21 χρόνια μετά το πρώτο βιβλίο, ο Harry Potter μας κάνει καλύτερους ανθρώπους

Ο ”Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος” βρέθηκε μπροστά μου στο ράφι της αγγλικής λογοτεχνίας, paperback και σε βρετανική έκδοση, όπου η φιλοσοφική λίθος ονομάζεται philosopher’s stone και όχι sorcerer’s stone, όπως έχει αποδοθεί στις αμερικανικές εκδόσεις. Θυμήθηκα την αδερφή μου, η οποία στη ζωή της μάλλον έχει διαβάσει μόνο τα βιβλία της σειράς του Χάρι Πότερ και μάλιστα μια φορά στην εφηβεία της έκλαιγε με λυγμούς στο σπίτι, γιατί τελειώσει το 4ο βιβλίο και θα αργούσε να πιάσει στα χέρια της το επόμενο. “Για να αρέσει στη Μυρτώ, δε γίνεται να μην αρέσει σε μένα”. Το πήρα και το ξεκίνησα στο καράβι της επιστροφής από την Πάρο. Σε τρεις μέρες το είχα τελειώσει, σε μια βδομάδα είχαν έρθει από το Amazon τα επόμενα τρία και μέχρι τα Χριστούγεννα είχα φτάσει στο 7ο και τελευταίο βιβλίο της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, “Ο Χάρι Πότερ και οι Κλήροι του Θανάτου”. Φυσικά και είχα δει κάποιες από τις ταινίες που είχαν κυκλοφορήσει μέχρι τότε, αυτό όμως δεν είχε καμία σημασία. Το real thing ήταν τα βιβλία.

Όταν η Ρόουλινγκ ξεκινούσε το πρώτο βιβλίο της σειράς, το οποίο κλείνει φέτος 21 χρόνια από την πρώτη του έκδοση, είχε καταστρώσει στο μυαλό της όλη την ιστορία. Μπορεί να μην ήταν σίγουρη για το ποιους χαρακτήρες θα σκότωνε στην πορεία ή για λεπτομέρειες μέσα στις οποίες θα αναδεικνυόταν ο μύθος που είχε συλλάβει, όμως η ιστορία του Αγοριού που Επέζησε ήταν ολοκληρωμένη και διέθετε απαντήσεις σε κάθε ερώτημα που θα προέκυπτε στο μυαλό των αναγνωστών, έστω κι αν ακόμα αυτοί δεν υπήρχαν για τη συγγραφέα.

Ο Χάρι Πότερ είναι μάγος και δεν το ξέρει. Ζει στο σπίτι των συγγενών του, οι οποίοι τον απεχθάνονται λόγω της διαφορετικότητάς του, την οποία φροντίζουν να του κρύβουν επιμελώς, μέχρι που η Σχολή Μαγείας Χόγκουαρτς τον καλεί να ξεκινήσει τις σπουδές του. Ο Χάρι φεύγει, επιτέλους, από το σπίτι όπου μεγάλωσε, ξεκινάει τις σπουδές του, κάνει τους πρώτους του φίλους και μέσα σε όλες αυτές τις αλλαγές ζωής μαθαίνει την πραγματική του ταυτότητα, ότι σε ηλικία ενός έτους κατάφερε να εξαφανίσει τον πιο ισχυρό Σκοτεινό μάγο που είχε περάσει ποτέ από τον κόσμο αυτό. Η ιστορία του Χάρι Πότερ είναι μια ιστορία ενηλικίωσης, η οποία ξεκινά με την αθωότητα της προεφηβείας, εμπλουτίζεται με τα πιο σκοτεινά στοιχεία της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και φτάνει στο αποκορύφωμά της μέσα από την προσωπική εξέλιξη, την υπέρβαση και, φυσικά, τις μεγάλες απώλειες.

Ο Χάρι δεν είναι σούπερ ήρωας. Η γενναιότητα της ψυχής του είναι ανθρώπινη κι αυτό φαίνεται από την πρώτη συνειδητή πράξη του απέναντι στον Βόλντεμορτ.

