Prozac Nation: είκοσι χρόνια από την έκδοση του «προφητικού» βιβλίου της Elizabeth Wurtzel

Πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικότερα αποσπάσματα του βιβλίου της Αμερικανίδας συγγραφέα Elizabeth Wurtzel, με τίτλο Prozac Nation, που εκδόθηκε είκοσι χρόνια πριν, το 1994. Τότε, η Wurtzel ήταν μόλις 26 χρονών.
Το Prozac Nation αποτελεί βιβλίο – σταθμό στην κατηγορία της «εξομολογητικής» λογοτεχνίας. Μέσα από τις σελίδες του, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τη ζωή της Lizzie, απ’ όταν τής εκδηλώθηκαν τα πρώτα συμπτώματα κατάθλιψης – περίπου όταν ήταν 11 χρονών – μέχρι τη στιγμή που αποφοίτησε από το Harvard και ξεκίνησε την πρώτη επιτυχημένη θεραπεία της, που οφείλεται στο πασίγνωστο φάρμακο Prozac.bookΗ Lizzie μιλούσε ανοιχτά για τις αυτοκαταστροφικές της τάσεις, τα επιφανειακά κοψίματα με ξυραφάκι που έκανε στα πόδια της όταν πήγαινε σχολείο, την βαριά κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, όσο βρισκόταν στο πανεπιστήμιο, τις αλλεπάλληλες διαταραχές της διάθεσής της. Και βέβαια, τις απόπειρες αυτοκτονίας της.
Δε δίστασε να μετουσιώσει σε λέξεις το τεράστιο κενό που ένιωθε μέσα της, ταυτόχρονα με την απέραντη θλίψη, την απάθεια που της προκαλούσε η κατάθλιψη, το διαρκές αδιέξοδο στο οποίο ένιωθε ότι βρισκόταν, την ανάγκη της να παραμένει κλεισμένη στο δωμάτιο της εστίας της, καθώς και κάθε άλλο εξαντλητικό σύμπτωμα της ασθένειάς της. Το οξύμωρο στοιχείο της γραφής της είναι η αίσθησή της ότι ήδη έχει φύγει από τη ζωή, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να επιπλεύσει αναπνέοντας, περιτριγυρισμένη από έναν μαύρο ωκεανό αρνητικών συναισθημάτων. Με λίγα λόγια, περιγράφει πώς, αν έχεις κατάθλιψη, μέσα σου «παίζουν ξύλο» το ένστικτο της επιβίωσης και η τάση να τα καταστρέψεις όλα, με πρώτο στόχο τον εαυτό σου.
Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, η Lizzie καταλήγει στο ότι: «Πολλές φορές, μοιάζει σα να ζούμε στη χώρα του Prozac. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Κατάθλιψης». Το πιθανότερο είναι η παρατήρησή της αυτή να βασιζόταν στην προσωπική της αίσθηση κι όχι στην ενδελεχή μελέτη στατιστικών στοιχείων.
Δυστυχώς, όμως, τα στατιστικά στοιχεία επαλήθευαν την αίσθησή της. Και εξακολουθούν να την επαληθεύουν σήμερα, είκοσι χρόνια μετά. Όχι μόνο για τις ΗΠΑ. Αλλά για τον κόσμο ολόκληρο.ereunaΗ κυριότερη αιτία της αυτοκτονίας είναι η κατάθλιψη βαριάς μορφής, καθώς και άλλες σοβαρές ψυχικές ασθένειες, συχνά σε συνδυασμό με εξωτερικούς παράγοντες που προκαλούν συναισθήματα απελπισίας.
Σύμφωνα με την ΜΚΟ «Κλίμακα», οι δραστηριότητες της οποίας αφορούν στη δωρεάν παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, όπως η ανοικτή γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία (τηλ: 1080), οι καταγεγραμμένοι θάνατοι από αυτοκτονία στην Ελλάδα για το 2012 παρουσίασαν αύξηση κατά 6,5% σε σχέση με αυτούς του 2011. Μελετώντας δε τα στατιστικά της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, διαπιστώνουμε ότι κάθε μέρα αυτοκτονεί και ένας άνθρωπος. Τα ποσοστά ανά περιφέρεια είναι ιδιαίτερα υψηλά στη Δυτική Ελλάδα και την Κρήτη.
Το τεράστιο ποσοστό ανεργίας, η δραματική χειροτέρευση της ποιότητας ζωής και το αδιέξοδο που αισθάνεται η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης αποτελούν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που, σε συνδυασμό και με την κληρονομικότητα – εξαιτίας της οποίας συνήθως εκδηλώνονται οι ψυχικές νόσοι – ευθύνονται για τη μεγάλη αύξηση του ποσοστού των αυτοκτονιών.
Όλα αυτά είναι γνωστά. Τα διαβάζουμε στις εφημερίδες, στο ίντερνετ, τα βλέπουμε στις ειδήσεις, τα ακούμε να συμβαίνουν γύρω μας. Αυτό που δε διαβάζουμε, τουλάχιστον τόσο συχνά όσο θα έπρεπε, δε βλέπουμε και δεν ακούμε, με την έννοια ότι ίσως να μη θέλουμε να αντιληφθούμε επί της ουσίας το πρόβλημα, είναι ότι υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης της κατάθλιψης. Δεν εννοώ μόνο την ψυχοθεραπεία και τη λήψη της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης αφορά στον ασθενή, στον άνθρωπο που υποφέρει και θέλει να ζήσει καλύτερα.

Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση αφορά και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του ασθενή. Το ταμπού της ψυχικής ασθένειας δεν ξεπερνιέται εύκολα. Η ψυχική ασθένεια σχετίζεται με πράγματα που δεν είναι ορατά στο μάτι κι έτσι ο απλός παρατηρητής που έχει ενστερνιστεί την άποψη ότι «η θλίψη είναι μια κατάσταση που ξεχνιέται και δε συνιστά ασθένεια» δε μπορεί να αντιληφθεί το πρόβλημα του καταθλιπτικού ανθρώπου. Δεκτό, ως ένα σημείο. Δεν είναι εφικτό όλοι να κατανοούν τα πάντα. Όμως, συχνά ο καταθλιπτικός άνθρωπος αισθάνεται παρείσακτος, ότι αποτελεί βάρος για τους δικούς του και την κοινωνία και θέλει να κρατάει κρυφή την πάθησή του. Κι έτσι, επιλέγει τη σιωπή.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 2020, η κατάθλιψη θα αποτελεί τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, μετά τη στεφανιαία νόσο. Κι όσο η ελληνική κοινωνία θα παραμένει απαθής απέναντι στην κατανόηση της ασθένειας και την επιτακτική ανάγκη λήψης μέτρων αντιμετώπισής της, τόσο θα αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που υποφέρουν, και συνακόλουθα των αυτοκτονιών. Η κατάθλιψη δεν οδηγεί πάντοτε στην αυτοκτονία. Όμως οι περιρρέουσες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ενδεχομένως να συντελέσουν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Αν ρωτήσεις έναν άνθρωπο σε κρίση κατάθλιψης τι αισθάνεται, θα σου απαντήσει κάτι παραπλήσιο με όσα έγραφε η Wurtzel στο βιβλίο της. Αν δεν έχεις περάσει κάτι παρόμοιο στη ζωή σου, το πιθανότερο είναι να του απαντήσεις «δε μπορώ να καταλάβω τι μου λες». Κι αυτός θα σου ευχηθεί να μη χρειαστεί να καταλάβεις ποτέ.
Το πρόβλημα είναι πολύπλευρο: η ασθένεια λαμβάνει διαστάσεις επιδημίας, το ταμπού παραμένει και οι δράσεις ευαισθητοποίησης των επίσημων φορέων σχετικά με την κατάθλιψη και την αυτοκτονία είναι τουλάχιστον ανεπαρκείς. Για παράδειγμα, η 10 Σεπτεμβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Πρόληψης της Αυτοκτονίας. Έψαξα και δε βρήκα καμία δράση κανενός επίσημου ελληνικού φορέα, που να σχετίζεται με την ευαισθητοποίηση ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα. Μια ημέρα δεν κάνει τη διαφορά. Θα ήταν, όμως, μια αρχή.
Χρειάζονται χρόνια για να μεταβληθεί η νοοτροπία μιας κοινωνίας. Μικρά βήματα, όμως, σε ατομικό επίπεδο, μπορούν να γίνουν.
Το άμεσο περιβάλλον κάθε ασθενή πρέπει να μάθει να ακούει. Κι ο ασθενής θα πρέπει να ενθαρρύνεται να μιλάει. Για να μπορεί να λάβει έγκαιρα την κατάλληλη βοήθεια. Όσες φορές τη χρειαστεί.kurtΗ επιβίωση δεν είναι δεδομένη. Αλλά, όταν καταφέρεις να αντιμετωπίσεις την κατάθλιψή σου, μία, δύο, δεκαπέντε φορές, συνειδητοποιείς ότι τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο.
Έτσι κλείνει το βιβλίο της η Wurtzel: «Κάθε άνθρωπος που έχει βιώσει βαριά κατάθλιψη, έχει να διηγηθεί τη δική του θλιβερή κι απαίσια ιστορία. Έχει να ζήσει μέσα στο προσωπικό του χάος. Δυστυχώς, ο Kurt Cobain δεν έφτασε σ’ αυτό το σημείο. Κάθε μέρα ευχαριστώ τον Θεό που εγώ τα κατάφερα».

ΥΓ: Όπου «Θεός», βάλτε όποιον και ό,τι θέλετε. Σημασία έχει να μιλάτε και να ακούτε.