12 βιβλία από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+ για να διαβάσεις τον μήνα του Pride

Σε αυτή τη λίστα θα βρεις βιβλία από συγγραφείς μέλη της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+ για να διαβάσεις τον μήνα του Pride για να τιμήσεις με αυτόν τον τρόπο το έργο σπουδαίων καλλιτεχνών της κοινότητας, αλλά και για να δεις τον λογοτεχνικο κόσμο μέσα από μάτια που συχνά βλέπουν λίγο περισσότερο όπως και τα δικά σου.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Οι προφήτες- Robert Jones Jr.

O Robert Jones Jr. είναι Νεοϋορκέζος συγγραφέας. Από παιδί ήξερε ότι είναι queer και θέλησε με το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Οι προφήτες, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, να καλύψει την σιωπή που συχνά περιβάλλει την queer μαύρη ιστορία με μία δική του, συναρπαστική αφήγηση.

Στο μυθιστόρημά του πρωταγωνιστές είναι ο Αϊζάια και ο Σάμιουελ, δύο μαύροι σκλάβοι που αγαπήθηκαν και φρόντιζαν ο ένας τον άλλο σε μία φυτεία στον Μισσισσιπή. Η σχέση τους είχε γίνει κατά κάποιον τρόπο αποδεκτή ανάμεσα στους άλλους σκλάβους της φυτείας. Μέχρι που ένας μεγαλύτερος άντρας –σκλάβος κι αυτός– προσπάθησε να κερδίσει την εύνοια του αφέντη κηρύττοντας τη θρησκεία του στη φυτεία. Κάπως έτσι οι σκλάβοι στράφηκαν ο ένας εναντίον του άλλου. Και η αγάπη του Αϊζάια και του Σάμιουελ, κάποτε τόσο απλή, έγινε ξαφνικά αμαρτία και απειλή για την αρμονία της φυτείας.

Μ’ έναν λυρισμό που θυμίζει Toni Morrison, ο Robert Jones, Jr. δίνει φωνή σε σκλάβους και αφέντες μιας φυτείας του αμερικανικού Νότου, από τον Αϊζάια και τον Σάμιουελ έως τον άκαρδο κύριό τους και τις γυναίκες που τους πλαισιώνουν, γυναίκες που κουβαλούν στους ώμους τους την ψυχή της φυτείας.

Το βιβλίο Οι Προφήτες απέσπασε διθυραμβικές κριτικές και ήταν φιναλίστ για το National Book Award, το Prix Medicis ξενόγλωσσου μυθιστορήματος, το Grand Prix de Litterature Americaine, καθώς και υποψήφιο για το Prix Femina, ενώ έχει εκδοθεί σε 15 χώρες.

Ο Robert Jones Jr. μιλά μέσα από την ιστορία των Προφητών για τη «βλάβη» που προκάλεσε ο Χριστιανισμός στη μαύρη κοινότητα της Αμερικής, καθώς χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο ελέγχου από τους οπαδούς της λευκής ανωτερότητας (white supremacy). Ο ίδιος ήταν κοντά στον Χριστιανισμό ως παιδί, ωστόσο καταλάβαινε ότι γνωρίζοντας ότι είναι queer, η ομοφοβία που ένιωθε μέσα του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη θρησκεία.

To δωμάτιο του Τζοβάνι – James Baldwin

Ο James Baldwin ήταν ένας Αμερικανός συγγραφέας και ακτιβιστής τα έργα του οποίου ήταν ζωτικής σημασίας για τα κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων και των ομοφυλοφίλων στις δεκαετίας του ’50 και του ’60.

