Δημοκρατία VS Ψυχολογία: Γιατί συνεχίζουμε να εκλέγουμε ηλίθιους;
- 30 ΜΑΡ 2023
Βρισκόμαστε επίσημα σε μια ακόμα προεκλογική περίοδο και πια είναι σαφές ότι το να κάνεις ή να λες άστοχα πράγματα, δεν αποτελεί εμπόδιο προς την πολιτική επιτυχία. Δυστυχώς, υπάρχουν αρκετοί ψυχολογικοί μηχανισμοί που οδηγούν στην εκλογή ηλιθίων σε ισχυρές θέσεις.
Πολιτικοί. Ένα μέρος της κοινωνίας με κακή φήμη. Γεγονός που για να είμαστε δίκαιοι, σε μεγάλο βαθμό, είναι δικό τους λάθος. Αν και το «όλοι είναι ίδιοι» είναι αφοριστικό και ίσως ακόμα και επικίνδυνο για τη δημοκρατική λειτουργία μιας χώρας, οι περισσότεροι από εμάς, αντιμετωπίζουμε τους πολιτικούς, ως απεχθή άτομα και πάντα υποθέτουμε το χειρότερο γι΄ αυτούς.
Ένας πολιτικός που εφαρμόζει κακή πολιτική; Είναι ένα απαίσιο άτομο. Πολιτικοί που αλλάζουν γνώμη σαν τα πουκάμισα; Είναι αδύναμοι και δεν μπορούν να ηγηθούν. Οι πολιτικοί που υπόσχονται βελτιώσεις; Προφανώς λένε ψέματα.
Η γενική απαξίωση των πολιτικών προσώπων και της πολιτικής γενικά, δεν είναι φυσικά ελληνικό φαινόμενο. Αγγίζει σχεδόν κάθε σύγχρονη, δημοκρατική κοινωνία, δημιουργώντας μια νέα φαινομενικά αδιέξοδη κανονικότητα.
Για την ιστορία, δεν είναι όλοι οι πολιτικοί ηλίθιοι (αν και ο ορισμός μας για τον «ηλίθιο» μπορεί να διαφέρει). Αλλά σε κάθε χώρα υπάρχουν πολλοί.
Τα παραδείγματα πολιτικών ηγετών, που μπορεί να το «παίζουν» ηλίθιοι ή χαριτωμένοι μπουμπούνες, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για πολύ έξυπνα άτομα, βρίθουν. Αλλά αυτό, μάλλον υπογραμμίζει και το πρόβλημα. Ένας έξυπνος άνθρωπος πρέπει να προσποιείται ότι είναι «χαζούλης» για να έχει πολιτική επιτυχία.
Τι συμβαίνει λοιπόν;
Λογικά, θα έπρεπε να εκλέγουμε έξυπνους πολιτικούς, οι οποίοι έχουν τις γνώσεις και τις ικανότητες να διαχειριστούν με τον καλύτερο τρόπο μια χώρα.
Αλλά ιστορικά, οι άνθρωποι συχνά έλκονται από πολιτικούς αμφισβητήσιμων πνευματικών ικανοτήτων.
Σίγουρα υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία ιδεολογικών, πολιτιστικών, κοινωνικών, ιστορικών, οικονομικών και άλλων παραγόντων που εμπλέκονται στην εξίσωση. Αφενός επειδή η πολιτική ενσωματώνει όλα αυτά τα πράγματα, αφετέρου επειδή υπάρχουν ορισμένες ψυχολογικές διεργασίες που μπορεί να συμβάλλουν στο φαινόμενο.
Η αυτοπεποίθηση εμπνέει εμπιστοσύνη
Οι άνθρωποι με αυτοπεποίθηση, είναι πιο πειστικοί, Κάτι που έχει αποδειχθεί σε πολλές επιστημονικές μελέτες.
Και προφανώς κάτι που και οι ίδιοι οι πολιτικοί το γνωρίζουν επίσης.
