Παιδιά και καραντίνα: οι επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία και τα tips της ειδικού για να τα βοηθήσεις

Συζητώντας με μαμάδες φίλες μου που έχουν παιδιά σε διαφορετικές ηλικίες, δυσκολευόμουν να επιλέξω τι είναι χειρότερο από όλα: να έχεις νεογέννητο, νήπιο, παιδί στο δημοτικό ή έφηβο σε καραντίνα; Το μόνο σίγουρο είναι πως κοινός παρονομαστής σε όλες τις περιπτώσεις είναι οι αρνητικές επιπτώσεις του εγκλεισμού στην ψυχολογία και την ανάπτυξή τους.

Παιδιά και καραντίνα, το δύσκολο αυτό project. Ζήτησα, λοιπόν, από τη Μαρία Κωνσταντοπούλου, ψυχολόγο, σύμβουλο και ψυχοθεραπεύτρια*, να μας αναλύσει τις επιπτώσεις αυτές, καθώς και να μας δώσει τις συμβουλές της για να περιορίσουμε την κρίση στην καραντίνα.

Οικογένειες με εφήβους στην καραντίνα

Όπως τονίζει η ειδικός η πλειοψηφία των εφήβων συμμορφώνεται και ακολουθεί τα μέτρα, τα οποία όμως έχουν μεγάλο κόστος στη σωματική και ψυχική τους υγεία. Έχει φανεί ότι τον τελευταίο χρόνο οι έφηβοι έχουν αποσυρθεί κοινωνικά, έχουν απομονωθεί και έχουν κλειστεί στον εαυτό τους. Αναφέρουν συναισθήματα ανίας και αίσθηση κενού, ενώ συχνές είναι πλέον και οι διατροφικές διαταραχές αλλά και οι διαταραχές ύπνου. Εμφανίζουν όλο και πιο συχνά αυπνίες ή πρόωρη αφύπνιση ή διακεκομμένο ύπνο, αλλά και βουλιμικές ή ανορεξικές τάσεις, ενώ συχνότερα αναφέρεται και η αδυναμία συγκέντρωσης και ολοκλήρωσης κάποιου έργου.

Παράλληλα μοιάζουν να παραμελούν και τη σωματική τους υγεία, ευεξία και υγιεινή. Όλο αυτό το διάστημα πολλοί έφηβοι έχουν σταματήσει να ασκούνται, δεν προσπαθούν να διατηρήσουν μια καλή φυσική κατάσταση και εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις οθόνες (κυρίως από τα κινητά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα κορίτσια, περισσότερο από τα διαδικτυακά παιχνίδια και τις κονσόλες τα αγόρια). Πολλές είναι και οι περιπτώσεις που αρνούνται να βγουν έστω και για μια βόλτα έξω από το σπίτι, με τα φαινόμενα εκούσιου εγκλεισμού και απομόνωσης πλέον να είναι πολύ συνηθισμένα.

Επιπλέον, η παραμέληση του εαυτού ή του χώρου τους είναι εμφανής, ενώ με δυσκολία καταφέρνουν να ανταπεξέλθουν πλέον στις σχολικές τους υποχρεώσεις. Είναι γεγονός ότι η τηλεκπαίδευση ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την τάση εξάρτησης από την οθόνη, χωρίς από την άλλη οι μαθητές να αναφέρουν ότι προσλαμβάνουν ουσιαστική γνώση από την τηλεκπαίδευση, η οποία έτσι κι αλλιώς συντελείται κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.

Σε μεγάλο βαθμό έχουν επηρεαστεί και οι κοινωνικές και φιλικές τους σχέσεις, αλλά και οι σχέσεις με το άλλο φύλο. Από τη στιγμή που απαγορεύονται οι στενές επαφές για λόγους μείωσης της διασποράς του ιού, οι έφηβοι αναγκαστικά απομονώνονται κοινωνικά και συναισθηματικά.

Όπως επισημαίνει η ειδικός, κατά την εφηβεία η απομόνωση αυτή είναι ακόμα πιο ακραία, διότι έτσι κι αλλιώς οι έφηβοι υπό κανονικές συνθήκες έχουν την τάση για αμφισβήτηση και εναντίωση προς τους ενήλικες και την ανάγκη για συμμόρφωση με την ομάδα των συνομηλίκων.  Ακόμα και εάν ο έφηβος ήθελε κάποιον σημαντικό ενήλικα κοντά του, όπως έναν καθηγητή ή έναν προπονητή (καθώς συχνά με εκείνους δημιουργούν μια πιο κοντινή σχέση και τους ανοίγονται) αυτή την περίοδο δεν δύναται να έχει ούτε αυτό. Έτσι, παρουσιάζει πιο συχνά εκρήξεις θυμού και δημιουργούνται ακόμη περισσότερες συγκρούσεις εντός της οικογένειας.