Το δωματίο του Τζιοβάνι, είναι ένα μυθιστόρημα που ακολουθεί έναν Αμερικανό, τον Ντέιβιντ στο Παρίσι όπου βρίσκεται μόνος του ενώ η μνηστή του λείπει σε ταξίδι. Παρόλο που είναι αποφασισμένος να ζήσει μία συμβατική ζωή, ο Ντέιβιντ γνωρίζει έναν Ιταλό μπάρμαν τον Τζοβάνι και περνά τη νύχτα στο σκοτεινό του δωμάτιο. Το μυθιστόρημα του Baldwin είναι ένα παθιασμένο μίγμα αγάπης, θνητότητας και σξουαλικότητας. Όταν κυκλοφόρησε πρώτη φορά προκάλεσε αντιδράσεις αλλά τώρα θεωρείται μέρος της κλασσικής queer λογοτεχνίας.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Ιμάτζικα – Clive Barker

Σου αρέσουν οι ιστορίες τρόμου; Αν ναι τότε ο Clive Barker είναι ο συγγραφέας που θα μιλήσει στην καρδιά σου. Ο συγγραφέας που αυτοπροσδιορίστηκε ως γκέι σε ηλικία περίπου 18 ετών, ενώ έχει παραδεχτεί σε συνέντευξή του ότι έχει περάσει και από την σεξεργασία όταν ακόμα τα βιβλία του δεν μπορούσαν να του επιφέρουν τα προς το ζην, έχει αστείρευτη φαντασία μέσα από την οποία μας ταξιδεύει σε κόσμους όπου πάντα ανακαλύπτουμε queer στοιχεία.

Στο βιβλίο του Ιμάτζικα μεταφερόμαστε σε έναν κόσμο με Πέντε Επικράτειες μία εκ των οποίων είναι η Γή. Μόνο λίγοι ξέρουν για την Ιμάτζικα, κι απ’ αυτούς οι πιο πολλοί φοβούνται. Γιατί πλησιάζει μια ώρα μεγάλου κινδύνου, αλλά και μεγάλων υποσχέσεων. Η ώρα της Συμφιλίωσης. Συμβαίνει μια φορά κάθε διακόσια χρόνια -μια λαμπερή, μυστικιστική στιγμή κατά την οποία η Γη μπορεί να επανενωθεί με τις άλλες τέσσερις Επικράτειες.

Αυτή τη στιγμή τρέχουν να προφτάσουν ο Ευγενής, ένας ταλαντούχος πλαστογράφος πινάκων, που η ζωή του είναι μια σειρά από ψέματα η Τζούντιθ Όντελ, μια όμορφη γυναίκα που την ποθούν τρεις ισχυροί άντρες, αλλά δεν ανήκει σε κανέναν και ο Πάι’ο’πα, ένας παράξενος δολοφόνος που μοιράζει εξίσου τον έρωτα και το θάνατο. Όμως, ταυτόχρονα, κάποιες άλλες δυνάμεις συγκεντρώνονται για να κρατήσουν τη Γη κλειδωμένη για πάντα στο σκοτάδι που την περιβάλλει.

Το επικό τους ταξίδι στις πέντε Επικράτειες, μέσα από εγκλήματα, προδοσίες, τρόμο και σκοτεινά ερωτικά πάθη, θα τους οδηγήσει ως τα σύνορα του μεγαλύτερου απ’ όλα τα μυστήρια: της Πρώτης Επικράτειας, στην άλλη άκρη της οποίας βρίσκεται η Ιερή Πόλη του Ανίδωτου – εκεί όπου θα γίνουν πραγματικότητα οι μεγαλύτερες προσδοκίες τους ή οι βαθύτεροι φόβοι τους.

Ορλάντο – Virginia Woolf

Το έργο της Virginia Woolf είναι πολυμελετημένο και αγαπημένο σε αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Η τρυφερή της σχέση όμως με την συγγραφέα Vita Sackville – West είναι τουλάχιστον αγνοημένη. Το ζευγάρι γνωρίστηκε σε ένα δείπνο το 1922 και συνέχισε να ανταλλάσει ερωτικά γράμματα μέχρι το τέλος της ζωής της Virginia Woolf το 1922.

