Πώς η επικοινωνία με τα παιδιά μας επιδρά στην ανάπτυξη της ομιλίας τους

Η επικοινωνία αποτελεί μια επιτακτική και αδήριτη επιθυμία και όχι ως μια ανάγκη καταναγκαστική και δεν περιορίζεται μόνο στην ανάπτυξη της γλώσσας. Υπάρχουν πολλά κανάλια επικοινωνίας, όπως εκφράσεις του προσώπου, κλάμα, γέλιο, κινήσεις σώματος. Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι σημάδι περάσματος του παιδιού από τη βρεφική στη νηπιακή ηλικία.

Ένα παιδί προετοιμάζεται να αποχαιρετήσει την προγλωσσική περίοδο και να εισαχθεί σε αυτή τη νέα περίοδο του λόγου περίπου στο πρώτο του έτος. Στο πρώτο έτος ένα παιδί είναι ικανό να λέει απλές λέξεις και να έχει κατανοήσει γύρω στις 50 λέξεις. Όσο υψηλό δείκτη νοημοσύνης και να έχει ένα παιδί, η κατάκτηση της γλώσσας δεν μπορεί να λάβει χώρα πριν την ηλικία περίπου των 2,5 ετών. Ένα παιδί για να αρχίσει να αναπτύσσει λόγο χρειάζεται να έχει κατανοήσει έννοιες, δηλαδή να μπορεί να καταλαβαίνει αυτά τα οποία ακούει από τους άλλους γύρω του. Φανταστείτε ότι ένα παιδί μέχρι την ηλικία των 6 ετών έχει καταφέρει να γνωρίζει σχεδόν 14.000 λέξεις.

Η επικοινωνία, λεκτική ή μη, εκτυλίσσεται μέσα από τις διαπροσωπικές σχέσεις και απαραίτητη προϋπόθεση για αυτήν είναι κυρίως η σκέψη και όχι η γλώσσα. Εάν κάποιος δεν κατέχει την ικανότητα να σκέφτεται αδυνατεί να αναπτύξει και τον λόγο, ενώ αντιθέτως, εάν είχε κατακτήσει τη σκέψη τότε ακόμη και αν απουσίαζε ο λόγος θα κατάφερνε να επικοινωνήσει με δικούς του τρόπους. Επομένως, αποκλεισμένοι από το δίκτυο επικοινωνίας παραμένουν όχι όσοι δεν μιλούν αλλά όσοι δεν μπορούν να σκεφτούν, δηλαδή να οργανώσουν το μυαλό τους εξαιτίας πιθανόν μιας σοβαρής αναπτυξιακής διαταραχής.

Η συμβολή του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη του λόγου

Η παραγωγή της γλώσσας είναι έμφυτη, ενυπάρχει σε όλα τα DNA, όλα τα παιδιά έχουν εγγενή την τάση να επικοινωνούν λεκτικά χρησιμοποιώντας τα βασικά στοιχεία της γλώσσας, χωρίς ειδική βοήθεια από τους ενήλικες. Η ανάπτυξή του λόγου ολοκληρώνεται κατά μέσο όρο γύρω στα 2,5 πρώτα έτη του παιδιού, ωστόσο κάθε παιδί ενδέχεται να χρειάζεται το δικό του χρόνο. Επομένως, αν και τα βασικά στοιχεία του λόγου αναπτύσσονται αβίαστα, χωρίς καμία συνεισφορά του οικογενειακού περιβάλλοντος, με το να θέτουν κανόνες ή τρόπους διαχείρισης, η απόκτηση διευρυμένων γλωσσικών ικανοτήτων απαιτούν την ενεργή συμμετοχή του.

Η εκμάθηση της γλώσσας και η εξελικτική πορεία της γλωσσικής επικοινωνίας χρειάζονται ενίσχυση, τόσο από το ίδιο το παιδί όσο και από το οικογενειακό πλαίσιο. Όσο πιο ενεργοί είναι οι γονείς, τόσο πιο αποτελεσματικά αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται ο λόγος του παιδιού.

Η λεξιπενία, η λανθασμένη χρήση της γλώσσας και οι παραποιημένες λέξεις είναι οικοδόμημα της οικογένειας και όχι έμφυτο στοιχείο της εκάστοτε παιδικής προσωπικότητας. Ωστόσο, εάν ένα παιδί δεν παράγει μέχρι τα 3 πρώτα του χρόνια λόγο, οι γονείς πρέπει να θορυβηθούν και να ανιχνεύσουν τι συμβαίνει. Εάν δεν προϋπάρχει κάποια σοβαρή αιτία μέσα στην οικογένεια όπου ζει, όπως ξαφνικός θάνατος, τραυματισμός, ακραίες συμπεριφορές γονέων, ώστε το παιδί να έχει πάθει κάποιο σοκ εξαιτίας περιβαντολλογικής ανεπάρκειας, ενδέχεται να ελλοχεύουν άλλες αιτίες γενετικού περιεχομένου, όπως κάποια αναπτυξιακή διαταραχή λόγου χάρη, ο αυτισμός. Στην περίπτωση γενετικού προβλήματος συνήθως, επέρχεται απουσία επικοινωνίας γονέα-παιδιού, διότι το παιδί δεν μπορεί να στείλει και να δεχτεί μηνύματα επικοινωνίας μέσω του σώματος ή του προσώπου του.

