Στην έκθεση «Κυκλαδίτισσες», κατάλαβα ότι η βία κατά των γυναικών είναι μια πληγή βαθιά ριζωμένη

H αφίσα της έκθεσης μού είχε δημιουργήσει κι αυτή με τη σειρά της αρκετές απορίες. Μια αφίσα στα χρώματα του Αιγαίου, με αγαλματίδια και προτομές γυναικών και μερικές επιγραφές δυσνόητες που έμοιαζαν με ονόματα. Όταν, λοιπόν, ήρθε η μέρα της Συνέντευξης Τύπου που έλαβε χώρα λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης, έμαθα από τους επιμελητές της πως πρόκειται για ονόματα γυναικών τα οποία δεν μπορούσαν να αποτυπωθούν ακριβώς από τον προφορικό στον γραπτό λόγο, από τους γλύπτες εκείνης της εποχής.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή: Η έκθεση Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων είναι η πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ευρύτερα που παρουσιάζεται στο Μέγαρο Σταθάτου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Αποτελεί σύμπραξη του τελευταίου, του υπουργείου Πολιτισμού δια της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και θα διαρκέσει από τις 12 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 4 Μαΐου 2025. Η ίδια έκθεση θα αποκτήσει νέο σπίτι τον Ιούνιο του 2025 καθώς θα μεταφερθεί αυτούσια στον τόπο της: Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας. Όσο, λοιπόν, έχεις την ευκαιρία να την επισκεφθείς στην πρωτεύουσα, εγώ θα σου πω να μην την αφήσεις ανεκμετάλλευτη.

Η έκθεση αυτή δεν συμβάλλει μόνο «στην ευαισθητοποίηση του κοινού για την προστασία του υλικού και άυλου πολιτισμού των Κυκλάδων», όπως ανέφερε στην εισήγησή της η Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου. Για εμένα, δεν είναι μόνο ιστορική αλλά επιτελεί και ένα σημαντικό κοινωνικό έργο. Δίνει «φωνή» σε γυναίκες του Αιγαίου και μιλάει για τις άγνωστες ιστορίες τους. Ιστορίες στις οποίες πολλές γυναίκες του σήμερα μπορούν να βρουν ταύτιση.

Οι 180 μοναδικές αρχαιότητες που δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων (ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί καν στο κοινό), προέρχονται από σχεδόν όλα τα νησιά του Αιγαίου (πλην Ανάφης) και δίνουν ραντεβού στον φυσικό χώρο φιλοξενίας του Κυκλαδικού πολιτισμού, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Ίσιδα, Νεικώ, Παρθενίκα, Αλίνη, Μαγία Πούλχρα, Ερμιόνη, Αλεξιβώλα, Άρτεμις, Αθηνά, Θεοκτίστη, Μαξιμίλλα, Ευπορία είναι μόνο μερικές από τις γυναίκες που θα αφηγηθούν τις ιστορίες τους. Οικουμενικές, γιατί αποδεικνύουν ότι η ιστορία (δυστυχώς) επαναλαμβάνεται.

Οι γυναίκες των Κυκλάδων «προσγειώνονται» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και οι ιστορίες τους είναι πιο επίκαιρες από ποτέ

Μετά τη διάλεξη της Προέδρου και Διευθύνουσας Συμβούλου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρας Μαρινοπούλου, της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη και των επιμελητών της έκθεσης Δρ. Δημήτρη Αθανασούλη (Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), Δρ. Παναγιώτη Π. Ιωσήφ και Δρ. Ιωάννης Φάππα (Επιστημονικοί Διευθυντές Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης), ακολούθησε η ξενάγησή μας στον χώρο της έκθεσης.

