Η λέξη της χρονιάς είναι αυτή που περιμέναμε. Φεμινισμός

AP Photo/Peter Morgan

Το 2017, σε παγκόσμιο επίπεδο, η θέση της γυναίκας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής ήταν σαφώς ενισχυμένη από προηγούμενες χρονιές, παρότι η ισότητα των φύλων στο σύνολο της καθημερινότητας απέχει πολύ από τον επιστημονικό ορισμό της. Πλέον, ο αριθμός των γυναικών που κατέχουν πολιτικά αξιώματα είναι μεγαλύτερος από ποτέ. Η ψαλίδα στις οικονομικές απολαβές ανδρών και γυναικών αρχίζει να κλείνει, ενώ σε αρκετές Πολιτείες των ΗΠΑ και σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η Κένυα έχει τεθεί σε εφαρμογή η εξαίρεση από την επιβολή ΦΠΑ των προϊόντων που χρησιμοποιούνται κατά την έμμηνο ρύση. Παράλληλα γίνονται βήματα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των κοριτσιών στην εκπαίδευση, ενώ ο αγώνας ενάντια στην πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων έχει αρχίσει να αποφέρει καρπούς.

Όλα τα παραπάνω ενδεικτικά παραδείγματα καταδεικνύουν την κοινωνική πρόοδο που συντελείται τα τελευταία χρόνια, παρά τα σοβαρότατα εμπόδια που τίθενται σε αυτή, τόσο εξαιτίας του συστήματος που υπακούει στις πάγιες πατριαρχικές αντιλήψεις, όσο και εξαιτίας των προσώπων που αντιπροσωπεύουν τις τελευταίες και που συνεχίζουν να αναλαμβάνουν ή, έστω, να διατηρούν θέσεις ισχύος από τις οποίες καθορίζουν την κοινωνική ατζέντα.

Κάθε τέλος του χρόνου γίνεται κουβέντα για το αν πρέπει να δημιουργούνται λίστες με γυναίκες που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα του εκάστοτε δωδεκαμήνου. Κάθε χρόνο ακούγονται διαφορετικές απόψεις σε σχέση με τη σκοπιμότητα του διαχωρισμού ανάμεσα σε «άνδρες και γυναίκες της χρονιάς».

Το 2017 δεν αποτελεί εξαίρεση. Φέτος όμως, τα γεγονότα, οι καταστάσεις και η δράση των γυναικών που πρωταγωνίστησαν σε αυτά απέδειξαν για ακόμα μια φορά πως η απόσταση που μας χωρίζει από την έμπρακτη ισότητα επιβάλλει με τον δικό της τρόπο, άλλοτε βίαια κι άλλοτε ήσυχα ή, απλώς, συμπερασματικά, την ανάδειξη των προσώπων που προσπαθούν να κάνουν τη διαφορά και που δεν επαναπαύονται ως προς τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους και την υπεράσπιση των θέσεών τους, όποιο ζήτημα κι αν αυτές αφορούν. Φέτος, τα πρόσωπα αυτά, όπως επισημάνθηκε από το online περιοδικό Vox σε παραπλήσιο context, είχαν ένα κοινό. Το θυμό. Το θυμό που βρίσκει, επιτέλους, τη διέξοδό του, από τα βάθη της ψυχής και γίνεται λόγια και έργα ενάντια στην ανισότητα των φύλων.

Η αρχή έγινε στις αρχές του 2017 με την μεγάλη διαμαρτυρία Women’s March στις ΗΠΑ, που κορυφώθηκε με την πορεία στις 21 Ιανουαρίου, στο επίκεντρο του μισογυνισμού της χώρας, την Ουάσινγκτον, όπου o Donald Trump είχε μόλις ορκιστεί στο ανώτατο αξίωμα του πολιτεύματος.

Σκοπός του Women’s March, που πλέον αποτελεί μη κυβερνητικό οργανισμό με διευρυμένη ατζέντα, είναι η ευαισθητοποίηση και η επιδίωξη δράσεων και νομοθετικών μεταρρυθμίσεων που αφορούν στο σύνολο των κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς και σε ζητήματα όπως το προσφυγικό και το περιβάλλον. Στη μεγάλη πορεία της Ουάσινγκτον συμμετείχαν πάνω από 440 χιλ. άτομα, ενώ συνολικά πάνω από 3,5 εκ. ήταν οι υποστηρικτές της δράσης κατά μήκος των ΗΠΑ. Στην οργανωτική επιτροπή του Women’s March συγκαταλέγονται γυναίκες κάθε ηλικίας, με διαφορετική εθνικότητα, θρησκεία, τόπο καταγωγής, σεξουαλικό προσανατολισμό και, φυσικά, επάγγελμα.

