“Murder”, She Wrote. 37 χρόνια από το θάνατο της Αγκάθα Κρίστι

Πέθανε  ήσυχα, στο σπίτι της από φυσικά αίτια, αφού πρώτα είχε περάσει μια ζωή γράφοντας αμέτρητες ιστορίες, με μυστηριώδεις, ανεξιχνίαστους, βίαιους, εξωφρενικούς θανάτους.  Αλλά πάλι, κανείς ποτέ δεν είπε πως η Αγκάθα Κρίστι δεν είχε χιούμορ…

Δέκα (ακόμα) αινίγματα από τη ζωή της

– Ποιοι συγγραφείς την επηρέασαν;

Κυρίως, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και – φυσικά – ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, που η ίδια θεωρούσε «πατέρα του αστυνομικού μυθιστορήματος» Θαύμαζε εξίσου τα δύο μεγάλα δημιουργήματά του, τον Σέρλοκ Χολμς και τον Γουότσον, τον οποίο θεωρούσε «τελειότερο δημιούργημα και από τους δύο» «Ο Χολμς στην τελική, διαθέτει όλα τα αναγκαία υλικά μέσα ενώ ο Γουότσον– έλεγε –  έχει μόνο την προσωπικότητά του : είναι ένας αξιαγάπητος, αφελής, πιστός, τρελάρας, που κάνει πάντοτε λανθασμένους χειρισμούς, διατηρώντας ένα αίσθημα θαυμασμού απέναντι σε όλα…»

– Τι σχέση είχε με τις μυστικές υπηρεσίες ;

Καμία γνωστή μέχρι σήμερα. Ωστόσο, στο μυθιστόρημά της «Ν or Μ ?» («Το κυνήγι των κατασκόπων») που κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας χαρακτήρας με το όνομα «Major Bletchley» ισχυρίζεται, πολύ πειστικά,  ότι γνωρίζει απόρρητα κυβερνητικά μυστικά.. Κατά διαβολική σύμπτωση, ένας πολύ καλός φίλος της Αγκάθα Κρίστι, ο Ντίλι Νοξ, εργαζόταν σε κυβερνητική υπηρεσία, κοντά στο Bletchley Park. Θορυβημένη, η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών (MI5) ξεκίνησε έρευνα για να διαπιστώσει αν τα μυστικά που γνώριζε ο χαρακτήρας του βιβλίου ήταν πραγματικά στοιχεία που είχε «διαρρεύσει» ο Νοξ. Φυσικά, ο Νοξ τα αρνήθηκε όλα, όμως η ΜΙ5 δεν πείστηκε. Στο τέλος, προθυμοποιήθηκε να ρωτήσει την  Αγκάθα γιατί είχε διαλέξει αυτό το όνομα για τον χαρακτήρα της κι εκείνη απάντησε με τυπικό εγγλέζικο φλέγμα : «Bletchley; Αγαπητέ μου, είχε κολλήσει εκεί το τρένο μου από την Οξφόρδη στο Λονδίνο και πήρα την εκδίκησή μου δίνοντας αυτό το όνομα σε έναν από τους λιγότερο αγαπητούς μου χαρακτήρες». Περιέργως, η ΜΙ5 βρήκε την απάντηση ικανοποιητική…

– Τι κρύβει το μυστήριο των «11 χαμένων ημερών» από τη ζωή της ;

Κάποτε, η Αγκάθα Κρίστι είχε εξαφανιστεί για 11 συνεχόμενες μέρες – κι αυτό είναι το μοναδικό, μέχρι σήμερα άλυτο μυστήριο της ζωής της. Συνέβη το 1926. Λίγες μέρες μετά το θάνατο της αγαπημένης μητέρας της, η Αγκάθα ανακάλυψε ότι ο – πρώτος- συζυγός της, ο αξιωματικός της Αεροπορίας Άρτσιμπαλντ Κρίστι την απατούσε συστηματικά με τη γραμματέα του, μια ομορφούλα ονόματι Νάνσι Νιλ. Καυγάδισαν κι εκείνος της ζήτησε διαζύγιο. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1926 η Αγκάθα φίλησε την κόρη της για καληνύχτα, μπήκε στο μικρό, διθέσιο αυτοκίνητό της και έφυγε. Το αυτοκίνητό της βρέθηκε άδειο, μερικά μίλια μακριά από το σπίτι της – στο πίσω κάθισμα, τα ρούχα της, ένα κουβάρι. Η Αγκάθα δεν ήταν πουθενά.

