Τα 9 + 1 φεμινιστικά μαθήματα του Mad Men

Πρόσφατα, ένα άρθρο στο site της γαλλικής εφημερίδας Le Monde ανέφερε σχετικά με το Mad Men, πως κάθε επεισόδιό του είναι σα μια πινελιά σε έναν μεγάλο πίνακα και ότι με την πάροδο του χρόνου, ο πίνακας αυτός γέμιζε, για να ολοκληρωθεί ως καλλιτεχνικό δημιούργημα με το τελευταίο, για πάντα, επεισόδιο του έβδομου κύκλου της σειράς.

Με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή με μικρές πινελιές που σταδιακά διαμόρφωναν συγκεκριμένες εικόνες, το Mad Men μάς έδειξε – ή σε κάποιες περιπτώσεις μας θύμισε – περιστατικά και συμπεριφορές σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Ορισμένα από τα ‘μαθήματα’ του Mad Men ίσως εκληφθούν ως βαρύγδουπα κλισέ, από αυτά που εμπεριέχονται σε βιβλία self-help ή σε άγαρμπα συνταγμένα φεμινιστικά μανιφέστα. Βέβαια, oι περισσότερες γυναίκες που είδαν τη σειρά, μπορούν ν’ αντιληφθούν πως τα ‘πρακτικά μαθήματα φεμινισμού’ της πραγματοποιήθηκαν με έναν τρόπο ταυτόχρονα ποιητικό και πραγματιστικό, στα όρια του αφηγηματικού παράδοξου.

Και για όσες δεν την είδαν, βέβαια, η παράθεση των 10 πραγμάτων που μου/μας έμαθε το Mad Men είναι μια πρώτη (ταπεινότατη) προσέγγιση του μεγαλείου αυτής της σειράς.

1. Στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η θέση της γυναίκας – νοικοκυράς ήταν ξεκάθαρα παθητική. Το πρόβλημα δεν ήταν πως καθόταν μέσα και ξεσκόνιζε φορώντας γόβες, για να επιτυγχάνει ταυτόχρονα δυο σκοπούς, το νοικοκυριό και τη διατήρηση της θηλυκότητάς της.

Ήταν υποχρεωμένη να ανεχτεί τις απιστίες του συζύγου της, ο οποίος είχε δικαίωμα σ’ αυτές, απλώς διότι είχε γεννηθεί άντρας. Στην περίπτωση που έπαιρνε διαζύγιο, ήταν υποχρεωμένη να ανεχθεί την κοινωνική κατακραυγή. Στην περίπτωση που ήθελε να ψηφίσει, έπρεπε να συμβουλευτεί τον άντρα της, δηλαδή να τον ρωτήσει ‘τι ψηφίζουμε εμείς’, διότι δεν είχε διαμορφώσει δική της πολιτική ταυτότητα. Φυσικά και υπήρχαν εξαιρέσεις στον κανόνα. Αλλά ας σκεφτούμε λίγο τη Betty Draper.

2. Για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως, λίγο πολύ, η Betty Draper και, αργότερα, η Megan Draper, τα ίδια πράγματα είχαν ν’ ανεχτούν. Απλά οι νεότερες γυναίκες της εποχής εκείνης, όπως η Megan, είχαν ήδη αρχίσει ν’ αντιδρούν απέναντι στους συγκεκριμένους τρόπους αντρικής συμπεριφοράς.

3. Στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η είσοδος μιας γυναίκας σε οποιονδήποτε χώρο εργασίας έδινε αυτομάτως δικαίωμα σε οποιονδήποτε άντρα συνάδελφό της να την παρενοχλήσει σεξουαλικά. Στεγνά. Όχι απλά να τη φλερτάρει ανοιχτά ή με κάποιο τρόπο παρακινδυνευμένο για τα ήθη της εποχής. Να της βάλει χέρι, για να το πω απλά. Ας θυμηθούμε τις πρώτες μέρες της Peggy Olson στη Sterling Cooper.

4. Οι μεγάλες αλλαγές στο γυναικείο στάτους ξεκίνησαν από σπίθες που έβαλαν γυναίκες δυναμικές, χωρίς ‘κλασική φεμινιστική παιδεία’, αλλά με τσαγανό. Σ’ αυτό το πλαίσιο άρθρωσε τις παρακάτω φράσεις η Bobbie Barrett προς την Peggy: ‘Εδώ είναι Αμερική. Διάλεξε ένα αντικείμενο εργασίας, μια δουλειά, και μετά γίνε ο άνθρωπος που την κάνει.’

‘Ποτέ δε θα καταφέρεις να ανέλθεις επαγγελματικά, αν δεν αρχίσεις να συμπεριφέρεσαι στον προϊστάμενό σου σα να είναι ίσος με σένα.’