Μπαίνοντας στην έκθεση, λοιπόν, το πρώτο πράγμα που αντίκρισα είναι η Κόρη της Θήρας. Σμιλεμένη από ναξιακό μάρμαρο, αυτή η Κόρη είναι ένα έργο των μέσων του 6ου αιώνα που δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Δρ. Παναγιώτης Π. Ιωσήφ, αλλά ήταν ξεκάθαρα ευτύχημα που βρήκε τη θέση της στην έκθεση. Έστω και μετά από χιλιάδες χρόνια. Η επιβλητική της παρουσία στον χώρο, δημιουργεί ένα αίσθημα ρίγους που δεν σε αφήνει να πάρεις τα μάτια σου από πάνω της. Στέκεται εκεί αγέρωχα, μάρτυρας ενός κόσμου που μπορεί να μας χωρίζουν χιλιετίες, αλλά μοιάζει τόσο οικείος.

Η έκθεση περιλαμβάνει 12 ενότητες που διηγούνται ιστορίες Κυκλαδιτισσών θαμμένες στον χρόνο. Ιστορίες που ξετυλίγονται μέσα από τα έργα της. Οι 12 ενότητες είναι οι εξής: 1. Ισορροπώντας μεταξύ 2 φύλων, 2. Η προέλευση του κόσμου, 3. Θεές των Νήσων, 4. Θηλυκά Αποτρόπαια, 5. Στα Ιερά, 6. Θεές της θάλασσας, 7. Ταυτότητες γυναικών, 8. Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος, 9. Ερωτισμός, 10. Βία, 11. Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια, 12. Πρόσωπα.

Οι 12 αυτές ενότητες, λοιπόν, περιλαμβάνουν ειδώλια γυναικείων μορφών, προτομές, αγάλματα άγνωστων γυναικών και της Θεάς Άρτεμις, κοσμήματα, νομίσματα, θρησκευτικές εικόνες, χειρόγραφα, επιστολές της Μαντούς Μαυρογένους (η οποία δεν έλαβε σύνταξη πολέμου σε αντίθεση με τους άνδρες συμπολεμιστές της), επιστολές προς την Ευανθία Καΐρη (η πρώτη Ελληνίδα λόγια της νεότερης Ελλάδας) καθώς και το πρωτότυπο δράμα Νικήρατος που έχει την υπογραφή της.

Επίσης, περιλαμβάνονται κεραμικά σκεύη με γυναικείες μορφές, μια -εμβληματική και μνημειακών διαστάσεων- τοιχογραφία που παρουσιάζει τις Γυναίκες στο Άδυτο από το Ακρωτήρι της Θήρας, ένα προικοσύμφωνο από τη Μύκονο, μια στήλη με ψήφισμα για να αποφασιστεί αν οι γυναίκες έπρεπε να κυκλοφορούν ή όχι στην Καρθαία της Κέας. Ένα ψήφισμα τόσο άδικο αλλά και τόσο επίκαιρο όσο και οι ακραίες απαγορεύσεις που πνίγουν (κυριολεκτικά και μεταφορικά) τις γυναίκες του Αφγανιστάν. Τα παραδείγματα που μπορεί κανείς να συγκρίνει και να βρει κοινά με την επικαιρότητα είναι τόσα πολλά για τις γυναίκες.

 

Το έκθεμα, όμως, που προσωπικά με συγκλόνισε ήταν αυτό των λειψάνων της Νεικώς. Μιας άγνωστης γυναίκας που το σώμα της μαρτυρά μία φρίκη που δύσκολα μπορεί να αγνοήσει κανείς. Όλο της το σώμα υπέστη ακραία βία—η κάτω γνάθος της ήταν σπασμένη, τα χέρια και τα πόδια της ήταν δεμένα ενώ το μέρος του γοφού της δεν βρέθηκε ποτέ, όπως μας εξήγησε ο Δρ. Παναγιώτης Π. Ιωσήφ. Η ιστορία της δεν είναι μόνο μια τραγική μαρτυρία του παρελθόντος, αλλά μια κραυγή που αντηχεί στο παρόν και μια υπενθύμιση ότι η πορεία προς την ισότητα και την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών είναι μακρά. Από τη Νεικώ στις βιαιοπραγίες και τις γυναικοκτονίες του σήμερα, πόσο πρόοδο έχουμε κάνει;

Κοιτώντας τα κακοποιημένα λείψανά της και τον ένδοξο ενταφιασμό της μαζί με τα χρυσά κοσμήματά της που μοιάζει με τραγική ειρωνεία, αναλογίζομαι πόσο έχει αλλάξει ο κόσμος σε αυτό το επίπεδο και συμφώνησα με τα όσα είπε στην αρχή ο Δρ. Παναγιώτης Π. Ιωσήφ.

