«Το παιδί μου έχει ΔΕΠΥ ή είναι απλώς υπερκινητικό;»: Η ειδικός μάς λύνει όλες τις απορίες

Όπως τόνισε η ειδικός, υπάρχει μεγάλη αύξηση του ποσοστού παιδιών που παρουσιάζουν συμπτώματα ΔΕΠΥ και χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για να βρεθούν τα αίτια αυτής της αύξησης. Γιατί όμως δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί η συχνότητα εμφάνισης της ΔΕΠΥ; γιατί όπως επισημαίνει η λογοθεραπεύτρια, δεν υπάρχουν σταθερές και αντικειμενικές διαγνωστικές διαδικασίες ανάμεσα στους ειδικούς, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν και ακριβείς και αντικειμενικές μετρήσεις.

Τι είναι, όμως, η ΔΕΠΥ;

Πολύ συχνά θα έχεις ακούσει μαμάδες να χρησιμοποιούν τη λέξη «υπερκινητικό», σε φράσεις όπως για παράδειγμα «το παιδί μου είναι υπερκινητικό», «δεν κάθεται ήσυχο ποτέ», «όλη μέρα σκαρφαλώνει, τρέχει, χοροπηδάει» κτλ κτλ.. Μια έννοια την οποία ίσως δεν έχουμε καταλάβει ακριβώς τη σημασία της και τη χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε και να χαρακτηρίσουμε με αυτή ένα ζωηρό παιδί. Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητα είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία προκαλεί σημαντικές δυσκολίες σε πολλούς τομείς της ζωής του παιδιού.

Ποιοι οι βασικοί τύποι της και ποια τα χαρακτηριστικά της;

Υπάρχουν 3 βασικοί τύποι ΔΕΠΥ:

ΔΕΠΥ, με προεξάρχοντα τον Απρόσεκτο τύπο
ΔΕΠΥ, με προεξάρχοντα τον Υπερκινητικό τύπο και
ΔΕΠΥ σε συνδυασμένο τύπο

Τα χαρακτηριστικά των παιδιών με ΔΕΠΥ

• Απροσεξία:

-Δυσκολία στην οργάνωση δραστηριοτήτων

-Συχνά αποσπάται από εξωτερικά ερεθίσματα

-Δυσκολεύεται να ολοκληρώσει κάτι που έχει ήδη αρχίσει

-Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες (απλές και σύνθετες)

-Κάνει συχνά λάθη λόγω απροσεξίας

-Δυσκολεύεται να δώσει προσοχή σε λεπτομέρειες

-Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια

• Υπερκινητικότητα/Παρορμητικότητα

-Στριφογυρίζει συνεχώς και έχει δυσκολία να καθίσει ήσυχα

-Δυσκολεύεται να παραμείνει στη θέση του

-Τρέχει, χοροπηδάει, σκαρφαλώνει συνεχώς

-Δυσκολεύεται να παίξει ήσυχα

-Συχνά διακόπτει τους άλλους όταν μιλάνε

-Βιάζεται να δώσει την απάντηση, πριν καν ολοκληρωθεί η ερώτηση

-Συναντά σημαντική δυσκολία στο να περιμένει τη σειρά του (πχ σε ένα παιχνίδι, στο ταμείο του σούπερ μάρκετ)

-Συχνά μιλάει περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται

-Δεν ακολουθεί κανόνες στα παιχνίδια

• Συνδυασμένος τύπος:

Εδώ παρουσιάζεται συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα.