Η παγκόσμια λογοτεχνία βρίθει ιστοριών ενηλικίωσης, από τη στιγμή της γέννησής της μέχρι σήμερα και πάντοτε αυτού του είδους οι αφηγήσεις θα είναι δημοφιλείς στο αναγνωστικό κοινό. Ποια είναι η διαφορά του Χάρι Πότερ από όλες αυτές τις ιστορίες; Η ολιστκή προσέγγιση της μαγείας, η παρουσίασή της ως κάτι ταυτόχρονα ανορθόδοξο αλλά και αναμενόμενο, φυσιολογικό και η διαρκής επαφή του μύθου με την παιδικότητα και την ενηλικότητα ταυτόχρονα. Η ιστορία του Αγοριού που Έζησε και μέσα από αυτήν οι ιστορίες των φίλων του, των εχθρών του, των καθηγητών του και συνολικά του περιβάλλοντός του, με έκαναν καλύτερο άνθρωπο. Ναι, στα 27 σου χρόνια μπορείς να γίνεις καλύτερος άνθρωπος μέσα από ένα παραμύθι, κι ας μην είχες διαβάσει ποτέ στη ζωή σου fantasy λογοτεχνία – κι ας βαριόσουν όλα τα άλλα παραμύθια που είχες διαβάσει/ δει στη ζωή σου. Η εξήγηση διαθέτει ψυχολογική βάση και περνάει μέσα από τους χαρακτήρες, τις καταστάσεις, αλλά και το ίδιο το ύφος του κειμένου.

Ας ξεκινήσουμε από τον πρωταγωνιστή. Ο Χάρι Πότερ είναι ένας από εμάς. Διαθέτει τα μικρά και μεγάλα πράγματα που καθορίζουν έναν άνθρωπο στη ζωή του. Μπορείς να σχετιστείς μαζί του, εντοπίζοντας αμέσως τις ομοιότητές σας. Δεν είναι ιδιαίτερα έξυπνος ή όμορφος, ούτε καλός μαθητής και, μάλλον, σε πολλά πράγματα θα τον αποκαλούσες και τεμπέλη. Μπορούσε να δουλέψει παραπάνω σε κάποιους τομείς της ζωής του, αλλά βαριόταν και αυτό από μόνο του τον κάνει απολύτως relatable με πολλούς από εμάς.

Ποια ήταν όμως η διαφορά του, η οποία ξεπέρασε τη μετριότητα στην οποία θεωρητικά θα ήταν καταδικασμένος, αν δεν είχε μάθει πως στη ζωή είμαστε ό,τι επιλέξουμε; Το θάρρος του, το απύθμενο κουράγιο του απέναντι στις δυσκολίες, το οποίο περνούσε και μέσα από την αμφιβολία για τον εαυτό του και τους άλλους. Ο Χάρι δεν είναι σούπερ ήρωας. Η γενναιότητα της ψυχής του είναι ανθρώπινη κι αυτό φαίνεται από την πρώτη συνειδητή πράξη του απέναντι στον Βόλντεμορτ, στο πρώτο βιβλίο της σειράς, ως τους Κλήρους του Θανάτου, όπου αποφάσισε να θυσιαστεί για να σωθεί ο κόσμος. Πριν παραδοθεί στον Βόλντεμορτ, ζήτησε κουράγιο από τους δικούς του ανθρώπους που είχαν φύγει από τη ζωή και βρισκόντουσαν κοντά του ως οράματα, μέσω της χρήσης της φιλοσοφικής λίθου. Με φόβο βάδισε ως τον θάνατό του, άσχετα αν κατάφερε να τον νικήσει. Ο Χάρι δεν αισθάνθηκε σούπερ σταρ ούτε όταν έμαθε την πραγματική του ταυτότητα, επιλέγοντας να παραμείνει ταπεινός και προσηλωμένος στους στόχους του, σε αντίθεση με τον αλαζόνα θανάσιμο εχθρό του.

Δεν υπάρχουν θαύματα στον κόσμο του Χάρι Ποτερ. Το μόνο “θαύμα” είναι η εξέλιξη του εαυτού σου, μέσα από τη saga του, που παραδίδει μαθήματα ζωής με τρόπο απλό και ξεκάθαρο.

Όσον αφορά στον Βόλντεμορτ, μπορείς να πεις δεκάδες πράγματα για τα έργα και τις ημέρες του, το βασικότερο όλων όμως είναι το ζήτημα της επιλογής. Ο Βόλντεμορτ μεγάλωσε χωρίς αγάπη και ποτέ δεν ανέπτυξε συναισθήματα για κάποιον άνθρωπο. Από μικρή ηλικία αποφάσισε να γίνει ο πιο Σκοτεινός μάγος όλων των εποχών, δολοφονώντας όσους βρισκόντουσαν εμπόδιο στο δρόμο του, με απώτερο σκοπό να επιβάλει το δικό του καθεστώς στον μαγικό κόσμο. Ακόμα κι αν σε κάποιους φαίνεται αβάσταχτα κλισέ η αρχή ότι η αγάπη καθορίζει τη ζωή μας, αυτό που έχει σημασία στην περίπτωση του Βόλντεμορτ είναι οι επιλογές του. Είμαστε αυτό που θα επιλέξουμε και δεν υπακούμε σε κάποιο ντετερμινισμό που μας κυνηγάει από τη στιγμή της γέννησής μας.