Επί 11 μέρες, οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο βοούσαν.Επί 11 μέρες, 15.000 εθελοντές «χτένιζαν» την περιοχή, καθώς και το βυθό των κοντινών λιμνών. Μοιραία, οι υποψίες για το τι απέγινε η Αγκάθα, άρχισαν να βαραίνουν τον άντρα της. Όταν πια όλοι είχαν πιστέψει στην ενοχή του, εκείνη εντοπίστηκε τυχαία, σώα και αβλαβής, στο Old Swan Hotel, ένα ξενοδοχείο με σπα στο Harrogate. Η Αγκάθα Κρίστι ποτέ δεν αποκάλυψε το λόγο της εξαφάνισής της, πράγμα που έκανε τις φήμες να οργιάσουν. Είχε πάθει μερική αμνησία λόγω κάποιου ατυχήματος; Ήταν διαφήμιση για το επόμενό της βιβλίο; Προσπάθησε να εμπλέξει το σύζυγό της σε ανθρωποκτονία; Κανείς δε γνωρίζει. Πάντως ένα είναι σίγουρα : η Αγκάθα έκλεισε το δωμάτιο του ξενοδοχείου στο όνομα «Nιλ», το επίθετο της ερωμένης του συζύγου της, που αργότερα θα γινόταν και γυναίκα του. Σύντομα, όλη η Αγγλία θα μάθαινε για την απιστία του. Η «βασίλισσα του εγκλήματος» σίγουρα ήξερε να εκδικείται…

– Γιατί ξαναπαντρεύτηκε – και μάλιστα έναν αρχαιολόγο ;

Ίσως γιατί είχαν κοινά ενδιαφέροντα. Την άνοιξη του 1930, όταν ο Μαξ Μαλόουαν της ζήτησε να παντρευτούν, τη ρώτησε. «Σε πειράζει που το επάγγελμά μου είναι να βγάζω πεθαμένους από το χώμα;» Και εκείνη του απάντησε: «Καθόλου, αγάπη μου. Όπως ξέρεις, λατρεύω τα πτώματα».Πέρα απ’αυτό, ερωτεύτηκε με πάθος τον δεύτερο σύζυγο της,  έναν διακεκριμένο- και 13 χρόνια μικρότερό της-  Βρετανό αρχαιολόγο. Της άρεσε μάλιστα να τον συνοδεύει στις ανασκαφές του και να τον βοηθά, καθαρίζοντας τα αντικείμενα, να ταιριάζει τα θραύσματα με τα πήλινα αγγεία και να τα καταχωρεί σε καταλόγους. Τα πρωινά, έγραφε.

– Γιατί κανείς, ποτέ, δεν βρίσκει τον ένοχο στα βιβλία της ;

Διότι απλούστατα, ένα από τα αγαπημένα της κλισέ ήταν να «φορτώνει» το έγκλημα στο πρόσωπο που συγκέντρωνε τις λιγότερες υποψίες. Το 2007, ο Άγγλος sci-fi συγγραφέας Μπράιαν Άλντις, υποστήριξε σε μια συνέντευξη που έδωσε, ότι η Αγκάθα Κρίστι του είχε πει ότι έγραφε όλα τα βιβλία της ως το τελευταίο κεφάλαιο, τα διάβαζε, αποφάσιζε ποιος χαρακτήρας φάνταζε λιγότερο ύποπτος κι αμέσως μετά, επενέβαινε αναδρομικά στο κείμενο, κάνοντας τις απαραίτητες, ανεπαίσθητες μικροαλλαγές ώστε να μπορεί να «ενοχοποιήσει» αυτό τον χαρακτήρα, στο φινάλε. Αληθινά εγκληματικό…

– Ποια ήταν η γνώμη της για τον καλύτερο ήρωά της ;

Όπως συνέβη με τον Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ και τον Σέρλοκ Χολμς, και η Κρίστι σταδιακά, άρχισε να αισθάνεται αμήχανα με τον Ηρακλή Πουαρό, να τον βαριέται, να τον απεχθάνεται. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’30 θα σημείωνε στο ημερολόγιό της, πως έβρισκε «ανυπόφορο» τον ήρωα που η ίδια είχε δημιουργήσει και μέχρι το τέλος των ’60’s θα δήλωνε απερίφραστα πως ο Πουαρό ήταν ένα «εγωκεντρικό κάθαρμα». Παρ’όλα αυτά, σε αντίθεση με τον Ντόιλ, η ίδια έβλεπε τον εαυτό της λιγότερο σαν συγγραφέα και περισσότερο ως «ψυχαγωγική μηχανή», που σκοπό είχε να δίνει στο κοινό της ό,τι του άρεσε. Και το κοινό της λάτρευε τον Ηρακλή Πουαρό…

