Τo παρόν και το μέλλον του queer ελληνικού κινηματογράφου
- 22 ΜΑΙ 2023
Πόσο συχνά βλέπουμε queer ιστορίες στον σύγχρονο, ελληνικό κινηματογράφο; Πόσο εύκολα μπορούμε να μιλάμε καν για queer σινεμά και ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σήμερα οι δημιουργοί του;
Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που συζητήθηκαν στον κινηματογράφο Τριανόν, την Τετάρτη, 17 Μαΐου, στο πλαίσιο της εκδήλωσης που διοργάνωσε το περιοδικό ANTIVIRUS, στρέφοντας το βλέμμα μας στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του ελληνικού queer κινηματογράφου.
Η εκδήλωση, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του δεύτερου φεστιβάλ Queer Movie Nights που διοργανώνει το περιοδικό, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει και να αποτυπώσει την queer ταυτότητα του ελληνικού κινηματογράφου μέσα από σύγχρονα παραδείγματα, καθώς και να αναδείξει τους προβληματισμούς και τις προκλήσεις των εκπροσώπων του.
Κάπως έτσι η Mαρία Κατσικαδάκου aka Μαρία Cyber, μάς καλωσόρισε προλογίζοντας την εκδήλωση, ενώ παρακολουθήσαμε και την απολαυστική μικρού μήκους ταινία της, Dildo Riot.
Σκυτάλη πήραν οι Δήμητρα Κυρίλλου (ANTIVIRUS), Αλέξανδρος Διακοσάββας (LIFO), Ευτυχία Τερζή (Cinobo) μιλώντας για το τι μπορεί να οριστεί ως queer κινηματογράφος. Γνωστά παραδείγματα ελληνικών queer ταινιών έδωσαν σημαντικοί δημιουργοί του genre, όπως οι Πάολα Ρεβενιώτη, Σήφης Βαρδάκης και Παναγιώτης Ευαγγελίδης. Οι Ανθή Δαουτάκη, Δημήτρης Ασπρόπουλος και Σταύρος Μαρκουλάκης, ήταν οι εκπρόσωποι της νέας γενιάς που μίλησαν για τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι δημιουργοί του queer ελληνικού κινηματογράφου.
To queer στοιχείο στον ελληνικό κινηματογράφο
Όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος Κυριακός, στο βιβλίο «Επιθυμίες και Πολιτική – η queer ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου 1924-2016» οι queer κινηματογραφικές δημιουργίες διαφέρουν μεταξύ τους και πρέπει πάντα να εξετάζουμε τις κοινωνικές, πολιτισμικές, ιστορικές και θεσμικές συνθήκες, που συμβάλλουν στις διαφορές αυτές.
Για παράδειγμα, την «χρυσή εποχή» του ελληνικού κινηματογράφου της Φίνος του Δαλιανίδη, ο κινηματογράφος είναι μια μαζική, φθηνή διασκέδαση. Οι ομοφυλόφιλοι στις ταινίες αυτές αγνοούνται, γελοιοποιούνται και ορίζονται στερεοτυπικά και με δυσφημιστική διάθεση. Οι ερμηνείες του Σταύρου Παράβα στο «Φίφης ο ακτύπητος» ή του Χρόνη Εξαρχάκου στην «Παριζιάνα», είναι τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Το παράδοξο είναι ότι την ίδια περίοδο, ο ελληνικός κινηματογράφος γεννά είδωλα που λατρεύονται μέχρι σήμερα από την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Queer είδωλα, όπως η πάντα ωραία και μοιραία, Μελίνα Μερκούρη, η μελαγχολική, Έλλη Λαμπέτη και η ναζιάρα και σέξι, Αλίκη Βουγιουκλάκη.
Αργότερα, οι queer χαρακτήρες βρίσκουν το χώρο τους σε σκανδαλοθηρικού ύφους ταινίες. Οι ομοφυλόφιλοι κινούνται στο περιθώριο, στην παρανομία και στην πορνεία, όπως στην περίπτωση της ταινίας Άγγελος του Γιώργου Κατακουζηνού (που έγινε και τεράστια επιτυχία) ή στο Γαλάζιο Φόρεμα του Γιάννη Διαμαντόπουλου.
Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις Ελλήνων δημιουργών που εκπροσωπούν το «νέο ελληνικό κινηματογράφο», όπως ο Νίκος Κούνδουρος (Vortex: Το πρόσωπο της Μέδουσας), ο Νίκος Νικολαϊδης (Singapore Sling και Θα σε δω στην κόλαση αγάπη μου), η Αντουανέττα Αγγελίδη (Τόπος), οι οποίοι στα πλαίσια του avant-garde ελληνικού κινηματογράφου, απεικονίζουν το φύλο και τη σεξουαλικότητα των πρωταγωνιστών με ρευστό τρόπο.
Η Στρέλλα του Πάνου Κούτρα αποτελεί σίγουρα σημείο καμπής για τον queer κινηματογράφο στην Ελλάδα, όχι μόνο γιατί ο σκηνοθέτης δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία ηθοποιό που έχει επαναπροσδιορίσει το φύλο της στην πραγματική ζωή, αλλά και γιατί πρόκειται για μία ταινία του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου που προσεγγίζει έναν queer χαρακτήρα με απόλυτα ανθρώπινη και ζεστή ματιά.
Δημιουργοί όπως ο Βασίλης Κεκάτος (Η απόσταση ανάμεσα στον ουρανό κι εμάς) και η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη (Attenberg) δίνουν την απάντηση για το μέλλον του queer ελληνικού κινηματογράφου.
Παρά τις όποιες δυσκολίες και μελανά σημεία της ελληνικής πραγματικότητας, το ελληνικό, κινηματογραφικό κοινό, είναι πιο ώριμο και έτοιμο από ποτέ, να παρακολουθήσει queer ιστορίες. Οι νεότεροι δημιουργοί, έχουν πολλά περισσότερα μέσα και τρόπους για να εκφραστούν και είναι αναπολογητικά απελευθερωμένοι. Κάτι που φυσικά βγαίνει και στις ταινίες τους.
Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, θέλουμε και ελπίζουμε ότι θα βλέπουμε ολοένα και περισσότερες queer ιστορίες στη μεγάλη οθόνη, με καλογραμμένους χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν συνολικά την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