Οικογένειες με μικρά παιδιά στην καραντίνα

Σε ό,τι αφορά στις οικογένειες με μικρότερα παιδιά, τα πράγματα είναι εξίσου δύσκολα. Όταν αναφερόμαστε στις οικογένειες που μεγαλώνουν παιδιά δημοτικού και νηπιαγωγείου, πρέπει να συνυπολογίσουμε και την ψυχολογία των γονέων ή όσων ασχολούνται με τη φροντίδα των παιδιών, καθώς από τη στιγμή που κλείνουν τα σχολεία, οι γονείς καλούνται να παίξουν και ρόλο εκπαιδευτικού, καθώς και να συνυπάρχουν με τα παιδιά τους όλες τις ώρες της ημέρας.

Παράλληλα οι γονείς πρέπει να εργαστούν, να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού, να απασχολήσουν τα παιδιά όλη την υπόλοιπη μέρα και να ανταπεξέλθουν και σε όλες τις άλλες υποχρεώσεις τους. Αυτό, λοιπόν, από μόνο του δημιουργεί ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που επιδεινώνεται όταν τα παιδιά έχουν ήδη κάποια θέματα, όπως μαθησιακές δυσκολίες, αναπτυξιακές διαταραχές και συναισθηματικές ή ψυχολογικές δυσκολίες, όπως φοβίες ή συμπτώματα άγχους.

Όπως τονίζει η Μαρία Κωνσταντοπούλου, στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες, δηλ. μεταξύ 6-11 ετών, τα περισσότερα παιδιά που είχαν ήδη κάποια θέματα προσαρμογής ή αντιμετώπιζαν δυσκολίες στο σχολικό περιβάλλον, μοιάζουν πιο ήρεμα στις νέες συνθήκες της καραντίνας. Αυτό συμβαίνει γιατί απολαμβάνουν τους γονείς τους πολύ περισσότερο, ενώ όλα τα προηγούμενα χρόνια ανέφεραν ότι τους λείπουν και θα ήθελαν περισσότερο χρόνο μαζί τους. Το γεγονός ότι δεν πάνε στο σχολείο, αποτελεί σημαντικό παράγοντα που τα κάνει χαρούμενα, γιατί δεν χρειάζεται να έρχονται αντιμέτωπα με τη δυσκολία τους.

Όμως, για τα υπόλοιπα παιδιά που δεν αντιμετώπιζαν κάποιο ιδιαίτερο θέμα στη σχολική ζωή, αυτή η κατάσταση αποχής από τις σχολικές αίθουσες γίνεται πραγματικά δυσβάσταχτη όσο περνά ο καιρός. Το γεγονός ότι δεν βλέπουν τους φίλους τους, δεν συναναστρέφονται ούτε καν τους συγγενείς τους, καθώς και ότι δεν συμμετέχουν πλέον σε καμία κοινωνική ομάδα και δεν έρχονται σε επαφή με τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογία τους, οι οποίες θα φανούν ακόμη πιο έντονα στο μέλλον.

Στο παρόν αυτό δημιουργεί στα παιδιά ανία και μειώνει την έμφυτη περιέργεια που πυροδοτεί και τη διαδικασία της μάθησης, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται και η εκπαιδευτική πορεία τους. Επιπλέον, τα απομονώνει από τους συνομηλίκους και δεν τους παρέχει καμία ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν σε κανένα επίπεδο. Αν προστεθεί στα παραπάνω και η έλλειψη άσκησης και η αυξανόμενη εξάρτηση από τις οθόνες τα θέματα που προκύπτουν πολλαπλασιάζονται.

Οικογένειες με μωρά ή βρέφη στην καραντίνα

Στις οικογένειες που μεγαλώνουν βρέφη, μωρά και παιδιά προσχολικής ηλικίας, προκύπτουν αντίστοιχα προβλήματα λόγω της καραντίνας. Σύμφωνα με την ειδικό, η κατάθλιψη των μητέρων αυξάνεται λόγω της αναγκαστικής απομόνωσης, αφού βασικές καθημερινές συνήθειες όπως η παιδική χαρά, ο παιδότοπος, μια βόλτα σε ένα εμπορικό κέντρο απαγορεύτηκαν, δημιουργώντας τους περαιτέρω ψυχολογική πίεση.