Σε εκείνη είναι αφιερωμένο ίσως το πιο αυθεντικό έργο της Virginia Woolf, το Ορλάντο. Στο βιβλίο η Virginia Woolf αποτυπώνει την πορεία του ανδρόγυνου Ορλάντο από τα τέλη του 16ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού, ενσωματώνοντας πλήθος ευφυών λογοτεχνικών και ιστορικών σχολίων.
Οι κριτικοί, μένοντας αμήχανοι μπροστά σ’ αυτό το απρόβλεπτο έργο του μοντερνισμού, το χαρακτήρισαν αινιγματικό, “jeu d’ esprit”, λογοτεχνική παρωδία, γνήσιο ρομάντζο, ελαφρώς μεταμφιεσμένη μυθιστορηματική βιογραφία αλλά και ως το «μακρύτερο και γοητευτικότερο ερωτικό γράμμα της λογοτεχνίας».

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Κάθε μέρα άλλος – David Levithan

Ο David Levithan είναι ο γκέι συγγραφέας που δίνει φωνή στα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά. Γράφει βιβλία εφηβικής λογοτεχνίας, όπως το Κάθε μέρα άλλος, που σου προτείνω σε αυτή τη λίστα. Δίνει φωνή στους εφήβους που ψάχνουν την αγάπη, την αποδοχή και την δική τους προσωπική ταυτότητα. Και το κάνει εξαιρετικά.

Στο μυθιστόρημα Κάθε μέρα άλλος συναντάμε ένα παιδί που ονομάζεται Α. Κάθε πρωί ξυπνάει στο σώμα και στη ζωή ενός διαφορετικού ανθρώπου. Ποτέ δεν ξέρει από πριν ποιο θα είναι το άτομο μέσα στο οποίο θα βρεθεί. Αν θα είναι αγόρι ή κορίτσι, λευκός ή μελαμψή, χαρούμενος ή θυμωμένη.

Το έχει αποδεχτεί όμως, έχει ορίσει μάλιστα και τους κανόνες: δε δένεται πολύ, μένει διακριτικά στη ζωή των άλλων και δεν ανακατεύεται στην καθημερινότητα που μοιράζεται για μία μόνο μέρα. Ώσπου ένα πρωί ξυπνάει στο σώμα του Τζάστιν και γνωρίζει την κοπέλα του, τη Ριάννον. Τότε νιώθει ότι βρήκε επιτέλους κάποιον με τον οποίο θέλει να είναι μαζί. Κάθε μέρα.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Πλην – Andrew Sean Greer

To βιβλιο Πλην του Andrew Sean Greer κέρδισε το βραβείο Pulitzer το 2018 και περιγράφει την ιστορία του Άρθουρ Πλην, ενός άσημου συγγραφέα που στα 50 του αποφασίζει να ξεφύγει από τη ντροπή του να παρευρεθεί στον γάμο του πρώην συντρόφου του ταξιδεύοντας σε κάθε γωνιά του κόσμου, αποδεχόμενος προσκλήσεις για αδιάφορες εκδηλώσεις.

Αυτό είναι το τίμημα που καλείται να πληρώσει προκειμένου να μπορέσει να κρυφτεί και να κάνει ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή του. Μια πνευματώδης κωμωδία γεμάτη παρεξηγήσεις, σπαρταριστές εκπλήξεις και απρόσμενους στοχασμούς για την κοινή ανθρώπινη μοίρα μας.

Ο Andrew Sean Greer με το Πλην κατάφερε να ταράξει τα λογοτεχνικά ύδατα. Ο συγγραφέας είναι ανοιχτά ομοφυλόφιλος, ενώ ο ομοζυγωτικός δίδυμος αδερφός του με τον οποίο έχουν στενό δεσμό είναι straight. «Οι άνθρωποι με ρωτάνε συνέχεια γι’ αυτό. Δεν με εκπλήσσει έμενα. Είναι μία αδερφική σχέση όχι μία επιστημονική σχέση. Ναι είμαστε ίδιοι, αλλά τυχαίνει στον Michael να αρέσουν οι γυναικες και σε μένα οι άνδρες. Αλλά και στους δύο μας αρέσουν τα μιούζικαλ», είχε πει στη The Sunday Morning Herald.

Το μπλε είναι το πιο ζεστό χρώμα – Jul Maroh

To Jul Maroh, είναι ανοιχτά transgender και nonbinary άτομο και το 2010 εξέδωσε το υπέροχο graphic novel Το μπλε είναι το πιο ζεστό χρώμα, που στη συνέχεια έγινε ταινία που βραβεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 2013. Ξεκινησε να γράφει το βιβλίο σε ηλικία 19 ετών και του πήρε 5 χρόνια να το ολοκληρώσει.

Η εικονογραφημένη ιστορία που μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη είναι ένα comic album με όμορφο σχέδιο, δυνατά συναισθήματα και πλοκή: Η ζωή της Κλεμεντίν ανατρέπεται την ημέρα που συναντά την Έμμα, μια κοπέλα με γαλάζια μαλλιά, που τη βοηθά να ανακαλύψει όλες τις όψεις της επιθυμίας και να αντιμετωπίσει τα επικριτικά βλέμματα των άλλων. Ένα τρυφερό και ευαίσθητο διήγημα.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ – Patricia Highsmith

Το βιβλίο της με ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο The price of salt ή Carol, που μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 2015 με τις Cate Blanchett και Rooney Mara να υποδύονται δύο γυναίκες που έζησαν έναν απαγορευμένο έρωτα τη δεκατία του 1950 στη Νέα Υόρκη, είναι εξαντλημένο από τον εκδότη. Ωστόσο, αξίζει πραγματικά να ανακαλύψεις τον κόσμο της συγγραφέως που στην ενήλική ζωή της έκανε κυρίως σχέσεις με γυναίκες και έγραφε στο ημερολόγιό της πως «Το πρόσωπο ενός άνδρα δεν με έλκει, δεν είναι όμορφο στα μάτια μου».

Κι ένας από τους καλύτερους τρόπους να γνωρίσεις την τέχνη της συγγραφέως Patricia Highsmith είναι μέσα από τον Ταλαντούχο κύριο Ρίπλεϋ.

Ο Τομ Ρίπλεϋ τα ήθελε όλα: τα χρήματα, την επιτυχία, την καλή ζωή. Ήταν έτοιμος ακόμα και να σκοτώσει για να τα αποκτήσει όλα αυτά. Όταν ένας πλούσιος Αμερικανός του ζήτα να φέρει πίσω τον γιο του, ο όποιος έχει εγκατασταθεί στην Ιταλία, θα καταστρώσει ένα διαβολικό σχέδιο: να πάρει τη θέση του άσωτου υιού και να ζήσει με την ταυτότητα εκείνου μια ζωή ονειρεμένη…

Τίποτα απλούστερο για τον Τομ. Χάρη στο ταλέντο του στην πλαστογραφία εξαπατά τις αρχές. Και σε ό,τι αφορά το φόνο, ένα απλό «δυστύχημα» θα του επιτρέψει να αλλάξει ταυτότητα, αφήνοντας συγχρόνως να φανεί η γοητεία που ασκούσε το θύμα στον θύτη του.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Heartstoper – Alice Oseman

Μέσα στον μήνα του Pride, τον Ιούνιο του 2022 θα κυκλοφορήσει το graphic novel της Alice Osman που αυτοπροσδιορίζεται ως asexual, Heartstopper. Στην Ελλάδα θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις Διόπτρα τα πρώτα δύο βιβλία της σειράς (Heartstopper βιβλιο 1 και Heartstopper βιβλίο 2) που κατέκτησε τα βρετανικά βιβλιοπωλεία κι έγινε επιτυχημένη σειρά στο Netflix.

Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις coming out στην εφηβεία κυκλοφορώντας με όλο το θάρρος της νιότης σου; Πώς αυτό θα επηρεάσει τις σχέσεις με τους γονείς, τους φίλους, τους συγγενείς;

Αυτά τα graphic novels περιγράφουν τη σχέση δύο νέων αγοριών και εκφράζουν την ανάγκη για μια κοινωνία μακριά από στερεότυπα και προκαταλήψεις· μακριά από διακρίσεις και ομοφοβικές συμπεριφορές.