Πώς γίνεται η διάγνωση και γιατί είναι τόσο συχνή η εσφαλμένη ή μη διάγνωση της ΔΕΠΥ;

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι λιγάκι παρεξηγημένη. Τα συμπτώματά της μπορούν εύκολα να περάσουν απαρατήρητα ή να αποδοθούν σε λάθος αίτια. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο γίνεται λανθασμένη διάγνωση ή δεν αναγνωρίζεται. Το αποτέλεσμα αυτού είναι γονείς και παιδιά να ταλαιπωρούνται, τα παιδιά να βιώνουν σχολική αποξένωση ή και εκφοβισμό και να υπάρχουν μεγάλες ψυχολογικές συνέπειες. Ο παιδοψυχίατρος ή ο κλινικός εκπαιδευτικός ψυχολόγος είναι αρμόδιοι για τη διάγνωση της διαταραχής και αυτό γίνεται με βάση τα διαγνωστικά κριτήρια, όπως αυτά έχουν καθοριστεί από την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρία. Η διάγνωση σε παιδιά κάτω των 5 ετών είναι δύσκολη, γιατί πολλές φορές οι συμπεριφορές που εμφανίζουν «συγχέονται» με τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ κι αυτό γιατί θεωρούνται φυσιολογικές βάση του αναπτυξιακού τους επιπέδου.

Πότε εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα και σε ποια ηλικία παρατηρείται έξαρση;

Όπως σημείωσε και παραπάνω η Έλενα Τζανάκη, η διάγνωση της ΔΕΠΥ σε παιδιά κάτω των 5 ετών είναι δύσκολο να γίνει. Παρόλα αυτά για να επιβεβαιωθεί ότι ένα παιδί έχει ΔΕΠΥ θα πρέπει τα συμπτώματα:

• Να επιμένουν για διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών.
• Να εμφανίζονται σε διαφορετικά πλαίσια (σχολείο, σπίτι, κοινωνικός περίγυρος).
• Να εμφανίζονται πριν το 7ο έτος της ηλικίας του παιδιού και να εμποδίζουν τη λειτουργικότητά του σε όλα τα πλαίσια.
• Να παρουσιάζονται ως πιο σοβαρές, συγκριτικά με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας.

Ξεπερνιέται η ΔΕΠΥ όσο μεγαλώνει το παιδί;

Βασική απορία πολλών γονιών με παιδιά με ΔΕΠΥ είναι αν αυτή ξεπερνιέται όσο μεγαλώνουν. Η Έλενα Τζανάκη, απαντά αρνητικά, μιας και όπως σημειώνει είναι μια χρόνια διαταραχή, που ακολουθεί το παιδί και στην ενήλικη ζωή του. Συνεπώς, η ΔΕΠΥ δεν ξεπερνιέται, αλλά βελτιώνεται με τη σωστή διαχείριση από το σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον όπως επίσης κάποιες συμπεριφορές μπορεί να μειωθούν σημαντικά.

ΔΕΠΥ και προβλήματα μάθησης

Είναι γνωστό από έρευνες που έχουν γίνει ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζουν Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, όπως δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, δυσαριθμησία κ.ά. Τα παιδιά αυτά παίρνουν χαμηλότερους βαθμούς στα διαγωνίσματα, δείχνουν αδιαφορία για τη μαθησιακή διαδικασία, αποσπάται εύκολα η προσοχή τους, έχουν άσχημο γραφικό χαρακτήρα καθώς βιάζονται όσο γράφουν και το αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν και πολλά ορθογραφικά λάθη, παρατονισμοί ή παράλειψη τόνων και σημείων στίξης. Μια από τις πιο συχνές Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες που συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ είναι η δυσλεξία.

Οι δυσκολίες στο διάβασμα και στη γραφή τείνουν να επηρεάζουν το 8% των παιδιών με ΔΕΠΥ, τα οποία φοιτούν στις τάξεις του Δημοτικού. Σαφέστατα οι μειωμένες αναγνωστικές ικανότητες των παιδιών, που συνυπάρχουν με τις ανωτέρω δυσκολίες, είναι συχνά εμφανείς από την αρχή της σχολικής πορείας αυτών, έτσι, λοιπόν, αναπόφευκτα, επηρεάζεται η περαιτέρω ακαδημαϊκή τους επίδοση.

Ερευνητικά αποτελέσματα έχουν επιβεβαιώσει ότι, στις περιπτώσεις που συνυπάρχουν η ΔΕΠΥ με τη Δυσλεξία, τα δευτερογενή προβλήματα, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτο-συναίσθημα, καθώς και η σχολική απόσυρση, αποτελούν συνηθέστερο φαινόμενο σε σχέση με τα παιδιά που διαγιγνώσκονται μόνο με ΔΕΠΥ (Willcutt & Pennington, 2000).

Αυτισμός και ΔΕΠΥ: Συνδέονται; Και αν ναι, πώς;

Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή καθώς η συμπτωματολογία και τα χαρακτηριστικά του ανήκουν σε ένα μεγάλο φάσμα, όπου το κάθε παιδί που διαγιγνώσκεται με αυτισμό δεν είναι ποτέ ίδιο με κάποιο άλλο. Για παράδειγμα, παιδιά με σύνδρομο Down έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά (εξωτερικά και μη), τα οποία είναι ίδια σε κάθε παιδί. Στον αυτισμό δεν συμβαίνει το ίδιο. Υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς που οδηγούν στη διάγνωση, αλλά ποτέ τα συμπτώματα δεν είναι ίδια. Κάποια παιδιά είναι λιγότερο λειτουργικά από άλλα, κάποια αναπτύσσουν ομιλία ενώ κάποια όχι κ.ά. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις ο αυτισμός συνυπάρχει με άλλες διαταραχές, όπως νοητική υστέρηση.

Στην ερώτησή μας αν μπορεί να συνυπάρξει ο αυτισμός και η ΔΕΠΥ, η απάντηση της λογοθεραπεύτριας είναι «ναι». Μπορεί να συνυπάρχουν αυτές οι δύο διαταραχές μαζί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι αλληλοεξαρτώμενες.

Tips για τους γονείς:

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς και με όσους εμπλέκονται με το παιδί. Να γίνουν κι αυτοί θεραπευτές, ώστε το έργο των ειδικών να είναι ευκολότερο και για τις δυο πλευρές.

Παρακάτω οι συμβουλές της ειδικού, για να τις εφαρμόσεις στην καθημερινότητα με ένα παιδί με ΔΕΠΥ:

• Οι οδηγίες να είναι σύντομες, απλές και κατανοητές και να ζητάμε από το παιδί αυτό που θέλουμε να κάνει και όχι αυτό που δεν πρέπει ή που δεν θέλουμε να κάνει.
• Προσπαθούμε όσο γίνεται ο χώρος στον οποίο θα καθίσει το παιδί να διαβάσει, να μην κατακλύζεται από πληθώρα ερεθισμάτων (πχ παιχνίδια πάνω στο γραφείο, ανοιχτή τηλεόραση στο σαλόνι, το μίξερ που φτιάχνει κέικ κ.ά.)
• Επιβραβεύουμε κάθε προσπάθεια του παιδιού ακόμη κι αν αυτή δεν είναι πλήρως επιτυχημένη και αποφεύγουμε κακούς χαρακτηρισμούς όπως «είσαι χαζό παιδάκι μου;», «σταμάτα να τεμπελιάζεις», «όλο βαριέσαι» κ.ά που μπορεί να μειώσουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού και να το ματαιώσουν.
• Δίνουμε πρωτοβουλίες στο παιδί κι έτσι επιτυγχάνουμε να τονώσουμε την αυτοπεποίθηση και το ηθικό του και να νιώσει πιο ανεξάρτητο και χρήσιμο.
• Καλό είναι το παιδί να γνωρίζει από πριν τυχόν αλλαγές στο καθημερινό του πρόγραμμα, ώστε αυτό να μην του προκαλέσει μεγαλύτερη αναστάτωση.
• Δεν κατακρίνουμε τις αρνητικές συμπεριφορές που εμφανίζονται, δεν τις συζητάμε στο τηλέφωνο με τη γειτόνισσα (όντας το παιδί παρόν), αλλά ούτε και αδιαφορούμε για τις θετικές συμπεριφορές όταν αυτές εμφανίζονται.

*Ευχαριστούμε τη λογοθεραπεύτρια, Έλενα Τζανάκη.

Επικοινωνία: alexislogo@yahoo.gr , 6973 415 331 & 2810 762 933