5 λόγοι να δεις τις Βάκχες από το Εθνικό Θέατρο τον Αύγουστο στην Επίδαυρο

Ζούμε σε μία ευλογημένη χώρα, παρά τα μύρια της προβλήματα. Μία χώρα στην οποία ανά πάσα στιγμή μπορούμε να γίνουμε κοινωνοί της μαγείας του θεάτρου στους τόπους που το γέννησαν. Εντάξει, όχι ανά πάσα στιγμή, αλλά έστω τα καλοκαίρια μας. Τον Αύγουστο που οι διακοπές μας κλείνουν το μάτι, είναι η ιδανική στιγμή να βρεθούμε στην Επίδαυρο και να συνδυάσουμε τις διακοπές μας με την απόλυτη εμπειρία ψυχαγωγίας που είναι η παρακολούθηση μίας αρχαίας τραγωδίας στο θέατρο που περιλαμβανόταν στο Ασκληπείο της Επιδαύρου. Εκεί στο ιαματικό αρχαίο θέατρο θα αφήσουμε τα λόγια της τραγωδίας να κυλήσουν μέσα μας, να μας ταξιδέψουν, να μας διηγηθούν τα πάθη των ηρώων τους και να μας πάρουν από το χέρι να μας οδηγήσουν στην κάθαρση. Κι όταν μιλάμε για αρχαία τραγωδία στην Επίδαυρο, μία εγγυημένη επιλογή είναι οι παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου. Στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει τις Βάκχες σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου.

Η υπόθεση του έργου Βάκχες

Όταν ο θεός Διόνυσος φτάνει στη Θήβα, ο βασιλιάς Πενθέας αρνείται να δει τον πρώτο του εξάδελφο ως Θεό και απαγορεύει τη διάδοση της νέας θρησκείας. Η άρνησή του εγείρει τη μήνι του θεού ο οποίος, σε μια τραγική αντιστροφή διώκτη και διωκόμενου, οδηγεί τον Πενθέα στον αφανισμό από την ίδια του τη μητέρα.

Ο Ευριπίδης γράφει τις Βάκχες −την τραγωδία των Ελλήνων, των αρχόντων και των λαών, κατά τον σπουδαίο Πολωνό θεωρητικό και κριτικό του θεάτρου Γιαν Κοτ− την τρίτη δεκαετία του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν πια η Ιστορία έχει αποχαλινωθεί. Ο μεγάλος τραγικός ποιητής τη συνθέτει κατά το τελευταίο έτος της παραμονής του στη Μακεδονία, όπου έρχεται σε επαφή με τη διονυσιακή λατρεία.

Φέρνοντας για πολλοστή φορά τους συμπολίτες του αντιμέτωπους με τις ανθρώπινες συμπεριφορές που στηλίτευε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Ευριπίδης συνθέτει μια τραγωδία -από τις λίγες που έχουν ως αντικείμενο τον θεό Διόνυσο- για τη σύγκρουση του θεού με τον άνθρωπο, για την ανθρώπινη αρετή και αγριότητα, τη σύνεση και την πλάνη, το λογικό και το άλογο. Για τον Ευριπίδη, όταν ο άνθρωπος καταλαμβάνεται από τα κτηνώδη ένστικτά του, όταν η βαρβαρότητα ξυπνά μέσα του με λύσσα, κάθε κοινωνική συνύπαρξη ακυρώνεται· ακόμα κι αν πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνίας, τη σχέση μάνας-παιδιού.

Είναι η βία που σημαίνει το τέλος της πόλης-κράτους των Αθηνών. Και καθώς η τραγωδία καταπιάνεται με την ουσία της ανθρώπινης ταυτότητας -πολιτικής ή ατομικής, με το τέλος αυτής της τελευταίας, οι Βάκχες καθίστανται -από πολλές απόψεις- ένα δράμα για τον θάνατο της ίδιας της αρχαίας τραγωδίας.

5 λόγοι για να δεις τις Βάκχες στην Επίδαυρο τον Αύγουστο

Είναι η πιο ανατρεπτική τραγωδία του Ευρυπίδη

Έχεις συνηθίσει στις τραγωδίες του Ευριπίδη τη λύση να δίνει ο απο μηχανής Θεός, οι Βάκχες όμως δεν μοιάζουν με καμία τραγωδία που ξέρεις. Εκεί ο άνθρωπος που επινόησε τον απο μηχανής θεό, επινοεί, όπως γράφει και ο μεταφραστής του έργου, Γιώργος Χειμωνάς, «τον αμήχανο θεό». Στις Βάκχες ο θεός Διόνυσος είναι ένας δειλός πρωταγωνιστής που στέκει τελικά ανήμπορος να αλλάξει την τραγική κατάληξη για τους ήρωες, που δικαιολογείται ότι δεν φταίει ο ίδιος, αλλά το αναπόδραστο της μοίρας των ανθρώπων.

