Εφηβεία: Έχεις πελαγώσει με το έφηβο παιδί σου; Αυτές οι συμβουλές είναι για εσένα
- 16 ΙΟΥΝ 2021
Εφηβεία, το τελευταίο αναπτυξιακό στάδιο, η μετάβαση από την παιδική αθωότητα στη σκληρότητα των ενηλίκων. Ο έφηβος καλείται πλέον να ξεφύγει από το γονεϊκό πέπλο, να αυτονομηθεί, να ανακαλύψει τις δικές του δυνάμεις και να πορευθεί πλέον ως μια ανεξάρτητη μονάδα.
Τι προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει τόσο στον έφηβο, όσο και στους γονείς αυτό το πέρασμα από την ανεμελιά και την ασφάλεια των γονιών, σε έναν κόσμο ενήλικο και ενίοτε χαοτικό;
Κάποιοι επιστήμονες παρομοίασαν την εφηβεία με τη γέννηση. Όπως στη γέννηση το βρέφος αναγκάζεται να αποκολληθεί από τον πλακούντα και να επιβιώσει έξω από το σώμα της μητέρας, έτσι και στην εφηβεία, ο έφηβος προσπαθεί να βγει από τη γονεϊκή αγκαλιά και να αφεθεί σε νέα πελάγη, αναζητώντας τις δικές του επιθυμίες.
Η εφηβεία διαρκεί περίπου από το 12ο έως το 19ο έτος της ηλικίας του ατόμου και χωρίζεται σε τρεις κύριες φάσεις:
- Προεφηβεία (11-13 ετών): Έναρξη των πρώτων σημαδιών διαφοροποίησης του ατόμου από την παιδική του εικόνα. Η αρχή της εφηβείας συνδέεται με τις πρώτες εξωτερικές αλλαγές στο σώμα του παιδιού. Το ανάστημα παρουσιάζει θεαματική αλλαγή, τα γεννητικά όργανα στα αγόρια και το στήθος στα κορίτσια μεγαλώνουν, η περίοδος των κοριτσιών εμφανίζεται, η τριχοφυΐα αναπτύσσεται και η χροιά της φωνής βαραίνει. Οι έφηβοι αρχίζουν να προβληματίζονται για την εξωτερική τους εικόνα. Η σεξουαλικότητά τους παραμένει ακόμη σε ένα πλατωνικό επίπεδο.
- Κυρίως εφηβεία (13-18 ετών): Βιοσωματικές και ψυχολογικές αλλαγές συμβαίνουν σε αυτό το διάστημα. Ο έφηβος αρχίζει να περιεργάζεται, να πειραματίζεται και να μαθαίνει το σώμα του. Η σεξουαλικότητα ενδεχομένως ολοκληρώνεται. Ο έφηβος συνάπτει πολλές σχέσεις, κυρίως μικρής διάρκειας, ενώ η συμπεριφορά του χαρακτηρίζεται από στοιχεία ριψοκινδυνότητας, αγνοεί τον φόβο και ρισκάρει για τα πάντα.
- Όψιμη εφηβεία (18-20 ετών): Ενσωμάτωση των αλλαγών για να εισέλθει στην πλήρη ωριμότητα. Ο έφηβος αναζητά πιο σταθερές πλέον φιγούρες, τόσο στις σχέσεις του, όσο και στις φιλίες του. Κατά τη διάρκεια της όψιμης εφηβείας ο αυθορμητισμός, ο ναρκισσισμός και η εγωκεντρικότητα αφήνουν χώρο στον ρεαλισμό και στη μεστότητα.
Οι κίνδυνοι της εφηβείας
Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν κατά τη διάρκεια της εφηβείας για ένα άτομο είναι σημαντικοί και το ερώτημα είναι κατά πόσο θα αντέξει ένας έφηβος να επιβιώσει επιτυχώς; Δεν είναι λίγα άλλωστε τα ερευνητικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι για ορισμένους εφήβους αυτή η αλλαγή χαρακτηρίζεται ως κρίση, εφηβική κρίση. Ένα ποσοστό εφήβων 46% παρουσιάζει προβλήματα κατάθλιψης, ενώ το 22% σοβαρές ψυχικές διαταραχές.
Η εφηβεία έρχεται να ανατρέψει όλες εκείνες τις φαντασιώσεις και τις σκέψεις που έκανε το άτομο ως παιδί. Η παντοδυναμία, η σταθερότητα, η ισχύς ξαφνικά φαντάζουν απλές ψευδαισθήσεις. Η αλήθεια της πραγματικότητας για πολλούς εφήβους είναι αβάσταχτη αλλά και αναγκαία για την εύρεση και τη δόμηση μιας άτρωτης ταυτότητας. Το άτομο αντιλαμβάνεται μέσα από τις αλλαγές του σώματός του ότι δυναμώνει και αποκτά μυϊκή δύναμη. Διαθέτει έτσι την πυγμή να πράξει και να πειραματιστεί, όμως μέσα από έναν αδιέξοδο δρόμο, το άτομο πληγώνεται ψυχικά και συρρικνώνεται το «εγώ» του.
Εφηβεία και συγκρούσεις
Η έντονη κατάσταση ανισορροπίας και οι πολλαπλές αλλαγές εντός και εκτός του ψυχισμού ενός εφήβου ενδέχεται να τον οδηγήσουν σε μια πάλη όχι μόνο με το ίδιον τον εαυτό του αλλά και με το οικογενειακό του περιβάλλον.
