Η ευγενική, μισή αλήθεια του Mark Zuckerberg

Θεωρητικά, το Facebook (και βέβαια, το Twitter, το Instagram, όλα τα social media, τα μεγάλα «διαδικτυακά καφενεία» των 00’s), ξεκίνησαν από μια καλή ιδέα: ταχύτερη, ευκολότερη, αμεσότερη επικοινωνία. Ο Zuckerberg κατά τη διάρκεια της μαραθώνιας κατάθεσής του στο Κογκρέσο, μίλησε για μια «ιδεαλιστική εταιρεία». «Η Facebook – είπε – είναι μια ιδεαλιστική και αισιόδοξη εταιρεία. Στο μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξής μας, έχουμε εστιάσει σε όλα τα καλά που μπορούν να προκύψουν όταν οι άνθρωποι έρχονται κοντά».

 

Αν θέλουμε, βέβαια, να είμαστε ακριβείς, η ιστορία αυτή, στη ρίζα της, είχε πιο «ταπεινά» κίνητρα, κοινώς τις γκομενοδουλειές με τα κολλεγιοκόριτσα του Χαρβαρντ. Ή -για την ακρίβεια- με ένα συγκεκριμένο κορίτσι που παράτησε τον Zuckerberg σε ένα μπαρ. Εξ’ ού και, σύμφωνα, με τον αστικό μύθο, το πρώτο post που ανέβηκε στο Facemash, τον πρόδρομο του Facebook, εκεί στον φοιτητικό κοιτώνα του Μark, ήταν το περίφημο «Jessica Alona is a bitch!»

Στην πορεία, φυσικά, αυτό άλλαξε. «Καθώς μεγάλωνε το Facebook», δήλωσε ο ιδρυτής του μεγαλύτερου ιστότοπου κοινωνικής δικτύωσης, «οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο απέκτησαν ένα πανίσχυρο εργαλείο για να παραμένουν κοντά σε ανθρώπους που αγαπούν, να κάνουν την φωνή τους να ακουστεί και να χτίσουν κοινότητες και επιχειρήσεις. Πρόσφατα, είδαμε το κίνημα #MeToo και το March For Our Lives να οργανώνονται τουλάχιστον εν μέρει, στο Facebook. Μετά τον τυφώνα Χάρβεϊ, οι άνθρωποι συγκέντρωσαν περισσότερα από 20 εκατομμύρια δολάρια για βοήθεια στους πληγέντες. Και πάνω από 70 εκατομμύρια μικρές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τώρα το Facebook για να αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας».

Αυτός, είναι ίσως ο απλούστερα απλός τρόπος για να μιλήσεις για ένα μέσο που άλλαξε τους όρους της διαπροσωπικής επικοινωνίας, τη ροή της πληροφορίας, την ψυχαγωγία, την τέχνη, την πολιτική, τα όρια της ιδιωτικότητας, όλη την εικόνα του κόσμου. Όπως αποδεικνύεται, όχι πάντα με καλό τρόπο.

Μην με παρεξηγείτε. Mεγάλωσα σε μια γενιά που θεωρούσε τα μυστικά ιερά, την διαφάνεια ύποπτη.

Για δεκαετίες πριν από ‘μένα, η ιδιωτικότητα ήταν μια θρησκεία και το οργουελικό «1984» το αριστουργηματικό, ιερό βιβλίο της, το Ευαγγέλιό της. Δεν μπορούσα να φανταστώ τίποτα πιο εφιαλτικό από τη φράση «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί»  – και ναι, θυμάμαι σαν τώρα τις εποχές προ reality shows, ή τους πολίτες που άδειαζαν σακούλες με σκουπίδια στην πόρτα του Ant1, όταν το κανάλι λάνσαρε το πρώτο, εγχώριο «Βig Brother». Δεν είμαι σίγουρη πως κατάλαβα πότε ακριβώς η ιερή ιδιωτικότητα αντικαταστάθηκε από την περίφημη «διαφάνεια» – την διαφάνεια που πρωταγωνιστεί και στο έργο του κορυφαίου στοχαστή Jean Baudrillard. Την «αλήθεια» της πραγματικότητας (;) που σου εξασφαλίζουν τα δίκτυα, οι υπερεξελιγμένες νέες τεχνολογίες επικοινωνίας ή τα πανταχού παρόντα ΜΜΕ.