– Γιατί, ποτέ δεν «συναντήθηκαν» στα βιβλία της ο Ηρακλής Πουαρώ και η Μις Μαρπλ ;

Την απάντηση την έδωσε η ίδια σε μια παλιά συνέντευξη, που ηχογραφήθηκε και «ανακαλύφθηκε» εκ νέου το 2008. « Ο Ηρακλής Πουαρό, αυτός ο παλιο-εγωίσταρος, ασφαλώς δεν θα ήθελε κανέναν να μπλέκεται στα πόδια του, να προσπαθεί να του μάθει τη δουλειά του και να του κάνει υποδείξεις – πόσω μάλλον μια γριά γεροντοκόρη…»

– Βοήθησε ποτέ στη διαλεύκανση ενός πραγματικού εγκλήματος ;

Η ίδια όχι, τα έργα της όμως κατάφεραν να αποτρέψουν ένα. Το 1976, τη χρονιά που πέθανε η Αγκάθα, ένα κοριτσάκι 19 μηνών από το Κατάρ, μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο Χάμερσμιθ, στο Λονδίνο, σχεδόν μισοπεθαμένο, από μια μυστηριώδη,  άγνωστη αρρώστια.. Για καλή του τύχη, μια νοσοκόμα πρόσεξε πως τα συμπτώματα του παιδιού, ήταν ίδια με εκείνα που είχε το θύμα μιας δηλητηρίασης από θάλλιο στο μυθιστόρημα της Αγκάθα «Φόνοι υπό Εχεμύθεια»  (σ.σ. η συγγραφέας είχε δουλέψει ως εθελόντρια νοσοκόμα στη διάρκεια του Α’Παγκοσμίου πολέμου και γνώριζε πολλά για τα δηλητήρια). Όταν το ανέφερε, οι γιατροί εξέτασαν τα επίπεδα θαλλίου στον οργανισμό του παιδιού και βρήκαν πως ήταν 10 φορές πάνω από το φυσιολογικό. Του χορήγησαν την κατάλληλη θεραπεία και το κοριτσάκι σώθηκε. Αργότερα, οι έρευνες έδειξαν πως οι γονείς του, κατά λάθος, είχαν κάνει χρήση εντομοκτόνων που περιείχαν θάλλιο.

– Γιατί είναι η δημοφιλέστερη συγγραφέας διεθνώς ;

Παρότι αυτή η ερώτηση ακούγεται ολοένα και συχνότερα, η απάντηση –  όπως και στα μυστήρια της Κρίστι – είναι πως δεν υπάρχει κανένα πραγματικό μυστήριο σ’αυτό. Η «αλήθεια» (λένε καθηγητές, φιλόλογοι, βιβλιοκριτικοί κ.λπ) βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας : ο μοναδικός «ένοχος» είναι η γραφή της Αγκάθα, το απλό, υπνωτιστικό, λογοτεχνικό της ύφος – τόσο άμεσο, αλλά και τόσο σαγηνευτικό που δεν επιτρέπει στους αναγνώστες της να παρατήσουν στη μέση οποιοδήποτε βιβλίο της. Η απόδειξη, βρίσκεται στα νούμερα : 66 αστυνομικά μυθιστορήματα, (και άλλες 14 νουβέλες, ρομάντζα, συλλογές, διηγημάτων κ.λπ) και 19 θεατρικά έργα που έχουν μεταφραστεί σε 103 γλώσσες και έχουν πουλήσει 4 δισεκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως ! Όπως συνηθίζουν να λένε οι Άγγλοι «μόνο η Βίβλος και ο Ουίλιαμ Σέξπιρ έχουν πουλήσει περισσότερα βιβλία από την Αγκάθα Κρίστι…»

– Ποιες κατηγορίες ανθρώπων διαβάζουν αστυνομικά μυθιστορήματα ; (Τι πίστευε η ίδια)

Η απάντηση βρίσκεται σε ένα δοκίμιο της δεκαετίας του 30 – χαμένο για πολλά χρόνια – όπου η Κρίστι εκθέτει τις σκέψεις της σχετικά με την τέχνη του αστυνομικού μυθιστορήματος. 