Οποιοσδήποτε πολιτικός που δεν εμφανίζεται σίγουρος για τον εαυτό του και όσα στηρίζει, δεν έχει μέλλον στο χώρο. Άρα η εμπιστοσύνη είναι σημαντική στην πολιτική.
Ωστόσο, το φαινόμενο Dunning-Kruger αποκαλύπτει ότι οι λιγότερο έξυπνοι άνθρωποι έχουν συνήθως απίστευτη αυτοπεποίθηση. Οι πιο έξυπνοι άνθρωποι, αντίθετα, όχι και τόσο.
Το να μπορεί κανείς να αξιολογεί τον εαυτό του, είναι μια χρήσιμη δεξιότητα, η οποία όμως απαιτεί ευφυΐα. Εάν δεν έχεις πολλή από αυτή, δεν μπορείς να θεωρήσεις τον εαυτό σου ελαττωματικό ή αδαή. Τεχνικά γιατί δεν έχεις τη δυνατότητα να το κάνεις.
Επομένως, εάν θέλεις ένα άτομο με εγγενή αυτοπεποίθηση να εκπροσωπεί δημόσια το πολιτικό σου κόμμα, ένα έξυπνο άτομο είναι μια κακή επιλογή από πολλές απόψεις.
Η συγκεκριμένη τακτική ωστόσο, μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ στα κόμματα.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η εμπιστοσύνη χρησιμοποιείται συχνά ως κριτήριο, για να αποφασίσουμε κατά πόσο κάποιος μας λέει αλήθειά ή ψέματα. Έτσι, όταν πολιτικοί με αυτοπεποίθηση αποδεικνύεται ότι λένε ψέματα ή κάνουν λάθος, τότε χάνουν την αξιοπιστία τους.
Γεγονός που εν μέρει μπορεί να εξηγήσει στο πώς φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι «όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι». Πρόκειται κυρίως για μια σειρά ατόμων, τα οποία παρουσιάζονται με τεράστια αυτοπεποίθηση, που δίνουν μεγάλες υποσχέσεις και ωστόσο, αποτυγχάνουν οικτρά να τις τηρήσουν.
Κάπως έτσι, πολλοί παύουν να ασχολούνται γενικώς με την πολιτική και τους πρωταγωνιστές της.
Η πολιτική είναι περίπλοκη
Η αποτελεσματική διαχείριση μιας χώρας εκατομμυρίων ανθρώπων, με διαφορετικές απαιτήσεις και ανάγκες, είναι υποθέτω μια απίστευτα περίπλοκη δουλειά.
Υπάρχουν τόσες πολλές μεταβλητές που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Αρά μάλλον μιλάμε για μια δουλειά, η οποία χρειάζεται ευφυΐα.
Ωστόσο, οι περισσότεροι από εμάς, συχνά δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε διανοητικά σύνθετα θέματα και συζητήσεις. Μπορεί να μην έχουμε εμπειρία ή να το βρίσκουμε βαρετό. Τι τους έχουμε άλλωστε τους πολιτικούς, σωστά;
Αλλά η πολιτική, ιδιαίτερα στην περίπτωση της δημοκρατίας, απαιτεί και τη συμμετοχή των πολιτών. Θέλει χρόνο και προσπάθεια.
Οι πιθανότητες είναι ότι οι πραγματικά ευφυείς πολιτικοί, θα μιλήσουν για σημαντικά, αλλά «δυσνόητα» για τους περισσότερους από εμάς πράγματα. Και εδώ για ακόμα μια φορά προβάδισμα παίρνουν οι γεμάτοι αυτοπεποίθηση, πολιτικοί μπουμπούνες.
Είναι οι πολιτικοί εκείνοι που πιθανώς θα υποστηρίξουν πως υπάρχει μια πολύ απλή λύση σε κάθε πρόβλημα, κάνοντας τα πάντα να φαίνονται πολύ πιο εύκολα και σίγουρα λιγότερο περίπλοκα.