Η σωστή ανάπτυξη της γλώσσα δηλαδή συνδέεται με πολλούς παράγοντες, τόσο νοητικούς-γενετικούς όσο και περιβαντολλογικούς. Η αντιληπτική, η μιμητική και η μνημονική ικανότητα του κάθε παιδιού συνδέεται και επηρεάζεται από το νοητικό του δυναμικό και τις ποιοτικές επαφές με το περιβάλλον του.

Η επικοινωνία στη βρεφική ηλικία

Λίγες μόνο μέρες μετά τη γέννησή του, ένα βρέφος είναι ικανό να διακρίνει τον ήχο της μητρικής φιγούρας μεταξύ άλλων. Ανεξαρτήτως ηλικίας και είδους, όλα τα ανθρώπινα όντα έχουν την ανάγκη για αλληλεπίδραση, καθώς γεννιούνται με τη προδιάθεση να αναπτύξουν τη γλωσσική επικοινωνία. Έρευνα, άλλωστε, επιβεβαιώνει την ανωτέρω άποψη δείχνοντας ότι τα βρέφη ανάμεσα σε πολλαπλούς ήχους που τα περικλείουν, δείχνουν προτίμηση στο άκουσμα της γλώσσας.

Ένα βρέφος παρόλο που δεν μπορεί να αναπτύξει ομιλία νιώθει αυτή την ανάγκη. Τα μωρά, εν παρουσία ενός προσώπου, εκφράζουν τη δυσαρέσκεια ή την ευχαρίστησή τους με το δικό τους τρόπο. Επομένως, δίοδοι επικοινωνίας για αυτά αποτελούν το σώμα τους, η βλεμματική επαφή, οι χειρονομίες και τα βαβίσματα (η παραγωγή επαναλαμβανόμενων συλλαβών, όπως μπα, μπα, μπα). Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα μωρό ημερών, κάθεται παθητικό και δέχεται τα ερεθίσματα και τα μηνύματα των άλλων, εξαιτίας της νευρολογικής ανωριμότητας.

Η μητρική φιγούρα διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στο τρόπο ανάπτυξης της επικοινωνίας του μωρού. Η μητέρα ή αντίστοιχα το πρόσωπο που περνά το περισσότερο χρόνο μαζί του ορίζει και διδάσκει στο βρέφος το σύστημα της επικοινωνίας, όταν το μωρό κλαίει στέλνει ένα μήνυμα, εκπέμπει δηλαδή ένα σήμα επικοινωνίας. Η στάση επομένως που θα κρατήσει η μητέρα απέναντι σε αυτή τη συμπεριφορά απαντά στο μωρό εάν το μήνυμα του είναι αποδεκτό ή όχι και αυτό έχει ως απόρροια να μαθαίνει να ερμηνεύει τους κώδικες επικοινωνίας και να νοηματοδοτεί τα συναισθήματά του. Έτσι, αυτό το στάδιο διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο για το βρέφος, διότι εάν αυτό δεν εκτελεστεί με επιτυχία, πιθανολογείται να υπάρξουν προβλήματα επικοινωνίας, λόγου και κοινωνικότητας.

Χρήσιμες συμβουλές

• Οι πραγματικές λέξεις που λέει ένα παιδί εμφανίζονται μετά τους πρώτους 12 μήνες.
• Τα παιδιά χρειάζονται πολλά χρόνια για να τελειοποιήσουν την προφορά της γλώσσας.
• Κάθε ήχος της γλώσσας απαιτεί διαφορετικό χρονικό εύρος για να κατακτηθεί από το κάθε παιδί.
• Ακόμη και τα παιδιά με νοητική καθυστέρηση αποκτούν την ικανότητα να μιλούν και να επικοινωνούν με λέξεις.
• Σε όλα τα βρέφη, όλες οι γλώσσες είναι ξένες!
• Οι πρώτες λέξεις συνήθως που αποκτά ένα παιδί συνδέονται με τις πράξεις που μπορεί να εκτελέσει.
• Τα παιδιά αποκτούν συχνά τη γλώσσα που ακούν γύρω τους.

Ευχαριστούμε τη Φραντζέσκα Καραγιάννη, MSc Κλινική Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια.