Παρακολούθησα μία ταινία με κλειστά μάτια και ακουστική περιγραφή και να πώς αισθάνθηκα

Είχα φροντίσει να μη βλέπω, καλύπτοντας τα μάτια μου με μια μπλε κορδέλα μαλλιών. Φόρεσα και τα ακουστικά για ανθρώπους με προβλήματα όρασης και περίμενα να ξεκινήσει η προβολή. Πάνε σχεδόν δυο μήνες από εκείνη την Κυριακή που πήγα στην Ταινιοθήκη προκειμένου να ξαναδώ την ταινία του Νίκου Τριανταφυλλίδη. Το αφιέρωμα στον Έλληνα σκηνοθέτη που είχε ετοιμάσει το φεστιβάλ “Νύχτες Πρεμιέρας”, έκλεινε με την τελευταία του ταινία, η προβολή της οποίας γινόταν με όρους καθολικής προσβασιμότητας για όλους τους ανθρώπους. Αυτό σημαίνει πρακτικά πως εκτός από την ακουστική περιγραφή που δοκίμαζα εγώ, υπήρχαν και υπότιτλοι για κωφούς και βαρήκοους και θέσεις για ανθρώπους που βλέπουν και ακούν χωρίς κανένα πρόβλημα.

“Μπορούν και οι βλέποντες να δοκιμάσουν τα ακουστικά για να ζήσουν την εμπειρία αυτή”, μας προέτρεψε ο κύριος από το προσωπικό της Ταινιοθήκης. Το να μπαίνεις στη θέση του άλλου, κυριολεκτικά και μεταφορικά, είναι βασικό, προκειμένου να μπορέσεις να καταλάβεις τις ανάγκες του. Άλλωστε τα άτομα με αναπηρία δε χρειάζονται τον οίκτο μας, αλλά την εύκολη πρόσβαση οπουδήποτε, όπως τη δικαιούνται.

Οφείλω να ομολογήσω ότι μέχρι την ημέρα αυτής της προβολής, δεν είχε περάσει από το μυαλό μου το πώς μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος όταν δε μπορεί να “δει μία ταινία” με την κυριολεκτική έννοια της φράσης αυτής. Για την ακρίβεια δεν είχα σκεφτεί καν ότι μπορεί ένας τυφλός να έχει την ανάγκη να δει μία ταινία – και αναγνωρίζω πλήρως πόσο μπορεί να παρεξηγηθεί αυτό που μόλις έγραψα. Η φαντασία μου όμως σε ό,τι έχει να κάνει με τα προβλήματα που μπορεί να συναντά ένας άνθρωπος με προβλήματα αναπηρίας, σταματά στα πολύ απλά. Τα υπόλοιπα έπρεπε με κάποιο τρόπο να τα ζήσω για να τα καταλάβω. Η προσβασιμότητα σε κάθε μορφή της τέχνης αποτελεί υπαρξιακή προτεραιότητα για τους καλλιτέχνες με αναπηρία και κάθε μέσο το οποίο βοηθά προς αυτή την κατεύθυνση θα έπρεπε να αγκαλιάζεται από το κράτος και τους φορείς του. Αυτά μάλλον δεν τα είχα σκεφτεί όταν περιπου πέντε χρόνια πριν κορόιδευα τη φίλη μου τη Μυρτώ επειδή είχε κλείσει τα μάτια και άγγιζε το ειδικά σχεδιασμένο για τυφλούς, ομοίωμα της Νεφερτίτης στο Βερολίνο.

“Τώρα βλέπετε όπως εμείς”, είπε μία κυρία δυνατά όταν υπήρξε κάποιο τεχνικό πρόβλημα και έσβησαν τα φώτα στην αίθουσα της Λαΐδος. Πράγματι, μόλις κάποιος έκλεινε το φως, γινόμασταν όλοι ίσοι – ή τουλάχιστον το ίδιο ικανοί να δούμε.

Η εμπειρία μου αυτή καθ’ αυτή, ήταν δύσκολη και δε στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Οι προτάσεις που διάβασες στην πρώτη παράγραφο αυτού του κειμένου και οι οποίες μπορεί με την πρώτη ανάγνωση να μην έβγαλαν κανένα νόημα, είναι πάνω-κάτω όσα που άκουγα στ’ αυτιά μου όταν μπροστά μου έβλεπα το τεχνητό, απόλυτο σκοτάδι. Ήταν η έναρξη της ταινίας “Αισθηματίες”, έτσι όπως την άκουσε ένας τυφλός. Αν είναι εύκολο να πρέπει να φανταστείς σε εικόνα όλα όσα σου υπαγορεύει με ρυθμό μια φωνή που μιλάει κατευθείαν στο μυαλό σου; Για μένα καθόλου. Αλλά εγώ είμαι το ίδιο άτομο για το οποίο φαντάζει επίσης αδύνατο το να κινούμαι στην πόλη χωρίς να βλέπω, οπότε πώς μπορώ να κρίνω τελικά κάτι τέτοιο; Πρέπει να μου πήρε κάτι λιγότερο από δέκα λεπτά για να ξεφορτωθώ αρχικά την κορδέλα που κάλυπτε τα μάτια μου και λίγο αργότερα τα ακουστικά. Τα φορούσα μόνο σε σκηνές που με έτρωγε η περιέργεια να ακούσω πώς τις περιέγραφε κανείς, όπως μια σκηνή σεξ “Της βγάζει το εσώρουχο και μπαίνει μέσα της. Της πιάνει το στήθος”. Οι ατάκες στο αυτί μου ήταν απόλυτα συγχρονισμένες με την ταινία και είχαν σαν στόχο τους να κάνουν τον άνθρωπο που τις ακούει να πλάσει μια εικόνα. Κάθε φορά που κάποιος από τους ηθοποιούς μιλούσε, η περιγραφή στα αυτιά μου σταματούσε απότομα για να ακούσω τους πρωταγωνιστές. Έπειτα, ο κύριος συνέχιζε να μου περιγράφει τα όσα εκείνος έβλεπε κι εγώ όχι.

Φυσικά όταν ζεις κάτι τέτοιο για πρώτη φορά, δεν υπάρχει μάλλον καμία πιθανότητα να μπεις στο κλίμα της ταινίας. Υποθέτω όμως ότι για έναν άνθρωπο που έχει μάθει να παρακολουθεί έτσι έργα, σειρές ή να διαβάζει βιβλία, το να του δίνει το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας» και η Κίνηση Καλλιτεχνών με Αναπηρία, τη δυνατότητα να το ζήσει στην αίθουσα της Ταινιοθήκης, ήταν παραπάνω από σημαντικό. Ένα πλήρες προσβάσιμο περιβάλλον και μια εξίσου προσβάσιμη κοινωνία και οικονομία για τα άτομα με αναπηρία, είναι κάτι για το οποίο δυστυχώς έχουμε ακόμα δρόμο. Το ευτυχές είναι ότι υπάρχει θέληση να τον διανύσουμε είτε με πόδια, είτε με καροτσάκια, είτε τον βλέπουμε, είτε όχι.