Ο Τσάρλι δεν πίστευε ποτέ ότι ο Νικ θα τον ερωτευόταν, κι όμως τώρα τα έχουν φτιάξει. Ο Τσάρλι νιώθει έτοιμος να του πει εκείνες τις δυο μαγικές λεξούλες: σ’ αγαπάω. Ο Νικ, μάλιστα, βρήκε το θάρρος να το πει στη μητέρα του. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Πρέπει να το μάθουν επίσης οι συμμαθητές τους στη σχολική εκδρομή στο Παρίσι, ο μεγαλύτερος αδερφός του Νικ και όλοι οι φίλοι και οι συγγενείς τους – η ζωή συχνά είναι δύσκολη, ακόμα κι αν έχεις στο πλευρό σου κάποιον που σ’ αγαπάει. Καθώς τα αισθήματά τους δυναμώνουν, ο Τσάρλι και ο Νικ θα πρέπει να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον περισσότερο από ποτέ.

Εν ψυχρώ – Truman Capote

Ο Truman Capote έζησε από το 1924 ως το 1984. Δεν έκρυψε το γεγονός ότι ήταν ομοφυλόφιλος κι ακόμα κι αν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει πολλές φορές την ομοφοβία στη ζωή του, κατάφερε ταυτόχρονα να γίνει αγαπητό πρόσωπο στην σκηνή των celebrities και των socialites της εποχής του.

Μπορεί να μην έχει ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο ως βιβλίο, αλλά το αριστούργημά του Εν Ψυχρώ είναι ένας μόνο από τους λόγους που ο Truman Capote άφησε το στίγμα του στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Το Εν Ψυχρώ προκάλεσε μεγάλη αίσθηση όταν πρωτοεκδόθηκε το 1966. Η ατμοσφαιρική αφήγηση –καρπός εντατικής έρευνας– της ζωής της οικογένειας Κλάττερ, στο Χόλκομπ του Κάνσας, και η εναλλαγή με το χρονικό των δύο αντρών (του Ρίτσαρντ Γιουτζίν Χίκοκ και του Πέρρυ Έντουαρντ Σμιθ), οι οποίοι δολοφόνησαν και τα τέσσερα μέλη της οικογένειας το βράδυ της 15ης Νοεμβρίου του 1959, αποτελεί το πρώτο έργο στο ρεύμα της λεγόμενης νέας δημοσιογραφίας.

Ο Πέρρυ Σμιθ είναι ένας απ’ τους σπουδαίους «σκοτεινούς» χαρακτήρες της αμερικανικής λογοτεχνίας, γεμάτος αντιφατικά συναισθήματα. «Τον έβρισκα συμπαθέστατο άνθρωπο, ευγενικό, πραγματικό κύριο» λέει ο Σμιθ για τον Χερμπ Κλάττερ. «Το ίδιο εξακολουθούσα να πιστεύω μέχρι που του ’κοψα το λαρύγγι».

Με κεφάλαια που περιγράφουν την καθημερινότητα των Κλάττερ να εναλλάσσεται με τη μαύρη Σεβρολέτ των δολοφόνων τους που ζυγώνει ολοένα και με μια παράλληλη αφήγηση της απόδρασης των δραστών και του ανθρωποκυνηγητού που εξαπολύθηκε στο κατόπι τους, η μαρτυρία του Capote είναι τόσο λεπτομερής, που ο αναγνώστης νιώθει ότι συμμετέχει στα καταιγιστικά γεγονότα της ιστορίας.

Βίβλια από συγγραφείς ΛΟΑΤΚΙ+: Ελαττωματικό Αγόρι – Sam Albatros

Το Sam Albatros είναι queer ποιητ@ που μέσα από το έργο του εκφράζει την ανάγκη για σεξουαλική αναγνώριση κι ελευθερία για την οποία αγωνίζεται το queer κίνημα. Το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Ελαττωματικό Αγόρι κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2021 από τις εκδόσεις Εστία.