Η τραγωδία Βάκχες του Ευρυπίδη, γράφτηκε στο τέλος του 5ου αιώνα και της ζωής του Ευριπίδη, αφού εκείνος είχε γνωρίσει τη λατρεία του Διονύσου στη βόρεια Ελλάδα, οι λατρευτικές συνήθειες της οποίας έμοιαζαν «δύσπεπτες» για το αθηναϊκό κοινό.

Είναι μάλλον η πιο ανατρεπτική τραγωδία του Ευρυπίδη γιατί είναι και η πιο ανθρώπινη. Εδώ το νέο με τη μορφή της νέας θρησκείας ανατρέπει το παλιό με τη μορφή των παλιών θεών, το άναρχο, το εκστατικό, το παράφορο εξοντώνει τον νόμο και την τάξη, το παγανιστικό και το πρωτόγονο κερδίζουν το προηγμένο. Είναι παράξενο αυτό, ανατρεπτικό.

Η τραγωδία Βάκχες έχει ανέβει με αρκετούς διαφορετικούς τρόπους ανά τα χρόνια στην Επίδαυρο κι αρκετές φορές προκαλούσε το κοινό (βλέπε 1977 και το ανέβασμα του Ματίας Λάνχοφ με τον γυμνό Μηνά Χατζησάββα ως Διόνυσο) με τον ίδιο τρόπο που ο Ευριπίδης μάλλον θα προκάλεσε τους Αθηναίους θεατές του τον 5ο αιώνα.

Το Εθνικό Θέατρο έχει ανεβάσει 4 φορές ως τώρα την τραγωδία (1976- σκηνοθεσία Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, 1985- σκηνοθεσία Γιώργου Σεβαστίκογλου, 1990- σκηνοθεσία Γιώργου Θεοδοσιάδη, 2005- σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη).

Είναι μία τραγωδία που μιλά για τη δύναμη των γυναικών

Ο Πενθέας δεν μπορεί να συγχωρήσει τον Διόνυσο επειδή ανάμεσα στις μαινάδες βρέθηκε και η μητέρα του, η Αγαύη. Οι γυναίκες της Θήβας, οι κόρες του Κάδμου γίνονται μαινάδες και εγκαταλείπουν τη Θήβα για να βρεθούν στα βουνά και να λατρέψουν τον Διόνυσο χορεύοντας και πέφτοντας σε έκσταση. Οι μαινάδες αφήνουν πίσω τους όλους τους ρόλους που έχουν προκαθορίσει οι άντρες για εκείνες, αφήνουν πίσω την «ιερότητα» που συνοδεύει τις ιδιότητές τους ως μάνες κι αδερφές και ζουν ελεύθερες (αδέσμευτες, άπιαστες) στο βουνό. Θες έξαλλες; Έξαλλες. Ζουν χωρίς το male gaze να καθορίζει τη συμπεριφορά τους. Κι έχουν τόση δύναμη που τελικά επικρατούν, έστω και μέσα από την πιο τραγική πράξη, αυτή στην οποία η Αγάυη μανιασμένη περνά τον γιο της για λιοντάρι, τον σκοτώνει και πάει να επιδείξει στον Κάδμο το κεφάλι του, πριν συνειδητοποιήσει το λάθος της. Οι γυναίκες πρωταγωνιστούν στην τραγωδία αυτή με την απόφασή τους να εγκαταλείψουν όλα όσα ήξεραν και να γίνουν Μαινάδες, Βάκχες.

Τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει ο Θάνος Παπακωνσταντίνου

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου έχει υπογράψει τη σκηνοθεσία μερικών από τις πιο πολυσυζητημένες παραστάσεις των τελευταίων χρόνων. Η Ορέστεια του Αισχύλου, Η Ηλέκτρα με το Εθνικό Θέατρο το 2018, η Αποκάλυψη στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση το 2019, Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Διονύσιου Σολωμού (2021), Θυέστης (2023), L’Orfeo του Claudio Monteverdi (2023) και πολλά ακόμα. Ένας goth σκηνοθέτης στο τιμόνι μίας σκοτεινής τραγωδίας για τα αρχέγονα ένστικτα και τη βιαιότητα των εποχών και των ηθών που εναλάσσονται; Πιο ταιριαστό συνδυασμό δεν μπορείς να βρεις.

«Είμαστε καταδικασμένοι, όπως ο Πενθέας, να ζούμε περίκλειστοι στην καλά οχυρωμένη ατομικότητά μας, αλλιώς θα διαμελισθούμε; Δεν υπάρχουν πια οι γέφυρες που θα μας ενώσουν τον έναν με τον άλλο, με το Άλλο, με την ετερότητα των αισθημάτων, των ιδεών, των μύχιων σκέψεών μας, με το παράλογο μέσα μας, με το παράλογο του κόσμου; Μόνο μέσα από το δέρμα μας υπάρχει ασφάλεια. Ό,τι βρίσκεται είτε εντελώς έξω από εμάς, είτε εντελώς μέσα μας, θα παραμείνει για πάντα ξένο, απαραβίαστο, ανομολόγητο, άγνωστο, και για τον λόγο αυτό θα αντιμετωπιστεί με τη βία.

