The Normal Heart: Όταν ο ιός HIV δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί

ΝΑΤΑΛΙ ΣΑΙΤΑΚΗ
1 ΔΕΚ 2014

Η ταινία "The Normal Heart" του Ράιαν Μέρφι (Glee), σε σενάριο του Λάρρυ Κράμερ, κυκλοφόρησε φέτος τον Μάιο από την HBO. Βασίζεται στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Κράμερ, που ανέβηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη το 1985. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφική καταγραφή των γεγονότων γύρω από την πρώτη επιδημία του AIDS, που έπληξε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 την κοινότητα των ομοφυλόφιλων της Νέας Υόρκης.

Η ιστορία ξεκινάει το 1981, οπότε η χρυσή εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης, για την οποία είχαν αγωνιστεί επί δεκαετίες οι ομοφυλόφιλοι, φτάνει απότομα στο τέλος της, μετά την εκδήλωση απανωτών κρουσμάτων της ασθένειας που αρχικά χαρακτηρίστηκε από την ιατρική κοινότητα ως “ο καρκίνος των ομοφυλόφιλων”.

Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα. Στην πραγματικότητα, οι ομοφυλόφιλοι πέθαιναν ο ένας μετά τον άλλο εξαιτίας ασθενειών που προσέβαλαν το αποδυναμωμένο από τον ιό του AIDS ανοσοποιητικό τους σύστημα. Η συχνότερη από αυτές τις ασθένειες ήταν ένα σπάνιο είδος δερματικού καρκίνου, το σάρκωμα Kaposi.

Στην ταινία, ο ανοικτά ομοφυλόφιλος συγγραφέας Νεντ Γουίκς (Μαρκ Ράφαλο) πρωτοστατεί στον αγώνα ευαισθητοποίησης των κρατικών φορέων και της κοινωνίας σε σχέση με την άγνωστης – τότε – προέλευσης επιδημία. Βρίσκει κατά τύχη τον έρωτα της ζωής του και ταυτόχρονα ιδρύει μαζί με φίλους του τον οργανισμό Gay Men’s Health Crisis. Όλοι μαζί, με τη βοήθεια της γιατρού Έμμα Μπρούκνερ, που μελετά τα συγκεκριμένα περιστατικά και ζητά κρατική ενίσχυση για την συνέχιση της έρευνάς της, προσπαθούν να συνδράμουν με κάθε τρόπο τους φορείς του AIDS και τους συντρόφους τους. Όσο ο αριθμός των θυμάτων μεγαλώνει με γεωμετρική πρόοδο, μέσα στους κόλπους των γκέι ακτιβιστών δημιουργούνται διαφωνίες σε σχέση με τον τρόπο διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.

Η ταινία ρίχνει φως σε μια άγνωστη για τους περισσότερους ανθρώπους χρονική περίοδο, που αποδείχθηκε καθοριστική για την ανακάλυψη του ιού HIV και την εντατικοποίηση των προσπαθειών αντιμετώπισής του.

Το καλογραμμένο σενάριο, το προσεγμένο μοντάζ, οι πολύ καλές ερμηνείες όλων των ηθοποιών και κυρίως οι απροσποίητοι διάλογοι των πρωταγωνιστών μας προσφέρουν πολλά παραπάνω πράγματα απ’ ό,τι μια απλή συγκινητική δίωρη αφήγηση ενός λαβ στόρι μέσα στην πρώτη καταγεγραμμένη τραγική επιδημία του AIDS. Η “Φυσιολογική Καρδιά” μάς κατατοπίζει σε κρίσιμα κοινωνικά και πολιτικά θέματα, που άλλαξαν τον τρόπο ζωής στον πλανήτη τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Η εθελοτυφλία στη θανατηφόρα επιδημία

Θα περίμενε κανείς ότι μια μητρόπολη σαν την Νέα Υόρκη των αρχών του ’80 θα ήταν γεμάτη με ανθρώπους γενικότερα ανοιχτόμυαλους και ιδίως ως προς την αντιμετώπιση θανατηφόρων προβλημάτων υγείας. Ανεξαρτήτως της σεξουαλικής ταυτότητας των ανθρώπων που έπλητταν αυτά τα προβλήματα.

Το γεγονός ότι η μυστηριώδης ασθένεια εμφανίστηκε αρχικά μόνο σε ομοφυλόφιλους (ή, τουλάχιστον, αυτό έδειχναν τότε τα στατιστικά στοιχεία), έπρεπε να χτυπήσει το καμπανάκι στην κοινωνία και το κράτος, ώστε να βοηθηθεί άμεσα και με ουσιαστικό τρόπο η συγκεκριμένη διαχρονικά καταπιεσμένη κοινωνική ομάδα που με αξιοπρέπεια και περηφάνια αντιμετώπιζε τις όποιες αναίτιες περιφρονητικές ή και επιθετικές απέναντί της συμπεριφορές.