AP Photo/Andrew Harnik

Σε αυτή την «κουλτούρα της ειλικρίνειας», όπως την ονομάζει ο Baudrillard, το μυστικό είναι το «κακό», ενώ το καλό θριαμβεύει με τη μορφή του φανερού, του εκτεθειμένου. Στην νέα εποχή του «Κύκλου», του Dave Eggers (σ.σ. το βιβλίο που κάποιοι χαρακτηρίζουν ως «το νέο 1984»), οι κάμερες είναι παντού. Κάθε συμβάν, κάθε στιγμή, καταγράφεται και γνωστοποιείται, αφού «μοιράζομαι σημαίνει νοιάζομαι». Στο peak της Διαφάνειας, δεν υπάρχει κανένα όριο, το «Αληθινό Εγώ» σου είναι από γυαλί.

Η νέα  εποχή, η νέα άμεση δημοκρατία των social media απαιτεί να ξέρει τα πάντα για σένα – από το τι πιστεύεις για τις νέες διατάξεις του ΚΟΚ μέχρι την μάρκα του σαμπουάν σου.

Το αληθινό ερωτηματικό της ιστορίας είναι το τι συμβαίνει όταν το ίδιο μέσο δεν καταγράφει απλώς ό,τι πιστεύεις – το δημιουργεί κιόλας. Στην κατάθεσή του, στο Κογκρέσο, ο Zuckerberg εμφανίστηκε μάλλον αμήχανος σχετικά με το ρόλο που έπαιξε το Facebook στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, την περίοδο, πριν τις αμερικάνικες εκλογές του 2016, αλλά και την ανάμειξη του ρώσικου παράγοντα σε αυτές. «Δεν είδα, δεν ξέρω, αποτύχαμε», ήταν η επωδός του. «Δεν αφιερώσαμε αρκετό χρόνο να σκεφτούμε τις αρνητικές πλευρές που προέκυψαν από αυτά τα εργαλεία. Νομίζω ότι τώρα οι άνθρωποι ορθώς επικεντρώνονται σε ορισμένους από τους κινδύνους και τις αρνητικές πλευρές». Οι «κίνδυνοι» από την παράνομη χρήση των δεδομένων 87 εκατομμυρίων χρηστών από ένα «σύνθετο όπλο ψυχολογικής επιρροής» όπως η Cambridge Analytica είναι, βέβαια, η κορυφή του παγόβουνου, η πιο «θορυβώδης».

Ως συνήθως, το πιο επικίνδυνο κομμάτι είναι αυτό που πλέει σιωπηλά κάτω από την επιφάνεια: η ανεξέλεγκτη χρήση και εκμετάλλευση δεδομένων των Facebook users (ποιων; πότε; πόσο συχνά;) H υποκλοπή δεδομένων των κινητών τηλεφώνων που χρησιμοποιούν το messenger. Tα fake news, που αναπαράγονται ραγδαία και δημιουργούν τάσεις. Σε αυτόν τον «κύκλο του αίματος», το Facebook δεν είναι ο μόνος «ένοχος».

AP Photo/Andrew Harnik

Μόλις προχθές, 23 οργανώσεις προάσπισης των ψηφιακών δικαιωμάτων των παιδιών προσέφυγαν στην αμερικάνικη ρυθμιστική αρχή εμπορίου (FTC) κατηγορώντας το You Tube και την μητρική του Google ότι συγκεντρώνουν τα προσωπικά δεδομένα παιδιών και τα χρησιμοποιούν παρανόμως, χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων, για διαφημιστικούς λόγους. Το ίδιο, πάνω-κάτω κάνουν όλοι οι «συλλέκτες» στο Word Wide Web – ακόμα κι αυτοί που ουρλιάζουν «Φτιάξτε το Facebook», απειλούν να διαγράψουν την εφαρμογή, ή ζητούν από τον Zuckerberg «ρυθμίσεις» που θα προστατεύουν την ιδιωτικότητά τους. Τις μυστικές ζωές που, οι ίδιοι, με περισσή προθυμία, «άπλωσαν» σε δημόσια θέα.

«Θα ήθελα να λύσω όλα αυτά τα ζητήματα σε τρεις ή έξι μήνες, αλλά θαρρώ πως η πραγματικότητα είναι ότι κάποια από αυτά θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να λυθούν», ήταν η απάντηση του Mark στο θέμα.

Μια ευγενική, μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι πως η εμπιστοσύνη μοιάζει αρκετά με την διαφάνεια. Μπορείς, ίσως να την κολλήσεις ή να την ξαναφτιάξεις άμα σπάσει. Αλλά οι ρωγμές θα είναι πάντα εκεί.

 

Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo/Andrew Harnik