«Ποιοί διαβάζουν αστυνομικά και γιατί; Κατά κανόνα, οι πολυάσχολοι. Οι εργαζόμενοι ανά την υφήλιο. Όσοι κατέχουν υψηλές θέσεις στον επιστημονικό κόσμο, ακόμα και αν δε διαβάζουν τίποτε άλλο, φαίνεται ότι βρίσκουν χρόνο για ένα αστυνομικό ∙ ίσως γιατί το αστυνομικό συνεπάγεται την απόλυτη χαλάρωση και σε παρασέρνει σε μία απόδραση από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Επίσης, είναι τονωτικό, όπως το παζλ, και αποτελεί μία πρόκληση για το μυαλό. Οξύνει τον νου και σε θέτει σε πνευματική εγρήγορση, γιατί για να παρακολουθήσεις από κοντά την πλοκή του, απαιτείται αυτοσυγκέντρωση. Για να ανακαλύψεις τον δολοφόνο, χρειάζεται οξυδέρκεια και ορθολογική σκέψη. Έχει ωστόσο και αθλητικό ενδιαφέρον, και μάλιστα είναι πολύ λιγότερο δαπανηρό σε σχέση με τα στοιχήματα στον ιππόδρομο ή τον τζόγο στα χαρτιά. Οι ηθικές αξίες που προβάλλει, είναι συνήθως θεμιτές και εξαιρετικά σπάνια ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο εγκληματίας. Το κοινωνικό σύνολο συστρατεύεται για να τον κυνηγήσει και ο αναγνώστης μπορεί να απολαύσει την καταδίωξη σε όλο της το μεγαλείο, χωρίς να μετακινηθεί από την αναπαυτική πολυθρόνα του….»

10 κορυφαία βιβλία της που πρέπει κάποτε να διαβάσεις

1. Δέκα Μικροί Νέγροι

Έχοντας πoυλήσει μέχρι σήμερα περισσότερα από 115 εκατομμύρια αντίτυπα, το βιβλίο «Δέκα Μικροί Νέγροι» (σ.σ. ή Ινδιάνοι, σε κάποια άλλη εκδοτική παραλλαγή)  είναι, πιθανότατα το  best seller αστυνομικό μυθιστόρημα όλων των εποχών. Ο λόγος είναι ότι αποτελεί ένα άψογο δείγμα σύλληψης αλλά και της άφθαστης,  απαράμιλλης τεχνικής της Αγκάθα Κρίστι, της ικανότητάς της να αποπλανεί, να αποκαλύπτει, να κρύβει στοιχεία, να ρίχνει φως, συνθέτοντας ένα ανατρεπτικό whodunnit βιβλίο, πέρα από κάθε φαντασία.

2. Ποιος σκότωσε τον  Ρότζερ Ακρόϋντ

Το «The Murder Of Roger Ackroyd» πρωτοδημοσιεύθηκε το 1926 αλλά – σχεδόν ένα αιώνα αργότερα – παραμένει,  ένα έξοχο δείγμα του είδους του. Μάλιστα, πρόσφατα ψηφίστηκε από την Ένωση Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας ως «το καλύτερο αστυνομικό μυθιστόρημα που γράφτηκε ποτέ» Μετά απ’αυτό, ο αναγνώστης γνώριζε πως σε ένα μυθιστόρημα της Κρίστι όλοι ήταν ύποπτοι. Και τα πάντα ήταν πιθανά.

3. Ποντικοπαγίδα

Η  θρυλική «Ποντικοπαγίδα», ως θεατρικό έργο ξεκίνησε να παρουσιάζεται στο Λονδίνο, στο West End, το 1952.  Σήμερα 56 χρόνια και 23.000 παραστάσεις αργότερα, το «Mousetrap» έχει καταρρίψει όλα τα ρεκόρ για τη μακροβιότερη θεατρική παράσταση ever κι έχει καταστεί ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα του Λονδίνου.

4. Έγκλημα στο Όριεν Εξπρές

Όταν ο Σάμουελ Ράτσετ  βρίσκεται νεκρός σε ένα βαγόνι του τρένου Όριεν Εξπρές, έχοντας δεχθεί δώδεκα μαχαιριές κατά τη διάρκεια του ύπνου του, ο Ηρακλής Πουαρό βρίσκεται αντιμέτωπος με την πιο περίεργη υπόθεση της καριέρας του. Δημοσιεύθηκε το 1934, διασκευάστηκε για τον κινηματογράφο το 1974 με ένα υπέροχο επιτελείο ηθοποιών (Άλμπερτ Φίνεϊ ως Πουαρό,  Λορίν Μπακόλ, Ίνγκριντ Μπέργκμαν κ,α) και είναι μια εξαίρετη εφαρμογή, του δόγματος που λέει πως «όταν έχεις αποκλείσει το αδύνατο, αυτό που μένει, όσο απίθανο και αν είναι, είναι η αλήθεια…»

