Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης: Τι είναι και ποιες επιδράσεις έχει στη ζωή του παιδιού
- 9 ΙΟΥΝ 2023
Ένα διαζύγιο όσο φιλικό και συναινετικό κι αν είναι, αναπόφευκτα δημιουργεί «πληγές» σε ένα παιδί, χάνοντας την ασφάλεια και των δύο γονιών του. Η εκμυστήρευση ενός παιδιού «όταν είμαι με τη μαμά ανησυχώ για τον μπαμπά και όταν είμαι με τον μπαμπά ανησυχώ για τη μαμά», δείχνει ακριβώς την αγωνία που βιώνουν τα παιδιά.
Μια σύγκρουση γονέων σε ένα χωρισμό αλλάζει τις ισορροπίες της οικογένειας, αφού ο ένας γονιός θα απουσιάζει από την καθημερινότητα του παιδιού. Όλα τα παιδιά των χωρισμένων γονιών δεν εκφράζουν και δεν νιώθουν τα ίδια συναισθήματα. Υπάρχουν παιδιά που μετά από ένα διαζύγιο, είτε κλείνονται στον εαυτό τους είτε θάβουν την τρυφερότητα για τον ένα γονέα τους. Όταν ένα παιδί μετά από ένα διαζύγιο, απομακρύνεται από τον ένα γονέα, συνήθως τον πατέρα, τον αποπέμπει συναισθηματικά και δεν επιθυμεί επικοινωνία και συναισθηματική επαφή, τότε μιλάμε για το «Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης».
Το «Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης ή Αλλοτρίωσης» (Parental Alienation Syndrome) εμφανίζεται σε παιδιά – κυρίως χωρισμένων γονιών – τα οποία δεν επιθυμούν επαφή με έναν από τους δύο γονείς. Πρόκειται για ένα σύνδρομο βαθιά ριζωμένο στην συνείδηση και στον ψυχικό κόσμο του παιδιού και δεν αποβάλλεται εύκολα. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, την προσωπικότητα και τα βιώματά του, το σύνδρομο εμφανίζεται σε ήπια, σε μέτρια και σε βαριά μορφή. Στην περίπτωση βαριάς μορφής, το παιδί δεν έχει ενοχές, δεν θέλει καμία σχέση με τον άλλο γονέα και δείχνει μια απέχθεια για τον γονέα του. Μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις που το ίδιο το παιδί ζητάει να πάει στο δικαστήριο εναντίον του άλλου γονέα.
Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται όλο και περισσότερο στα παιδιά που ο γονέας, ο οποίος έχει την επιμέλεια φροντίζει να απομακρύνει συναισθηματικά το παιδί από τον άλλο (πατέρα ή μητέρα) μέσω μιας διαδικασίας δυσφήμησης του άλλου γονέα. Πρακτική συνηθισμένη άλλωστε για ορισμένους γονείς που δεν υπολογίζουν ότι η συμπεριφορά αυτή θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την ψυχική υγεία του παιδιού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην εφηβεία τα παιδιά έχουν την τάση να ενοχοποιούν τον πατέρα για το διαζύγιο, ενώ με την ενηλικίωσή τους κρίνουν και τους δύο γονείς συνυπεύθυνους. Γεγονός που αποδεικνύει ότι τα παιδιά συναισθηματικά επηρεάζονται από τον γονιό, που ζουν μαζί – κυρίως μητέρα – και η απόφαση να απομακρυνθούν από τον άλλο γονιό, προέρχεται από το αίσθημα προστασίας του γονιού που μένουν μαζί.
Αιτίες:
Στις περιπτώσεις διαζυγίων, κατά τις οποίες το παιδί απομακρύνεται από τον ένα γονιό, συνήθως τον πατέρα, τα χαρακτηριστικά του ενός γονιού είναι αυτά που υπερισχύουν στο παιδικό ασυνείδητο. Στα παιδιά που απουσιάζει το πατρικό πρότυπο, το οποίο είναι συνδεόμενο με το νόμο και την τάξη, χάνεται η ψυχική ισορροπία και η μητρική εικόνα ενδέχεται, υπό όρους, να γίνεται ασυνείδητα φόβητρο για το παιδί.
Πράγματι, παρατηρούμε πολλές περιπτώσεις παιδιών που έχουν αποξενωθεί συναισθηματικά από τον πατέρα και ως ενήλικες πλέον εξουσιάζονται από την μητέρα π.χ. ποιά επαγγελματική πορεία θα ακολουθήσουν ή ποιό σύντροφο θα επιλέξουν. Μάλιστα ορισμένες μητέρες υποστηρίζουν σθεναρά ότι οι ίδιες «προτρέπουν τα παιδιά τους να διατηρήσουν επικοινωνία με τον πατέρα, αλλά αυτά δεν θέλουν». Ωστόσο οι πράξεις τους επιβεβαιώνουν το αντίθετο, με αποτέλεσμα να περνούν υποσυνείδητα μηνύματα στα παιδιά τους, π.χ. «ως σύζυγος ήταν σκληρός, όμως εσύ οφείλεις να του μιλάς γιατί είναι πατέρας σου».
Επίσης, τα παιδιά συχνά αναλαμβάνουν τον ρόλο του προστάτη του γονιού που μένουν μαζί, προκειμένου να απαλλάξουν την μητέρα από οποιαδήποτε ευθύνη ή ενοχή μετουσιώνοντας σε υπερπροστατευτικότητα τον θυμό που νιώθουν από την απόφαση της να χωρίσει τον πατέρα τους. Τα παιδιά με σύνδρομο γονικής αποξένωσης ενδέχεται να αναπτύξουν το συνδυασμό του «Συνδρόμου της Στοκχόλμης», δηλαδή το παιδί αισθάνεται όμηρος της μητέρας και υιοθετεί τις συμπεριφορές που του υπαγορεύει, για να μην αντιμετωπίσει την οργή της και το φαινόμενο των «Ψευδών Αναμνήσεων», δηλαδή η εικόνα του απόντος γονιού σταδιακά αλλοιώνεται και αντικαθίσταται από μνήμες, που σπάνια αντιστοιχούν στην πραγματικότητα.
Συμπτώματα:
Το σύνδρομο γονικής αποξένωσης αναγνωρίζεται από συμπεριφορές, όπως: άγχος, νευρικότητα, κατάθλιψη, εχθρότητα, αδιαφορία, επιθετικότητα προς τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, άρνηση τηλεφωνικής ή άλλης επαφή, φόβος να εκδηλώσει τα συναισθήματά του μπροστά στον γονέα που διαμένει, άρνηση να λάβει δώρα ή χρήματα, απροθυμία να δει πρόσωπα της οικογένειας του απόντα γονέα. Επίσης, μπορεί να εκδηλώσει κρίσεις θυμού, αντικοινωνικότητα, εσωστρέφεια, αδυναμία συγκέντρωσης και πτώση στη σχολική επίδοση.
Ψυχικές επιδράσεις στο παιδί:
Οι περιπτώσεις παιδιών με σύνδρομο γονικής αποξένωσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές για την ψυχική του υγεία, η έλλειψη ενός γονιού -και ιδίως του πατέρα- για το αγόρι παρεμποδίζει την ταύτιση μαζί του, διαδικασία η οποία είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της ταυτότητάς του. Τα αγόρια συχνά αναπτύσσουν αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά και χαρακτηρίζονται από ανασφάλεια και ανωριμότητα. Ενώ για τα κορίτσια η αποξένωση από τον πατέρα, δημιουργεί διαστρεβλωμένη εικόνα για το αντρικό πρότυπο με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Επίσης, τα κορίτσια στρέφουν την επιθετικότητά τους προς τον εαυτό τους, παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, νιώθουν φόβο εγκατάλειψης και απόρριψης από το αντίθετο φύλο. Σε κάθε περίπτωση η απώλεια του παιδιού από τον ένα γονέα αποτελεί περίοδο πένθους και συναισθηματικά μπορεί να αντιστοιχεί σε έναν συμβολικό θάνατο για το παιδί.
TIPS:
• Η απεμπλοκή των παιδιών από δικαστήρια και δικαστικές αποφάσεις είναι το πρώτο βήμα προς μια υγιή ψυχική εξέλιξη του παιδιού ακόμα και αν το ίδιο υποστηρίζει οικειοθελώς ότι θέλει να συμμετέχει.
• Οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τα παιδιά δεν είναι τα όπλα εξουσίας εναντίων του εχθρού – συζύγου.
• Η συζυγική ιδιότητα και η διαβίωση κάτω από την ίδια στέγη παύει, η γονεϊκή ποτέ.
• Τα παιδιά έχουν ανάγκη την εικόνα και των δύο γονεικών προτύπων. Η έλλειψη του ενός γονιού δεν αλλοιώνεται μόνο την εικόνα και τα συναισθήματα του παιδιού για τον ένα γονιό αλλά και για τους δύο.
• Η ενεργή συμμετοχή και των δύο γονέων στη ζωή και στις δραστηριότητες του παιδιού είναι θεραπευτική για την ψυχική υγεία του, ακόμα και αν αυτό έχει αρνητική στάση απέναντι στον ένα γονέα.
• Η παρακολούθηση από ένα παιδοψυχολόγο κρίνεται αναγκαία σε περιπτώσεις βαριάς μορφής αποξένωσης ενώ θα πρέπει να υπάρχει και η επιθυμία των γονιών για οικογενειακή θεραπεία.
• Τα παιδιά δεν θέλουν μόνο συμμάχους στην ζωή τους, θέλουν κατά κανόνα γονείς.
• Η αποξένωση του παιδιού από τον ένα γονιό αποτελεί την πιο ακραία μορφή συναισθηματικού βιασμού.
Φραντζέσκα Καράγιαννη
MSc. Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