5. Δυστυχώς, όμως, η αξιοπρεπής πορεία ορισμένων γυναικών αυτής της κατηγορίας, ανακόπηκε απότομα, όταν προέκυψαν επιχειρηματικά προβλήματα που μπορούσαν να ‘λυθούν’ (ω, τι έκπληξη!) μόνο με σεξουαλικές χάρες. Των ιδίων, φυσικά.

Υπάρχει, άραγε, τόσο μεγάλη διαφορά εκείνης της εποχής με τη σημερινή; Θέλω να ελπίζω πως ναι. Πως, αν η Joan Harris ήταν υπαρκτό πρόσωπο και ζούσε ακόμα, θα εντόπιζε μια τέτοια διαφορά.

6. Η σύγκρουση ανάμεσα σε δυο συνεχόμενες γενιές γυναικών, ανάμεσα σε γιαγιάδες και μανάδες, μανάδες και κόρες, είναι αναπόφευκτη και συχνά ανυπόφορη. Ο ψυχισμός των μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών δε ‘σήκωνε’ τότε εύκολα τις αλλαγές που υλοποιούσαν στη ζωή τους οι μικρότερες γυναίκες. Στην περίπτωση που τα βέλη έρχονται ‘εξ ιδίων’, και πάλι το μόνο που έχει σημασία είναι να πράττεις με τον δικό σου τρόπο. Ποιος δεν ‘είδε’ στη Sally Draper την απεικόνιση αυτής της σύγκρουσης και δε χάρηκε με την πορεία του χαρακτήρα της;

7. Δεν έχουμε αντιληφθεί – ούτε και νομίζω πως θα το καταφέρουμε – στον πρέποντα βαθμό τον ρατσισμό που επικρατούσε τον προηγούμενο αιώνα απέναντι στις γυναίκες διαφορετικών φυλών απ’ ό,τι οι λευκές. Αν ήσουν γυναίκα, έγχρωμη και ήθελες να εργαστείς, είτε σε σπίτι είτε σε επιχείρηση, ήθελε πολύ κουράγιο για να μη λυγίσεις από το συνδυασμό ρατσιστικών – σεξιστικών συμπεριφορών. Δεν έχει καμία σημασία το ότι στην Ελλάδα δεν υπήρχε αυτό το ζήτημα στα μέσα του προηγούμενου αιώνα.

Το ‘μάθημα’ είναι πως και σήμερα ο σεβασμός προς την ανθρώπινη αξία, ανεξαρτήτως χρώματος και φύλου, είναι κάθε άλλο παρά δεδομένος. H Dawn, πρώτη αφροαμερικανή εργαζόμενη στην Sterling – Cooper θα επιβεβαίωνε την παραπάνω διαπίστωση και σήμερα. Δυστυχώς.

8. Μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη μπορούσε να αντιμετωπιστεί (μέχρι την αλλαγή της σχετικής νομοθεσίας, όταν και όπου έγινε ανά τον κόσμο), με δυο τρόπους: τη – συνήθως – παράνομη έκτρωση και την υιοθεσία. Οι γυναίκες πάλεψαν πολύ σκληρά για ν’ αποκτήσουν τον έλεγχο πάνω στο σώμα τους. Αλλά ακόμα και το – σχεδόν – αυτονόητο, την εκφορά της άποψης πως «πρέπει να τ’ αφήσεις όλα πίσω σου και να πας μόνο μπροστά», το ανέλαβε ένας άντρας, ο Don, του οποίου το όνομα δε θα μπορούσε, φυσικά, να λείπει από τούτο το κείμενο.

9. Οι αντιλήψεις κάθε εποχής αλλάζουν σταδιακά. Είτε μεσολαβήσει μια επανάσταση, είτε τα πράγματα κυλήσουν πιο ομαλά προς την αλλαγή, νομίζω πως η τελευταία επέρχεται στην ουσία της έτσι κι αλλιώς σταδιακά.

10. Μια ηλικιωμένη εργαζόμενη στην εταιρία της σειράς, ήταν ‘αναμενόμενο’ πως θα πέθαινε με τον τρόπο που έζησε: ‘περικυκλωμένη από τους ανθρώπους για τους οποίους σήκωνε τα τηλέφωνα’. Αυτό είπε τότε ο Roger για την Ms Blankenship. Μια πολύ δυσάρεστη αλήθεια για τη δυνατότητα πραγματικής επέλευσης κοινωνικών αλλαγών σε κάθε εποχή.

Αυτό, όμως, που κράτησα πέρα και πάνω απ’ όλα όσα μου προσέφερε αυτή η σειρά, ήταν η ‘απάντηση’ του Bert για το θάνατο της ίδιας πιο πάνω (θεωρητικά ασήμαντης) υπαλλήλου: ‘Γεννήθηκε το 1898 σε έναν αχυρώνα. Πέθανε στον 37ο όροφο ενός ουρανοξύστη. Ήταν μια αστροναύτης’.

Μπορούμε να είμαστε αστροναύτες. Ας γίνουμε, λοιπόν.