Συνολικά, πέραν των βασικών πρωταγωνιστών, οι ήρωες της Ρόουλινγκ είναι τόσο πολύπλοκοι και τόσο relatable με εμάς – ως μάγοι και ως Muggles – ταυτόχρονα, όσο χρειάζεται για να παρακολουθήσουμε μέσα από τις πράξεις τους μια μικρογραφία της δικής μας, μη μαγικής κοινωνίας. Μέσα από το χτίσιμο των χαρακτήρων και των καταστάσεων, η Ρόουλινγκ αναδεικνύει τη διαφορετικότητα και τις παθογένειες που συναντάμε καθημερινά, όπως το bullying, τις προκαταλήψεις και την κάθε είδους στενομυαλιά που αποτελεί τροχοπέδη στη σύγχρονη κοινωνία. Εκτός, βέβαια, από τις παθογένειες, η Ρόουλινγκ αναδεικνύει τη σημασία της φιλίας, της οικογένειας, του θάρρους και της διαρκούς προσπάθειας που περνάει και μέσα από την αυταπάρνηση.

Πέραν του περιεχομένου των επτά βιβλίων της Ρόουλινγκ, η ιστορία εκτείνεται και μέσα από τα μετέπειτα συμπληρωματικά γραπτά της συγγραφέα, μέσα από τα οποία παραλληλίζονται γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας, όπως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Δίκη της Νυρεμβέργης και τα κοινωνικά κινήματα των 60s και 70s. Ο κόσμος της Ρόουλινγκ συμπυκνώνει τα πιο σημαντικά ιστορικά στοιχεία του 20ού αιώνα (και πλέον φτάνει ως τον Μεσαίωνα), με αναγωγή στη ζωή μαγικών κοινοτήτων, καθιστώντας τα εύληπτα, ξεκάθαρα, συμβολικά με τον πιο ολοκληρωμένο λογοτεχνικό τρόπο. Η δε γραφή της, η ετυμολογία των λέξεών της, ιδίως των ονομάτων, των μαγικών αντικειμένων, των μαγικών ζώων και των τοπωνυμίων, η αφήγησή της και οι διάλογοι, έρχονται με τον πιο φυσικό τρόπο να τυλίξουν την ιστορία του Αγοριού που Επέζησε, κρατώντας τον αναγνώστη σε μια διαρκή αγωνία και περιέργεια να μάθει όσα γίνεται παραπάνω για έναν κόσμο αλλόκοτο, όπου και ο ίδιος θα μπορούσε να ανήκει, καθώς μέσα στον ορθολογισμό του βρίσκεται ένα μικρό κομμάτι μαγείας, απαραίτητο για να αντιμετωπίζει την πεζότητα της καθημερινής Muggle ζωής του.

Ο Χάρι Πότερ είναι ένας από εμάς. Διαθέτει τα μικρά και μεγάλα πράγματα που καθορίζουν έναν άνθρωπο στη ζωή του. Μπορείς να σχετιστείς μαζί του, εντοπίζοντας αμέσως τις ομοιότητές σας.

Τι δίνει η Ρόουλινγκ στον αναγνώστη με τρόπο μοναδικό σε σχέση με άλλους συγγραφείς; Την προοπτική ότι η καλοσύνη θα επικρατεί πάντα, έστω και μέσα από πελώριες δυσκολίες, αν κι εφόσον είσαι έτοιμος να τη στηρίξεις με τις επιλογές σου. Δεν υπάρχουν θαύματα στον κόσμο του Χάρι Ποτερ. Το μόνο “θαύμα” είναι η εξέλιξη του εαυτού σου, μέσα από τη saga του, που παραδίδει μαθήματα ζωής με τρόπο απλό και ξεκάθαρο, μακριά από μεγαλόσχημες εκστρατείες κατά του αδίκου, οι οποίες είναι πάντα θεμιτές, ωστόσο βρίσκονται πολύ μακριά από τη δική μας πραγματικότητα.

Θυμάμαι τα Χριστούγεννα του 2010 να κάθομαι σε μια γωνιά του σαλονιού στο πατρικό μου, να φτάνω στις κρίσιμες σελίδες του τέλους της ιστορίας και τον πατέρα μου να με ρωτάει “είσαι καλά παιδί μου, τι διαβάζεις και κλαις;”. Παραφράζοντας τις τελευταίες γραμμές της Ρόουλινγκ στους Κλήρους του Θανάτου, “Επτά βιβλία μετά, όλα ήταν καλά”. Χωρίς θαύματα, μόνο με υπέροχους ήρωες για παρέα στο πιο σημαντικό λογοτεχνικό ταξίδι της ζωής μου.