Η κρίση της εφηβείας προκαλεί συχνά και μια γονεϊκή κρίση, διότι αυτή συνήθως συμπίπτει χρονικά με την κρίση της μέσης ηλικίας των γονέων. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι για παράδειγμα όταν το σώμα της κόρης βρίσκεται σε πλήρη άνθιση, το σώμα της μητέρας σταματά να αναπαράγει. Η εικόνα των μέχρι τότε άτρωτων γονέων, αποδυναμώνεται και τη σκυτάλη έρχεται να την πάρει ο έφηβος.
Επίσης, η υπερπροστατευτικότητα που χαρακτηρίζει κυρίως τους Έλληνες γονείς οδηγεί στην ανάπτυξη μιας ιδιαίτερα εξαρτητικής σχέσης με τα παιδιά τους, η οποία εν συνεχεία καταλήγει δυσλειτουργική και επώδυνη και για τους δύο. Οι γονείς συχνά διαδραματίζουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, επιβάλλοντας στα παιδιά τους να υπακούουν στους ίδιους και να εξαρτώνται από τους ίδιους, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν την ιδιαίτερη προσωπικότητά τους. Τα παιδιά από την άλλη πλευρά εκπαιδεύονται να ζουν μέσα από τις επιθυμίες και τα θέλω των γονιών τους, υποδυόμενα έναν άβουλο και ενίοτε εκτελεστικό ρόλο.
Με το ηλικιακό πέρασμα του παιδιού στην εφηβεία, το άγχος των γονέων εκτοξεύεται. Πολλοί γονείς αναφέρουν έναν δυσβάσταχτο φόβο για το αβέβαιο μέλλον το παιδιών τους, τον οποίο το μεταφέρουν και στα παιδιά τους. Πιθανόν, ο έντονος φόβος των γονιών να συνδέεται με τον φόβο για το δικό τους μέλλον, μιας και ένα μέλλον χωρίς τα παιδιά τους αποτελεί αβεβαιότητα και για εκείνους. Οι γονείς σε ένα μη συνειδητό επίπεδο νιώθουν ότι χάνουν την εξουσία και τον έλεγχο απέναντι στα παιδιά τους, άρα αισθάνονται ότι το «εγώ» τους αποδυναμώνεται και η επιρροή τους εξασθενεί.
Οι γονείς πενθούν τον γονεϊκό ρόλο που χάνουν. Η δυσκολία των γονέων να διαχειριστούν την αυτονομία των παιδιών τους επηρεάζει σημαντικά την ψυχοσύνθεση των εφήβων και προκαλεί δυσκολίες να προσαρμοστούν στο νέο επίπεδο της ζωής τους. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα γονέων που αναπτύσσουν το σύνδρομο της «κενής φωλιάς». Ο γονιός νιώθει τη συναισθηματική έλλειψη από το πλέον αυτονομημένο έφηβο που βγήκε από τη γονεϊκή ασπίδα για να ανακαλύψει το δικό του ταξίδι προς την Ιθάκη.
Ο ρόλος των γονέων στην εφηβεία
Οι γονείς οφείλουν να επιδείξουν απόλυτη ωριμότητα σε αυτή την τόσο δύσκολη και ουσιαστική αλλαγή του παιδιού τους. Θα πρέπει να σταθούν δίπλα τους με ενσυναίσθηση, κατανόηση και στήριξη. Οι γονείς πρέπει να στηρίξουν το παιδί τους να ανακαλύψει τη δύναμή του για να το βοηθήσουν να ανεξαρτητοποιηθεί. Όταν ένα παιδί αντιληφθεί ότι η μετάβασή του αυτή προς την αυτονόμηση δημιουργεί προβλήματα στους γονείς του και δεν την αντέχουν, αποσύρεται, μένει πίσω, από φόβο μήπως χάσει τους γονείς του.
Το ζευγάρι οφείλει να είναι ενωμένο και να καθησυχάζει τον έφηβο, αφήνοντάς του χρόνο και χώρο και κατανοώντας τις αντιδράσεις του. Οι έντονες εκρήξεις θυμού προς τους γονείς αποδεικνύουν ίσως έναν φόβο τον εφήβων να κόψουν τον ομφάλιο λώρο.
Οι γονείς δεν πρέπει να συγχέουν τη δική τους ταυτότητα με αυτή του εφήβου. Οι γονείς επιδίδονται συχνά σε έναν «ναρκισσιστικό ανταγωνισμό» με τα παιδιά τους, είτε αποποιούνται τον ρόλο τους και την ηλικία τους μιμούμενοι τους έφηβους, είτε πιέζοντάς τους να ενηλικιωθούν γοργά για να μην χάσουν τη δύναμή τους.
Η εικόνα των γονέων παίζει σπουδαίο ρόλο για την ωρίμανση ενός παιδιού. Η φιγούρα ενός πατέρα αποτυχημένου αποτελεί πληγή για ένα παιδί και ακόμα μεγαλύτερη για έναν έφηβο. Ο έφηβος επιθυμεί να ταυτιστεί με την εικόνα του γονέα, να γίνει ο καθρέπτης πάνω στον οποίο θα αντανακλά τις επιθυμίες του για δύναμη, δημιουργικότητα και πρωτοβουλία.
Μια επιτυχημένη εφηβεία είναι το σκαλοπάτι για μια επιτυχημένη ζωή. Κάθε εμπόδιο που μπαίνει στην εφηβική πορεία, αφορά σκοτεινές πλευρές τόσο της παιδικής ηλικίας των εφήβων, όσο και των ίδιων των γονέων. Οι γονείς οφείλουν να συμφιλιωθούν με τη δική τους εικόνα και τη ζωή τους δίνοντας το έναυσμα στα παιδιά τους να ανθίσουν και να κατακτήσουν την προσωπική τος κορυφή.
Ευχαριστούμε τη Φραντζέσκα Καραγιάννη, MSc Κλινική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια