Παιδικά ψέματα: Τι κρύβεται πίσω από τον ψυχισμό ενός παιδιού και πότε οι γονείς χρειάζεται να ανησυχήσουν
- 11 ΙΑΝ 2023
Τα ψέματα των παιδιών συχνά απασχολούν, αγχώνουν αλλά και μπερδεύουν τους γονείς. Αναρωτιούνται τον λόγο που ένα παιδί μηχανεύεται ή δημιουργεί μια ψεύτικη ιστορία, καθώς και αναζητούν τρόπους για να βοηθήσουν το παιδί τους ώστε να σταματήσει να ψεύδεται. Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα που γεννιέται σε πολλούς γονείς, είναι πότε και εάν πρέπει να ανησυχούν.
Πως είναι ο ψυχισμός ενός παιδιού που χρησιμοποιεί ψέματα;
Ο ψυχισμός ενός μικρού παιδιού είναι εύθραυστος και υπό κατασκευή, έτσι καλό είναι να εξετάζουν πιο διεξοδικά τη συμπεριφορά τους προτού τα κρίνουν. Οι γονείς, οφείλουν να είναι προσεχτικοί και επιεικείς με τα παιδιά και να μην τους προσδίδουν χαρακτηρισμούς, όπως «ψεύτης». Ο όρος «ψέμα» είναι πολύ περίπλοκος για τα παιδιά, καθώς δεν έχει την ίδια χρήση και αξία που έχει για έναν ενήλικα. Ένα παιδί ενδέχεται να καταφύγει σε ένα ψέμα από αφέλεια και αγνωσία, δηλαδή, να πέφτει σε αντιφάσεις (ο συμμαθητής μου είναι πολύ καλός- ο συμμαθητής μου με έβρισε), χωρίς να το αντιλαμβάνεται.
Τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 6 ετών νευρολογικά δεν είναι ακόμη έτοιμα να διακρίνουν πλήρως την πραγματικότητα από τη φαντασία, διότι ο προμετωπιαίος λοβός που είναι υπεύθυνος γι’ αυτό, δεν έχει ακόμη ωριμάσει. Τα παιδιά αδυνατούν να κατανοήσουν το αίσθημα της ηθικής και να διαχωρίσουν τα όρια μεταξύ ψεύδους και αλήθειας. Επίσης, υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών, τα οποία εξαιτίας του ότι δεν λαμβάνουν την απαραίτητη στοργή και ενθάρρυνση που χρειάζονται από τους γονείς τους νιώθουν μεγαλύτερη ανάγκη να πουν ψέματα ή να εξάψουν την φαντασία τους για να αντιμετωπίσουν την ανασφάλεια, τον φόβο και όλα αυτά τα συναισθήματα που απορρέουν από την έλλειψη αυτοεκτίμησης.
Άλλωστε το ψέμα τόσο για τους μεγάλους όσο και για τα παιδιά αποτελεί μια στρατηγική για να προστατεύσουν την αυτοεικόνα τους και το «αυτό-συναίσθημα» τους. Βέβαια όσο το άτομο αποκτά αυτοπεποίθηση και νιώθει ότι είναι ασφαλές απομακρύνεται από την τεχνική του ψέματος.
Επιπροσθέτως, πολλές φορές τα παιδιά εκφράζουν μέσα από ένα ψέμα την επιτακτική τους ανάγκη να νοηματοδοτήσουν τον κόσμο όπου ζουν διαφορετικό, έτσι όπως θα ήθελαν να είναι και όχι όπως πραγματικά είναι. Πιο συγκεκριμένα, η απεριόριστη φαντασία τους να μηχανεύονται εξ’ ολοκλήρου ψεύτικες ιστορίες, τα βοηθά να βιώνουν τα όνειρά τους, ως πραγματικότητα και να αποφύγουν τις δυσάρεστες, μουντές εικόνες όπου ενδέχεται να ζουν.
Γιατί τα παιδιά λένε ψέματα;
Τα ψέματα, μέχρι κάποιο όριο, θεωρούνται φυσιολογικά, καθώς συνδέονται με τα εξελικτικά στάδια των παιδιών. Δεν πρέπει να πανικοβάλλουν τους γονείς. Όλα τα παιδιά λένε κάποια ψέματα και κυρίως τα κορίτσια. Πίσω από το ψέμα ενδέχεται να υπάρχει κάτι άλλο, ίσως ένα συναισθηματικό κενό, το οποίο το παιδί καλείται να καλύψει. Ένα παιδί μέχρι 6 ή 8 ετών μπορεί να διηγηθεί στους γονείς γεγονότα και ιστορίες που δεν έγιναν ποτέ. Το παιδί δηλαδή χρησιμοποιεί το ψέμα προκειμένου να ζητήσει με αυτό τον τρόπο από τους γονείς μια κατάσταση κοινωνική ή ψυχική που θέλει να ζήσει, διότι με αυτό τον τρόπο νιώθει ασφαλές.
Το ψέμα για ορισμένα παιδιά είναι κάποιες φορές ανάγκη.
Τα παιδιά το εφευρίσκουν για να τραβήξουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των γονιών τους ή για να αναπληρώσουν πραγματικές ή φανταστικές ελλείψεις. Ίσως όσο πιο ευρηματικά είναι τα ψέματα τόσο πιο πολύ ευαισθητοποιούνται οι γονείς τους, γεγονός που αποτελεί και προσωπική τους προσδοκία. Επίσης, για τα παιδιά δεν είναι πάντα διακριτό αν αυτό που κάνουν είναι σωστό ή λάθος. Ως εκ τούτου, μπορεί ένα παιδί να αποκρύψει την αλήθεια ή να πει ψέμα για κάτι που θεωρεί ότι ήταν κακό χωρίς πραγματικά να είναι, διότι, ενδεχομένως, στο παρελθόν να είχε τιμωρηθεί για κάτι που ήταν καλό για το ίδιο το παιδί αλλά όχι και για τους γονείς του, αφού το έκριναν ως κακό.
Έτσι, η αβεβαιότητα είναι ένα κίνητρο για το παιδί να πει κάποιο ψέμα. Οι γονείς αντί να τιμωρούν τα παιδιά τους για τα τυχόν ψέματα, αξίζει να σκεφτούν τι πιθανών να στερούν από τα παιδιά στην παρούσα φάση της ζωής τους, για παράδειγμα, αγάπη, τρυφερότητα, χρόνο, κ.α.
Πότε οι γονείς χρειάζεται να ανησυχήσουν;
• Όταν το παιδί εξακολουθεί να πιστεύει τα ψέματα που λέει ως πραγματικά, έπειτα από συζήτηση με τους γονείς του.
• Όταν το παιδί παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία και ανικανότητα να διακρίνει το φανταστικό από το πραγματικό.
• Όταν το παιδί ζει μέσα στο ψέμα, δηλαδή λέει ακατάπαυστα ψέματα.
Εάν μετά από μια μεγάλη χρονική περίοδο, το παιδί δείχνει εντελώς ανίκανο να διακρίνει το φανταστικό από το πραγματικό, οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν σε έναν ειδικό ψυχολόγο για να διαγνώσει τι ακριβώς συμβαίνει.
Tips για γονείς:
• Μην ξεχνάτε πως για να μυηθεί ένα παιδί στην αλήθεια, θα πρέπει να τη βιώνει. Επομένως, οφείλετε να είστε και οι ίδιοι ειλικρινείς προς εκείνο. Η εμπιστοσύνη είναι σχέση αμφίδρομη.
• Να παρέχετε πάντα το δικαίωμα στα παιδιά σας να εκφράσουν τη δική τους αλήθεια. Ακόμη και αν σας φαίνεται παράλογη, θα πρέπει να την ακούσετε και να την συζητήσετε.
• Η βαρύνουσα σημασία του ψέματος σχετίζεται πάντα με την ηλικία στην οποία βρίσκεται το παιδί. Τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 6 ετών συνήθως δεν ψεύδονται σκοπίμως.
• Οφείλετε να διακρίνετε τα ψέματα μεταξύ τους, ανάλογα με τη σημαντικότητά τους. Επί παραδείγματι, εάν πρόκειται για ένα μικρό, οφθαλμοφανές ψέμα, ότι δηλαδή το παιδί έπλυνε το πρόσωπό του μετά το φαγητό, ενώ είναι ακόμη με τα λάδια, η αντίδρασή σας δε πρέπει να είναι αυστηρή και ακραία, αλλά χιουμοριστική και περιπαιχτική. Μπορείτε να του πείτε: «αχ αυτό το κρεμοσάπουνο πρέπει να το αλλάξουμε, δε κάνει σωστά τη δουλειά του και έχεις ακόμη λάδια!».
• Η τιμωρία συνίσταται στα μεγαλύτερα παιδιά, άνω των 12 ετών, και όχι σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτές οι ηλικίες, μπορεί να χρησιμοποιούν τα ψέμα ως δικαιολογία ή αποφυγή υποχρεώσεων, δηλαδή σκοπίμως. Βέβαια, ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες θα πρέπει να θυμάστε πως η βαρύτητα του ψέματος διαφέρει από αυτήν ενός ενήλικα και πως αξίζει να διερευνηθεί περαιτέρω, καθώς μέσα από αυτό το παιδί στέλνει κάποια μηνύματα.
• Αποφύγετε να έχετε υπεραπαιτήσεις από τα παιδιά σας, διότι ενδέχεται εσείς οι ίδιοι να τα οδηγήσετε στο ψέμα.
Προσοχή! Δεν πρέπει να συγχέουμε τη μαγική σκέψη που πλημμυρίζει τα παιδικά μυαλουδάκια με το ψέμα.
Φραντζέσκα Καραγιάννη
MSc Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