Η περίληψη του βιβλίου του στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ξεκινά με τη φράση «Είμαστε η πιο χαρούμενη οικογένεια του κόσμου» για να ανατραπεί αμέσως μετά με τη συνέχεια.

«Ο μπαμπάς καμιά φορά με δέρνει με τη ζώνη. Μια φορά είχα δει σε μια ελληνική ταινία έναν να δέρνει έτσι τον γιο του. Από τότε, κάθε φορά που με δέρνει με τη ζώνη ο μπαμπάς μου, αισθάνομαι σταρ του σινεμά.

Η μαμά με πρήζει συνέχεια να διαβάσω γιατί οι παππούδες μου δεν είχαν λεφτά να τη στείλουν σχολείο. Μια φορά της είπα αν θέλει να πάει αυτή σχολείο αφού το έχει απωθημένο και εγώ να μείνω σπίτι να παίζω τη νοικοκυρά. Μου άστραψε σφαλιάρα.

Για τα αδέρφια μου θα πω άλλη φορά, γιατί τώρα βαριέμαι. Έτσι κι αλλιώς δε μένουν μαζί μας όπως τα κανονικά αδέρφια.

Έχω τους καλύτερους φίλους του κόσμου! Ο Θανάσης είναι ο καλύτερός μου φίλος και κάθεται δίπλα μου στο θρανίο. Μας αρέσει να παίζουμε πολλά παιχνίδια και μερικά δεν τα λέμε, τα κρατάμε μυστικό. Δε με αφήνει να λέω γι’ αυτά γιατί την προηγούμενη φορά που είπα, φάγαμε ξύλο.

Μετά είναι η Αθηνά και η Σοφία, που κάθονται κι αυτές δίπλα δίπλα στην τάξη μας. Η Αθηνά είναι δυνατή και τη φωνάζουν αγοροκόριτσο και η Σοφία φοράει γυαλιά και είναι Σοφή σαν κουκουβάγια.

Αγαπιόμαστε τόσο πολύ μεταξύ μας! Εγώ αγαπάω τον Θανάση, ο Θανάσης αγαπάει την Αθηνά, η Αθηνά αγαπάει τη Σοφία (αλλά δεν το λέει) και η Σοφία αγαπάει εμένα.

Είμαστε οι καλύτεροι μαθητές της τάξης! Εγώ γιατί αντιγράφω από τον Θανάση, και η Αθηνά γιατί αντιγράφει από τη Σοφία. Καμιά φορά όμως η Αθηνά ξεχνάει να τα αλλάζει. Μια φορά είχε αντιγράψει ακριβώς το σκέφτομαι και γράφω της Σοφίας. Όταν τις ρώτησε η δασκάλα τι έγινε, πετάχτηκα και είπα: “Τα μεγάλα μυαλά συναντιόνται!”», αναφέρει η παρουσίαση του βιβλίου.

Η αγάπη που δεν τολμάει να πει τ’ όνομά της – Greg Wharton

Μία διαφορετική πρόταση σε αυτή τη λίστα, αποτελεί η συλλογή δοκιμίων για την queer σεξουαλικότητα που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης. Στη συλλογή με τίτλο Η αγάπη που δεν τολμάει να πει τ’ όνομά της θα βρεις δοκίμια που επιμελήθηκε ο Greg Wharton.

«Το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου είναι συναρπαστικό, όπως και να το δει κανείς: μια αντιπροσωπευτική μελέτη της queer σεξουαλικότητας -που και την έχουμε ανάγκη και μας αξίζει- ή ένα ευχάριστο ανάγνωσμα πριν πέσουμε το βράδυ στο κρεβάτι. Είτε έτσι είτε αλλιώς, σας εγγυώμαι ότι θα το απολαύσετε», αναφέρει ο επιμελητής του βιβλίου στο οπισθόφυλλο.