Η στέρηση κοινωνικής επαφής δεν έχει αρνητικά αποτελέσματα μόνο στις μητέρες, αλλά και στα μωρά, και στα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Οι επιπτώσεις από την απουσία ερεθισμάτων είναι τεράστιες, πόσο μάλλον σε παιδάκια μικρής ηλικίας στα οποία τα συχνά ερεθίσματα είναι απαραίτητα για τη σωστή ανάπτυξή τους.

Φυσικά η δυσκολία να απασχοληθούν τα πολύ μικρά παιδιά μέσα στο σπίτι είναι αυτονόητη, ενώ συχνά φτάνουν σε εκρήξεις θυμού και εμφανίζουν συμπτώματα όπως: ανορεξία, βουλιμία, υπερβολική ενέργεια – υπερκινητικότητα, ευερεθιστότητα, συναισθήματα στενοχώριας, λόγω της μη εκτόνωσης και της στέρησης ερεθισμάτων.

Στις οικογένειες με ένα μόνο παιδί, η καθημερινότητά του είναι ακόμα πιο δύσκολη, μιας και δεν έχει κανέναν άλλον εκτός των γονέων να αλληλεπιδράσει.

Τέλος, η απουσία σωματικής άσκησης και κίνησης έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις και στη σωματική, εκτός της ψυχικής υγείας, για τα παιδιά όλων των ηλικιών, μιας και παρατηρείται αύξηση των επιπέδων λίπους και ορθοπεδικά προβλήματα από την καθιστική στάση.

Οι συμβουλές της ψυχολόγου για να περιοριστεί η κρίση

• Βγείτε έξω όλοι μαζί για άσκηση, περπάτημα, τρέξιμο, ποδήλατο, πατίνι, όσο περισσότερο μπορείτε, τηρώντας φυσικά όλα τα μέτρα και τις αποστάσεις. Μην επαναπαύεσαι αν το παιδί είναι ήσυχο, γιατί το πιθανότερο είναι να είναι ήσυχο γιατί έχει κολλήσει μπροστά σε μια οθόνη.

•  Κάνε γυμναστική μέσα στο σπίτι, μαζί με τα παιδιά. Κι εσύ θα διασκεδάσεις κι εκείνα θα έχουν ένα κίνητρο να δραστηριοποιηθούν, αν παρακινηθούν από εσένα. Αρκετά παιδιά που είναι εξαρτημένα από τις οθόνες έχουν ένα ακόμη άλλοθι λόγω καραντίνας για να συνεχίσουν να βρίσκονται όλη τη μέρα εκεί. Αν εσύ δεν τους προτείνεις μια άλλη ασχολία και δεν τα ενθαρρύνεις, δύσκολα τα ίδια θα σηκωθούν από την καρέκλα. Προσοχή, το θέμα δεν είναι να τσακώνεσαι με τα παιδιά για να κλείσουν τις οθόνες, όταν κι εσύ πιθανόν είσαι όλη τη μέρα μπροστά σε μια οθόνη (ακόμα και όταν είναι για λόγους εργασίας). Το ζητούμενο είναι να δουν από εσένα πρώτα μια άλλη στάση και συνήθεια και να την υιοθετήσουν.

• Κάνετε ομαδικές δραστηριότητες παρέα. Μπορείτε να παίξετε επιτραπέζια ή να δείτε ταινίες ή να μαγειρέψετε μαζί. Μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε διαδικτυακά παιδικό θέατρο ή να περιηγηθείτε σε μουσεία που έχουν δράσεις για παιδιά. Με απλά λόγια, σκέψου τι θα έκαναν τα παιδιά σας αν δεν υπήρχε η καραντίνα και προσάρμοσε την καθημερινότητά σας ανάλογα μέσα στον χώρο του σπιτιού. Αυτά τα μικρά, καθημερινά πράγματα θα σας δέσουν σαν οικογένεια.

• Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, επινοήστε μαζί νέα ενδιαφέροντα που μπορούν να κάνουν παρά τους περιορισμούς. Αν για παράδειγμα έχετε ήδη εξαντλήσει όλες τις ιδέες για κατασκευές ή εκπαιδευτικά παιχνίδια και τα παιδιά έχουν ήδη βαρεθεί να κόψουν ξανά με ψαλίδι ή να κολλήσουν με κόλλα, ανανέωσε τις δημιουργικές ασχολίες τους με νέα ερεθίσματα. Μπορείς να τους αγοράσεις πηλό και να φτιάξετε πήλινα αντικείμενα που ψήνονται εύκολα στον οικιακό φούρνο, να φυτέψετε φυτά ή λουλούδια τα οποία να έχουν υπό την ευθύνη τους, να κατασκευάσετε κάρτες και ζωγραφιές που θα προορίζονται για αγαπημένα πρόσωπα που τους λείπουν λόγω καραντίνας. Είναι σημαντικό να μάθουν να δημιουργούν αντικείμενα που απευθύνονται σε συγκεκριμένο παραλήπτη που τα ενδιαφέρει και όχι να δημιουργούν γενικά κι αόριστα. 
• Διαχώρισε, αν είναι δυνατόν και όσο γίνεται, τους χώρους του σπιτιού, ώστε να να έχει ο καθένας έναν προσωπικό χρόνο, έστω για λίγο κάθε μέρα. Είναι σημαντικό τόσο για τα παιδιά, όσο και για εσένα να προσπαθήσετε να έχετε χρόνο ο καθένας με τον εαυτό του. Αυτό θα περιορίσει αρκετά τις εντάσεις, ιδιαίτερα αν έχεις παιδιά διαφορετικών ηλικιών ή φύλων μέσα στο σπίτι. Προσωπικός χρόνος φυσικά δεν θεωρείται ο χρόνος της τηλεκπαίδευσης ή της τηλεργασίας.

• Μην αναλαμβάνεις τον ρόλο του εκπαιδευτικού, ακριβώς επειδή τυχαίνει να είσαι σπίτι την ώρα του μαθήματος. Ναι, είναι γεγονός πως λόγω της τηλεκπαίδευσης έχουν προκύψει πολλές δυσκολίες και κενά στη μαθησιακή διαδικασία κι εσύ προσπαθείς να περιορίσεις τη ζημιά βοηθώντας τα. Όμως δεν γίνεται να πάρεις τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Είναι διαφορετικό να βοηθάς τα παιδιά με τα μαθήματα και διαφορετικό να κάνεις τη δασκάλα επειδή “δεν τους τα λέει καλά”, “δεν την ακούνε καλά”, “δεν μας τα μάθαιναν έτσι εμάς”, “τα άλλα παιδιά γιατί απαντάνε κι εσύ όχι;” “αφού το ξέρεις γιατί δεν το λες;”. Είναι λογικό να παρασύρεσαι αν είσαι παρούσα στο μάθημα των παιδιών, επομένως ίσως είναι προτιμότερο να μην βρίσκεσαι στον ίδιο χώρο. Υπό κανονικές συνθήκες, άλλωστε δεν θα πήγαινες ποτέ στην τάξη των παιδιών σου να τους επισημάνεις να απαντήσουν αυτό που ρωτά η δασκάλα. Μην υπονομεύεις τη θέση τους και τη νοημοσύνη τους. Παρεμβαίνοντας διαρκώς μειώνεις την αυτοπεποίθησή τους και δεν το αφήνεις να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Φυσικά, εάν το παιδί χρειαστεί βοήθεια με τεχνικά προβλήματα οφείλεις να την παρέχεις, αλλά μέχρι εκεί. 
• Κατά την αλληλεπίδρασή σου με τα παιδιά μη χάνεις την αισιοδοξία σου. Έχε κατά νου πως από εσένα θα αντλήσουν δύναμη να τα βγάλουν πέρα, κάτι που φυσικά ισχύει και αντίστροφα. Μην ξεχνάς να διαβεβαιώνεις τα παιδιά σου ότι όλο αυτό που βιώνετε είναι μια προσωρινή κατάσταση και ότι θα επιστρέψουν σύντομα στην καθημερινότητά τους. Με ελάχιστες φιλικές συναναστροφές και δραστηριότητες που υπολειτουργούν, εσύ και ο πατέρας τους είσαστε τα βασικά τους στηρίγματα. . Αν, λοιπόν, εσείς δεν είστε καλά και το εξωτερικεύετε διαρκώς, δεν τους απομένει τίποτα. Εννοείται πως θα πρέπει να γνωρίζουν τους κινδύνους για να προφυλάσσονται και να τηρούν όλα τα προβλεπόμενα μέτρα, αλλά δεν χρειάζεται να συζητάτε όλη τη μέρα για αυτό ή να παρακολουθούν όλη τη μέρα δυσάρεστες ειδήσεις. Σκεφτείτε πόσα πράγματα έχετε να συζητήσετε με τα παιδιά σας και δεν είχατε ποτέ τον χρόνο ως τώρα και εκμεταλλευτείτε το.

*Ευχαριστούμε πολύ την κ. Μαρία Κωνσταντοπούλου, Ψυχολόγο, Σύμβουλο,Ψυχοθεραπεύτρια Επικοινωνία: konstantopouloum@yahoo.com , 6946567674