Τέτοια φαινόμενα βίας ακούμε ακόμα στις μέρες μας. Στις ειδήσεις, στη γειτονία, στις ιστορίες των γυναικοκτονιών που κατακλύζουν τα social media και της έμφυλης κακοποίησης που λαμβάνει χώρα καθημειρνά. Η Νεικώ είναι αδερφή μας. Γιατί μπορεί να έζησε χιλιάδες χρόνια πριν, αλλά η μοίρα της δεν είναι άγνωστη για πολλές γυναίκες σήμερα.

Η έκθεση και η ξενάγηση έφτασε στο τέλος της κι εγώ οδηγήθηκα, μάλλον, στο πιο απογοητευτικό συμπέρασμα: Κατάλαβα ότι ο χρόνος που μας χωρίζει από τις Κυκλαδίτισσες γυναίκες είναι σχετικός. Από την άλλη, η καταγωγή τους δεν παίζει κανέναν ουσιαστικό ρόλο. Τα χωρικά σύνορα της Κυκλάδων αποκτούν οικουμενικότητα λόγω της ιστορίας πόνου, απόγνωσης και περιορισμού που κουβαλούν οι γυναίκες στις αίθουσες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Εκατομμύρια από εμάς μοιραζόμαστε παρόμοιες ανησυχίες, προβλήματα και προκλήσεις. Αν και τότε αυτά βιώνονταν με μεγαλύτερη ένταση και σε πιο ακραίο βαθμό -και αισίως αποτυπώνονται με ηρωικότητα σε αυτήν την σπουδαία έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Αναρωτιέμαι πόσο θαρραλέες ήταν οι γυναίκες τότε σε σύγκριση με το σήμερα που υποτίθεται πως η κατάσταση έχει «βελτιωθεί» (;).

Η έκθεση Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων είναι η δεύτερη της νέας σειράς αρχαιολογικών εκθέσεων Ανθρώπινες Ιστορίες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που προσεγγίζει ιστορίες για τον βίο, τα ήθη και τα έργα θνητών, τα οποία επηρέασαν τη ζωή, τις αντιλήψεις και τη σκέψη των μεταγενέστερων γενεών. Η τέχνη και η αρχαιολογία μού έδωσαν σε αυτήν την περίπτωση την ευκαιρία να αναστοχαστώ όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν και το μέλλον των γυναικών στη σύγχρονη εποχή. 

Αξίζει να την επισκεφθείς.

Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων

12 Δεκεμβρίου 2024 μέχρι 4 Μαΐου 2024

Μέγαρο Σταθάτου

Ξεναγήσεις κοινού:

Aπό 21/12 και κάθε Πέμπτη, 18:00 – 19:00 και κάθε Σάββατο και Κυριακή, 13:00 – 14:00

20 άτομα ανά ξενάγηση

Οι κρατήσεις για τις ξεναγήσεις πραγματοποιούνται μόνο ηλεκτρονικά στο cycladic.gr

Ώρες λειτουργίας:

Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00

Πέμπτη: 10.00-20.00

Κυριακή: 11.00-17.00

Τρίτη: Κλειστή

Εορταστικό Ωράριο από τις 17/12

Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο: 10:00-17:00

Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-20:00

Κυριακή: 11:00-17:00

* Την Τρίτη 17/12 οι Μόνιμες Εκθέσεις, το Cycladic Shop και το Cycladic Café δεν θα είναι προσβάσιμα.

*Κλειστά τις αργίες: 25/12, 26/12 και 1/1

Το εορταστικό ωράριο ισχύει έως 6/1