοιο τρόπο.

Αρνητικές αντιδράσεις στο συλλογικό τραύμα

Ολόκληρες κοινότητες μπορεί να εμφανίσουν τους ίδιους τύπους συμπτωμάτων. Και όταν μια ολόκληρη κοινωνία τραυματίζεται, η θεραπεία γίνεται πιο δύσκολη, καθώς είναι δύσκολο να βρεθούν πάροχοι θεραπείας, οι οποίοι δεν έχουν επίσης βιώσει το συλλογικό τραύμα. Και όταν είμαστε περιτριγυρισμένοι από φίλους και οικογένεια που παλεύουν με συμπτώματα, μπορεί να είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουμε αυτά τα συμπτώματα μόνοι μας. Αυτή η εμπειρία είναι πολύ συχνή και αναφέρεται ως έμμεσο τραύμα.

Ο πόνος μπορεί να είναι ευρέως διαδεδομένος και οι μη βοηθητικές αντιδράσεις, μπορεί να κανονικοποιηθούν. Μια ολόκληρη κοινωνία μπορεί για παράδειγμα, να αρχίσει να συσσωρεύει τρόφιμα μετά από έναν λιμό, ακόμη και όταν το φαγητό είναι και πάλι άφθονο. Το άγχος μπορεί να είναι μεταδοτικό, καθώς όλοι αρχίζουν να ζουν σε μια κατάσταση χρόνιου στρες. Τα άτομα μπορεί να υποφέρουν και ολόκληρες κοινότητες να δυσκολεύονται να προχωρήσουν στη ζωή.

Το διαγενεακό τραύμα: Οι τραυματικές εμπειρίες περνούν από γενιά σε γενιά

Οι άνθρωποι που έχουν υπομείνει τραυματικές εμπειρίες, μπορεί να μεταδώσουν τις αντιδράσεις τους στο τραύμα στην επόμενη γενιά. Κάτι που μπορεί να διακρίνει κανείς πιο εύκολα στις οικογένειες. Ένας γονέας που βίωσε κακοποίηση ως παιδί, μπορεί για παράδειγμα να μεγαλώσει παιδιά φοβισμένα και ανήσυχα.

Ωστόσο, το διαγενεακό τραύμα, μπορεί επίσης να παρατηρηθεί στις κοινωνίες στο σύνολό τους. Οι επιζώντες μιας γενοκτονίας, για παράδειγμα, μπορεί να συνεχίσουν να μεγαλώνουν παιδιά που παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχικού τραύματος, παρόλο που δεν ήταν στην πραγματικότητα παρόντα στο τραυματικό γεγονός.

Επιστημονική μελέτη, επισήμανε το διαγενεακό τραύμα στην Ουκρανία. Τα άτομα που επέζησαν από το Holodomor, τον θανατηφόρο λιμό στην Ουκρανία την δεκαετία του 1930, φαινόταν να μεταδίδουν το τραύμα στα παιδιά και τα εγγόνια τους.

Μια μελέτη του 2020 διαπίστωσε ότι ζητήματα όπως επικίνδυνες συμπεριφορές υγείας, το άγχος και η ντροπή, συσσώρευση τροφίμων, υπερκατανάλωση τροφής, αυταρχικοί τρόποι γονικής μέριμνας, υψηλή συναισθηματική ανάγκη και χαμηλή εμπιστοσύνη της κοινότητας, μεταδίδονταν από τη μια γενιά στην άλλη. Οι νεότερες γενιές έμοιαζαν να βρίσκονται σε «survival mode» παρόλο που ήταν ασφαλείς.

Οι κοινότητες που επιβιώνουν από τραυματικές εμπειρίες, μπορεί να μεταδώσουν τις τραυματικές τους αντιδράσεις στις νεότερες γενιές. Οι ιστορίες που μοιράζονται και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν, μπορεί να κάνουν τις νεότερες γενιές να συμπεριφέρονται σαν να βίωσαν και το τραύμα.

Ταυτόχρονα, έρευνες δείχνουν ότι οι αντιδράσεις στο τραύμα που μπορούν να μεταδοθούν από τη μια γενιά στην άλλη, δεν είναι μόνο ψυχολογικές ή συμπεριφορικές. Μπορεί να υπάρχουν και βιολογικές συνέπειες από τραύμα.

Μια μελέτη που εξέτασε τη διάρκεια ζωής αιχμαλώτων εμφυλίου πολέμου για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι οι στρατιώτες που κρατούνταν σε σκληρές συνθήκες, είχαν γιους που πέθαναν σε μικρότερες ηλικίες. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι οι γιοι πρώην αιχμαλώτων είχαν 1,1 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν μέχρι την ηλικία των 45 ετών από ότι οι γιοι μη αιχμαλώτων πολέμου. Η εμπειρία αιχμαλωσίας του πατέρα δεν είχε καμία επίδραση στη διάρκεια ζωής των κοριτσιών. Οι συγγραφείς της μελέτης υποπτεύονται ότι η βιολογία του πατέρα επηρεάστηκε και ότι το τραύμα είχε γενετική επίδραση στους γιους τους

Εκτός από αυτές τις μελέτες, το διαγενεακό τραύμα εμφανίζεται συχνά στην κοινωνία μας λόγω της φτώχειας, της φυλάκισης, της κοινοτικής βίας και της κακοποίησης που συμβαίνει στις οικογένειες.

Τέμπη, όπως λέμε Μάτι ή Μάνδρα

Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη που κόστισε τη ζωή δεκάδων νέων ανθρώπων, είναι το πιο πρόσφατο τραυματικό γεγονός που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία. Μετά τους 102 νεκρούς στο Μάτι, τους 24 νεκρούς στη Μάνδρα, τα Τέμπη ήρθαν να επιστεγάσουν για ακόμα μια φορά και με τον πιο τραγικό τρόπο τις ελληνικές παθογένειες. Ένα προδιαγεγραμμένο έγκλημα, μέσα από έναν κυκεώνα κρατικών ελλείψεων, πινγκ πονγκ ευθυνών και χρόνιων ανεπίλυτων προβλημάτων.

Το γεγονός ότι βιώνουμε ένα ακόμα συλλογικό τραύμα ως κοινωνία δεν σημαίνει απαραίτητα πως έχουμε μάθει να ζούμε μέσα σ΄ αυτό. Ούτε ότι θα ‘πρεπε. Ακριβώς όπως δεν πρέπει να ζούμε ή πεθαίνουμε από τύχη.