5. Έγκλημα στο Νείλο

Επίσης, ένα από τα πιο δημοφιλή μυθιστορήματα της Κρίστι, που μεταφέρθηκε στην τηλεόραση, αλλά και στο σινεμά, με τον ίδιο τίτλο και πρωταγωνιστή τον Πίτερ Ουστίνοφ. Η Αίγυπτος, εξωτική, μυστηριακή, λάμπει στο φόντο της ιστορίας, ενώ την ίδια ώρα, πάνω σε ποταμόπλοιο που περιπλέει τον Νείλο, ο δαιμόνιος Βέλγος ντέτεκτιβ μπλέκεται σε μια από τις πιο σκοτεινές υποθέσεις της ζωής του…

6. Μάρτυς κατηγορίας

Το πασίγνωστο θεατρικό έργο της Κρίστι βασίστηκε στο ομώνυμο διήγημα της, που πρωτοεκδόθηκε το 1948 στις Η.Π.Α. μαζί με άλλα, με τίτλο «Μάρτυς κατηγορίας και άλλες ιστορίες». Για να διασκευάσει τη νουβέλα της σε ένα συγκλονιστικό δικαστικό δράμα με αντικείμενο τη δολοφονία μιας ηλικιωμένης πλούσιας γυναίκας από ένα νεαρό άνδρα, η Κρίστι υποχρεώθηκε να μελετήσει πολυσέλιδα πρακτικά δικαστηρίων να συμβουλευτεί δικηγόρους, να εξοικειωθεί με νομικές έννοιες και όρους  ώστε το κείμενο να μη στερείται αυθεντικότητας. Το αποτέλεσμα τη δικαίωσε – το συγκεκριμένο έργο θεωρείται ένα από τα καλύτερά της.

7. Η υπογραφή του δολοφόνου

Ο Ηρακλής Πουαρό καλείται να εξιχνιάσει μια σειρά – φαινομενικά – ασύνδετων φόνων, που έχουν όμως μια ιδιοτυπία : ο δολοφόνος ακολουθεί αλφαβητική σειρά. Πρώτα σκοτώνει την Άλις Άσερ στο Αντόβερ, μετά την Μπέτι Μπάρναρντ στο Μπέξχιλ και ακολούθως τον Καρμίκαελ Κλαρκ στο Κέρστον. Φυσικά, και σ’αυτό το – πρώτο ίσως – serial killer αστυνομικό μυθιστόρημα, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται…

8. Πέντε Μικρά Γουρουνάκια

Ο Πουαρό πάντοτε υποστήριζε πως ο μεγάλος ντετέκτιβ δεν χρειάζεται να ψάχνει σαν σκυλί την σκηνή του εγκλήματος, αλλά να αξιοποιεί τα «μικρά φαια κύτταρα» του εγκεφάλου του και τις γνώσεις ψυχολογίας, για να φτιάξει ένα λογικό οικοδόμημα που οδηγεί στην αποκάλυψη του ενόχου – στην ουσία, δηλαδή να λειτουργεί λίγο ως profiler. Πράγμα που κάνει, σε αυτό το βιβλίο.

9. Πρόσκληση σε φόνο

Η ηλικιωμένη συμπαθής γεροντοκόρη Τζέιν Μάρπλ, η άλλη διάσημη ηρωίδα της Κρίστι,  έκανε το ντεμπούτο της, το 1930, στο βιβλίο «Ο Παραβάτης της Έβδομης εντολής». Συνολικά, εμφανίζεται σε 17 βιβλία και – σε αντίθεση με τον Πουαρό που χρησιμοποιεί λογικές μεθόδους για να λύσει ένα μυστήριο –  εκείνη επιστρατεύει το γυναικείο ένστικτό της και τη γνώση της ανθρώπινης φύσης. Κάτι που θα χρειαστεί, όταν μια δολοφονία προαναγγέλεται στις αγγελίες της εφημερίδας του μικρού Τσίπιν Γκλέγκχορν…

10. Αυλαία

Γραμμένη στις αρχές της δεκαετίας του 1940, μέσα στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η «Αυλαία» παρέμεινε κλειδωμένη σε ένα χρηματοκιβώτιο για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Τέλος, το 1975, λίγο πριν από το θάνατό της και γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορούσε πλέον να γράψει άλλα βιβλία, η Κρίστι αποφάσισε  να το δημοσιεύσει. Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας New York Times την επομένη της κυκλοφορίας του μυθιστορήματος, δημοσίευσε μια νεκρολογία με τη φωτογραφία του εκλιπόντος Βέλγου ντετέκτιβ – ένα τιμητικό, στερνό αντίο στο θρύλο που δημιούργησε η «βασίλισσα του εγκλήματος»…