Το παραπάνω αποδεικνύεται επίσης από τον νόμο του Πάρκινσον, σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι ξοδεύουν πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια εστιάζοντας σε κάτι ασήμαντο που καταλαβαίνουν, παρά σε κάτι περίπλοκο το οποίο δεν μπορούν να συλλάβουν.
Επομένως οι λιγότερο έξυπνοι πολιτικοί που «ζιπάρουν» τα μεγάλα ζητήματα σε ευκολονόητες, αλλά ανακριβείς κουβέντες, είναι εκείνοι που έχουν περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν και την ψήφο μας.
Η ψήφος στον «έξω καρδιά» τύπο
Θα σε ταξιδέψω λίγο τώρα στις ΗΠΑ.
Ένα από τα πιο συχνά αναφερόμενα θετικά χαρακτηριστικά του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, George W. Bush, ήταν σύμφωνα με τον Guardian, ότι οι Αμερικάνοι πολίτες ένιωθαν ότι μπορούσαν να «κάτσουν να πιούν μια μπύρα μαζί του».
Χαρακτηριστικό που και στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται επικοινωνιακά εδώ και δεκαετίες, ιδιαίτερα σε προεκλογικές περιόδους.
Στην πραγματικότητα αυτό συμβαίνει, γιατί προτιμούμε ανθρώπους που μπορούμε να σχετιστούμε, έστω σε κάποιο επίπεδο μαζί τους. Αντίθετα, ο ελιτισμός είναι μια αρνητική ιδιότητα.
Η ιδέα ότι οι πολικοί που διοικούν τη χώρα, βρίσκονται εκτός κοινωνικής πραγματικότητας είναι ανησυχητική για πολλούς, εξ ου και οι συνεχείς επικοινωνιακές προσπάθειες των πολιτικών για mingle.
Η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι επιρρεπής σε πολλές, υποσυνείδητες προκαταλήψεις, στερεότυπα και προτιμούν τις δικές τους ομάδες.
Γενικά σε κανέναν δεν αρέσει να ακούει πράγματα που δεν θέλει να ακούσει. Οι άνθρωποι γνωρίζουν επίσης πολύ καλά τη σημασία της κοινωνικής θέσης. Πρέπει να νιώθουμε ότι κατά κάποιο τρόπο είμαστε ανώτεροι από τους άλλους, προκειμένου να διατηρήσουμε την αίσθηση της αυτοεκτίμησής μας.
Ως αποτέλεσμα, ένας έξυπνος πολιτικός που μπορεί να λέει περίπλοκα, άβολα, αλλά ακριβή γεγονότα, είναι πιο πιθανό να χαθεί από τον πολιτικό χάρτη.
Από την άλλη, οι πολιτικοί οι οποίοι χρησιμοποιώντας εγγενείς προκαταλήψεις, δεν απειλούν το status συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, ενώ ταυτόχρονα αρνούνται ή επιχειρούν να μειώσουν το μέγεθος τραγικών γεγονότων, φαίνονται λιγότερο δυσάρεστοι και καταφέρνουν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη πολλών πολιτών.
Η ανατροπή των ηλιθίων της πολιτικής
Τα παραπάνω μαρτυρούν μερικούς από τους τρόπους με τον οποίους λειτουργεί το μυαλό μας, όταν μιλάμε για πολιτικούς και πολιτική.
Αν και επιστημονικά τεκμηριωμένοι, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να συνεχίζουμε να ψηφίζουμε εσαεί, ανεπαρκείς πολιτικούς.
Το βασικό ερώτημα εδώ ίσως είναι πόσο διατεθειμένοι είναι να ξεβολευτούμε από την πραγματικότητά μας και αν πραγματικά έχουμε τους πολιτικούς που μας αξίζουν.
Για να το θέσω όπως ο Ντοστογιέφσκι στον Ηλίθιο, ίσως «είναι καλύτερο να είσαι δυστυχισμένος και να γνωρίζεις το χειρότερο, παρά να είσαι ευτυχισμένος στον παράδεισο των ηλιθίων».