Η βία είναι η μόνη γλώσσα που μπορούμε να καταλάβουμε; Μια βία κλειστή, αδιαπέραστη και απόλυτη, μια βία που δεν επιδέχεται κανενός είδους μύηση για να την ξεκλειδώσουμε, για να την καταλάβουμε, για να την αντέξουμε. Ο καταιγισμός των εικόνων στο διαδίκτυο, οι φυσικές καταστροφές, οι βόμβες, τα ακρωτηριασμένα σώματα και τα νεκρά παιδιά στα media, οι άψυχες και νεκρές selfie, οι ανεξέλεγκτες ροές δεδομένων, ανθρώπων, προϊόντων – άραγε δεν αντέχουμε πια την πνευματικότητα, την υπερβατικότητα, την ανάταση, επειδή ο μόνος θεός που μπορούμε να καταλάβουμε είναι ο θεός της παλαιάς διαθήκης, ο θεός εκδικητής, ο θεός τιμωρός; Αυτός είναι που μας αξίζει; 

Ή μήπως το διαμελισμένο σώμα είναι ταυτόχρονα ένα παζλ που μπορεί να συμπληρωθεί, είναι μια κατασκευή που μας δείχνει τα μέλη της, ένα θέαμα; Και εξαρτάται από εμάς, τους θεατές, αν και πώς θα το συναρμολογήσουμε;», γράφει μεταξύ άλλων στο σκηνοθετικό του σημείωμα για να μπεις στο κλίμα.

Η διανομή του έργου «φωνάζει» ταλέντο

Δεν χρειάζονται πολλά εδώ για να καταλάβεις για ποιο λόγο πρέπει να κατέβεις στην Επίδαυρο τον φετινό Αύγουστο. Αρκούν τα ονόματα του θιάσου:

Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Διόνυσος), Μαριάννα Δημητρίου (Τειρεσίας), Αλεξία Καλτσίκη (Αγαύη), Θέμης Πάνου (Κάδμος), Αργύρης Πανταζάρας (Πενθέας), Γιάννης Κόραβος, Διονύσης Πιφέας, Φώτης Στρατηγός (Αγγελιαφόροι).

Ξέρεις τουλάχιστον έναν στίχο των Βακχών

Μπορεί να μην ήξερες όλα τα παραπάνω για την τραγωδία Βάκχες αν όμως μεγάλωσες στα 90s θα εκπλαγείς να μάθεις ότι ένα χορικό του του ξέρεις καλύτερα από κάθε άλλο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Στο Τέταρτο Στάσιμο ο χορός λέει τον περίφημο στίχο «Σκύλες της λύσσας». Ο χορός γνωρίζει το τραγικό τέλος του Πενθέα και την τραγική πράξη που πρόκειται να κάνει η μητέρα του Αγάυη. Αν έχεις δει (έστω και λίγη τηλεόραση) έχεις ακούσει αυτή την ατάκα σε γνωστή κωμική σειρά των 90s και 00s. Καιρός να τη δεις να παίζεται και στη σωστή, τραγική της διάσταση.

Info: Βάκχες του Ευριπίδη από το Εθνικό Θέατρο, Παρασκευή 2 & Σάββατο 3 Αυγούστου | Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Προπώληση εισιτηρίων εδώ.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Δραματουργική Επεξεργασία: Ιωάννα Ρεμεδιάκη
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Πρωτότυπη Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Νάντη Γώγουλου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Mουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου – Δημήτρης Σκύλλας
Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
Βοηθός Σκηνοθέτη: Φάνης Σακελλαρίου
Β´ Βοηθός Σκηνοθέτη: Παντελής Μπακατσέλος
Βοηθός Σκηνογράφου: Γιάννης Σέτζας
B΄ Βοηθός Σκηνογράφου: Ζωή Κελέση
Βοηθός Ενδυματολόγου: Πηνελόπη Χάνσεν
Βοηθός Φωτίστριας: Ιφιγένεια Γιαννιού
Σχεδιασμός κομμώσεων: Κωνσταντίνος Κολιούσης
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk
Κατασκευή κεφαλιού Πενθέα: Roger Fischer

Παίζουν οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Διόνυσος), Μαριάννα Δημητρίου (Τειρεσίας), Αλεξία Καλτσίκη (Αγαύη), Θέμης Πάνου (Κάδμος), Αργύρης Πανταζάρας (Πενθέας), Γιάννης Κόραβος, Διονύσης Πιφέας, Φώτης Στρατηγός (Αγγελιαφόροι)

Χορός: Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Στελλίνα Βογιατζή, Χρυσιάννα Καραμέρη, Ελένη Κουτσιούμπα, Μαρία Κωνσταντά, Κλεοπάτρα Μάρκου, Ελένη Μολέσκη, Ειρήνη Μπούνταλη, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Ιοκάστη-Αγαύη Παπανικολάου, Θάλεια Σταματέλου, Δανάη Τίκου

Μουσικοί: Θοδωρής Βαζάκας, Μαρία Δελή, Αλέξανδρος Ιωάννου, Γιάννης Καΐκης

Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Βίντεο: Πάτροκλος Σκαφίδας