Κι όμως, για μεγάλο χρονικό διάστημα δε συνέβαινε τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Το κράτος έβλεπε τους θανάτους από τον “καρκίνο των ομοφυλόφιλων” να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο κι ενώ το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων είχε προειδοποιήσει ότι επρόκειτο για επιδημία, ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης , Εντ Κοχ, αγνοούσε επιδεικτικά τις εκκλήσεις για βοήθεια και δράση. Το ίδιο συνέβαινε, φυσικά, και με την κεντρική κυβέρνηση του συντηρητικού προέδρου Ρήγκαν. Έπρεπε να μεσολαβήσουν έξι ολόκληρα χρόνια από την έναρξη της επιδημίας, για να διαταχθεί από τον ίδιο η συγκρότηση μόνιμης επιτροπής για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Η διάχυτη ομοφοβία

Δε θα έπρεπε, βέβαια, να μας κάνει εντύπωση η εν λόγω στάση του Ρήγκαν. Στην εκλογική καμπάνια του 1980 είχε σπεύσει να δηλώσει με παρρησία ότι “δεν εγκρίνει τον τρόπο ζωής των ομοφυλόφιλων”. Σε μια από τις πολλές δυνατές στιγμές της ταινίας, ένας από τους πρωταγωνιστές (Τζιμ Πάρσονς), ξεστομίζει την ωμή αλήθεια: “Δεν θέλουν να μας βοηθήσουν. Γιατί; Γιατί δεν τους αρέσουμε”.

Διαχρονικά στον δυτικό κόσμο, οι ομοφυλόφιλοι “δεν ενοχλούσαν” ένα μέρος του πληθυσμού (όχι το μεγαλύτερο), διότι συνήθως την ημέρα ζούσαν “φυσιολογικές ζωές”, είχαν δουλειές, σπίτι και πλήρωναν φόρους.

Η κοινωνία μπορούσε να στρέψει το επικριτικό της βλέμμα μακριά από τις γειτονιές με τα γκέι μαγαζιά, όπου ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι μπορούσε να συμπεριφερθεί χωρίς να καταπιέζεται.

Μόλις, όμως, οι ομοφυλόφιλοι κατέστησαν μια “επικίνδυνη ομάδα”, τα αντανακλαστικά της συντηρητικής κοινωνίας, η οποία δεν είχε στη διάθεσή της τα απαραίτητα επιστημονικά στοιχεία, έσπευσαν να περιθωριοποιήσουν τους ομοφυλόφιλους. Ακόμα και η ιατρική κοινότητα χρησιμοποίησε αρχικά ορολογία στην οποία κυριαρχούσε το στοιχείο της σεξουαλικής προτίμησης: πριν την καθιέρωση του όρου AIDS, και μόλις είχε ανακαλυφθεί ο ιός που προκαλούσε ανοσοανεπάρκεια, η ασθένεια ονομαζόταν “Gay – Related Immune Deficiency”. “Ανοσοανεπάρκεια που σχετίζεται με τους ομοφυλόφιλους”. Με τον καιρό καταγράφηκαν τα πρώτα περιστατικά εκδήλωσης του εν λόγω ιού σε ετεροφυλόφιλους, οπότε καθιερώθηκε και ο όρος “επίκτητη ανοσολογική ανεπάρκεια” (AIDS).

Στο μεταξύ, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενημέρωναν τον κόσμο διστακτικά, τονίζοντας διαρκώς πως επρόκειτο για μια “γκέι ασθένεια”.

Μεγάλα έντυπα με έδρα τη Νέα Υόρκη αρνιόταν να δημοσιεύσουν οτιδήποτε μπορούσε να βοηθήσει τους φορείς του ιού και τους ασθενείς. Επέλεγαν απλά να καταγράφουν τους θανάτους τους.

Η ομοφοβία διαρκούσε ακόμα και μετά τον θάνατο. Αρκετά πιστοποιητικά θανάτου από AIDS δεν ενέγραφαν στην αιτία ούτε καν “καρκίνος των ομοφυλόφιλων”. Μετά από άρνηση των ίδιων των γιατρών.

Δυστυχώς η συγκυρία ήταν τέτοια, που, όταν κάποιοι γιατροί συνέστησαν την προσωρινή αποχή από το σεξ ως τρόπο προσωρινού ελέγχου της επιδημίας, υποπτευόμενοι τη μετάδοσή του μέσω της σεξουαλικής επαφής, οι ομοφυλόφιλοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους θεώρησαν ότι επρόκειτο για ομοφοβική συμπεριφορά των ειδικών και όχι για προληπτικό μέτρο επέκτασης της νόσου.

Οι ίδιοι γι’ αυτή τη σεξουαλική απελευθέρωση πάλευαν τόσα χρόνια. Ήταν κομμάτι της ταυτότητάς τους. Δεν ήθελαν να υπακούσουν σ’ αυτή την ιατρική συμβουλή, μην τυχόν και ακυρωνόταν έτσι τα δικαιώματα που είχαν αποκτήσει μετά από χρόνια αγώνων. Στο σημείο αυτό είχαν άδικο. Κι έτσι, ο αριθμός των θυμάτων όλο και αυξανόταν.

Ταυτόχρονα, τα πιο συντηρητικά στοιχεία της κοινωνίας αντιδρούσαν έμπρακτα κατά των ομοφυλόφιλων, με συγκεντρώσεις, συνθήματα και προπηλακισμούς έξω από τους χώρους όπου λειτουργούσαν οι ανεπίσημοι φορείς υποστήριξης των ασθενών.

Η σημασία της συλλογικής προσπάθειας

Ο πρωταγωνιστής της ταινίας από την πρώτη στιγμή εκφράζει την άποψή του ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν πρέπει να κρύβουν τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις. Πρέπει να “βγαίνουν από τη ντουλάπα”. Γιατί μόνο με τον τρόπο αυτό μπορούν να αντισταθούν σε οτιδήποτε καταφέρεται εναντίον τους. Μόνο έτσι μπορεί να ακουστεί η φωνή τους.

Δε σκεφτόταν, όμως, όλοι έτσι. Ο Νεντ Γουίκς (και στην πραγματική του ζωή ο σεναριογράφος Λάρρυ Κράμερ) είχε επιλέξει την “επιθετική” προσέγγιση: αν έχεις να πεις κάτι, πες το με τη συνοδεία πυροτεχνημάτων, γιατί μόνο έτσι θα σου δώσουν την απαραίτητη σημασία.

Η τακτική που επέλεξε να ακολουθήσει η πρώτη οργάνωση των ομοφυλόφιλων της Νέας Υόρκης, για να μαζέψει χρήματα και να αποκτήσει υποστηρικτές, βασίστηκε σε εντελώς διαφορετική φιλοσοφία. Μετριοπαθείς ενέργειες και δράσεις, καθώς και πρόκληση συμπάθειας στον μέσο αμερικανό πολίτη μέσω του τραγικού τρόπου θανάτου των ασθενών.

“Το μεγάλο στόμα είναι η θεραπεία”, σύμφωνα με την πρωτοπόρο γιατρό Έμμα Μπρούκνερ, που εξέταζε τους ασθενείς αντιμετωπίζοντάς τους ως ανθρώπους και όχι ως απλές πηγές μόλυνσης. Όταν μια κατάσταση γίνεται γνωστή στο ευρύ κοινό, τότε μελλοντικά μπορεί να αντιμετωπιστεί. Γιατί το κοινό έχει ξανακούσει γι’ αυτήν και γνωρίζει τα πραγματικά γεγονότα που συνδέονται μ’ αυτήν.

Ωστόσο, μια τέτοια συλλογική προσπάθεια είναι πιθανό να υποσκαφθεί εξαιτίας διαφορών στην επιλογή τακτικής. Υπάρχει ή δεν υπάρχει επείγων λόγος για να ουρλιάξεις, για να ακουστείς παντού, διότι μέρα με τη μέρα κινδυνεύεις να κολλήσεις κάποια άγνωστη ασθένεια, που θα σε σβήσει μέσα σε δυο μήνες; Υπάρχει.

Απλά, η έλλειψη απαντήσεων σε καίρια ερωτήματα σχετικά με τη φύση της ασθένειας, όπως η επιδημιολογία της, καθιστούσαν διστακτικούς τους ηγέτες των γκέι κινημάτων απέναντι στην υιοθέτηση πιο άμεσων τρόπων διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.

Το 1983 ανακαλύφθηκε ο ιός του AIDS και ξεκίνησαν δειλά δειλά οι πρώτες προσπάθειες αντιμετώπισής του. Η διάδοση της χρήσης προφυλακτικού στη σεξουαλική επαφή ανέκοψε σε μεγάλο βαθμό την επέκταση του ιού. Δημιουργήθηκαν κοκτέιλ φαρμάκων για την αντιμετώπιση του ιού από τους οργανισμούς που είχαν προσβληθεί.

Σήμερα, το AIDS είναι παγκόσμια πανδημία. Το 2011 περίπου 36 εκατομμύρια του παγκόσμιου πληθυσμού είχαν μολυνθεί από τον ιό HIV, ο οποίος δε διακρίνει ανάμεσα σε φύλα και ηλικίες.

Η πρόληψη σώζει. Και η αντιμετώπιση των ασθενών με εγκάρδιο κι ανθρώπινο τρόπο είναι η ελάχιστη υποχρέωσή μας.

Αυτά πρέπει να θυμόμαστε συχνότερα απ’ ό,τι κάθε χρόνο την πρώτη του Δεκέμβρη.

Η ταινία θα προβληθεί στην Ελλάδα από το κανάλι Nova Cinema 1, 1η Δεκεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, στις 22:15.