Το κίνημα, με αφορμή την εκλογή του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2016, κατάφερε να οργανωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και να διαδοθεί ως ένα μέσο διεκδίκησης που βασίζεται στις αξίες της δημοκρατίας και της ίσης πρόσβασης στα εργαλεία της – δυο πράγματα των οποίων το ειδικό βάρος μειώνεται συνεχώς στις ΗΠΑ. Στις 20 Ιανουαρίου 2018 θα ακολουθήσει μια νέα σειρά παρόμοιων εκδηλώσεων στις ΗΠΑ, στις οποίες η συμμετοχή αναμένεται να είναι πολύ πιο μαζική και από πέρυσι.

Το περιοδικό Time της 6ης Δεκεμβρίου κυκλοφόρησε με τίτλο «Person of the Year: The Silence Breakers». Το «συλλογικό πρόσωπο» της χρονιάς, δηλαδή, ήταν οι γυναίκες που, σε πιο ελεύθερη μετάφραση μέρους του κειμένου του περιοδικού “μίλησαν ανοιχτά για σοβαρά μυστικά, μετατρέποντας τους ψιθύρους που ακουγόταν μόνο σε δίκτυα για λίγους (επαγγελματικά κυρίως), σε νέα που διαδόθηκαν σε όλη την κοινωνία και που παρακίνησαν τους δέκτες τους να σταματήσουν να αποδέχονται το απαράδεκτο”.

AP Photo/Gregorio Borgia

Το αφιέρωμα του Time αναφέρεται σε 35 άτομα που έσπασαν τη σιωπή τους και μίλησαν για το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχληση.ς Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και δυο άντρες. Από τις 33 γυναίκες, έξι φωτογραφήθηκαν για το εξώφυλλο. Η Ashley Judd, μια από τις πρώτες γυναίκες που κατηγόρησαν για σεξουαλική παρενόχληση τον Harvey Weinsten, η Adama Iwu, που μίλησε για το ίδιο ζήτημα στο πλαίσιο της εταιρίας της (Visa), η Susan Fowler, που αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα στην Uber, η Taylor Swift, την οποία δικαίωσε η αμερικανική δικαιοσύνη μετά την προσφυγή της ενάντια στον DJ που την παρενόχλησε σεξουαλικά κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης, η Μεξικάνα εργαζόμενη σε καλλιέργειες φράουλας με το ψευδώνυμο Isabel Pascual (της οποίας η ιστορία καλύπτεται σε μικρότερη έκταση), καθώς και μια έκτη γυναίκα που μίλησε ανώνυμα για το ίδιο ζήτημα και της οποίας φαίνεται μόνο το χέρι, αποτελούν την τρίτη ομάδα γυναικών που κοσμεί το εξώφυλλο του περιοδικού ως «το πρόσωπο της χρονιάς» μετά το 1975.

Συνολικά στα 90 χρόνια ιστορίας του περιοδικού, μόνο οκτώ φορές έχουν αναδειχθεί ως πρόσωπα της χρονιάς γυναίκες – και σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η Βασίλισσα Ελισάβετ ΙΙ, δηλαδή μια αρχηγός κράτους, καθώς και η Wallis Simpson, πρωταγωνίστρια του σκανδάλου που κλόνισε το Ηνωμένο Βασίλειο μετά την παραίτηση του Εδουάρδου VIII. Σαφώς και θα υπήρξαν κι άλλες ευκαιρίες ώστε το περιοδικό να επιλέξει ως πρόσωπο κάποιας χρονιάς μία ή παραπάνω γυναίκες. Φέτος, όμως, ο συλλογικός θυμός που προκάλεσε η σωρεία των καταγγελιών αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα για την παρουσίαση των 35 αυτών ιστοριών.

Εξάλλου, είχε μεσολαβήσει και η καμπάνια #MeToo, που ξεκίνησε από την ακτιβίστρια Tarana Burke με αφορμή τη σωρεία καταγγελιών σεξουαλικής παρενόχλησης ή και επίθεσης για τον Weinstein, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο και στο πλαίσιό της αποκαλύφθηκαν σχεδόν πενήντα ονόματα δημοσίων προσώπων με παρόμοια παραβατική συμπεριφορά, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται σημαντικά στελέχη επιχειρήσεων, πολιτικά πρόσωπα και άνθρωποι του θεάματος, όπως ο Kevin Spacey. Κατά τη διάρκεια της καμπάνιας, στη διάδοση της οποίας συνέβαλε σημαντικά η ηθοποιός Alyssa Milano, χιλιάδες γυναίκες και άντρες, διάσημοι και μη, μίλησαν για τις δικές του αντίστοιχες εμπειρίες σεξουαλικής επίθεσης, αναδεικνύοντας για πρώτη φορά με τόσο μαζικό τρόπο ένα από τα θεμελιώδη προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, την καταπίεση και την έλλειψη σεβασμού του ατόμου που η σιωπηρή αποδοχή φροντίζει να διαιωνίζεται.

AP Photo/Visar Kryeziu

Λίγους μήνες πριν συμβούν όλα τα παραπάνω, οι παραγωγοί της τηλεόρασης που επέλεγαν να μεταφέρουν στις οθόνες μας έργα της Margaret Atwood όπως το The Handmaid’s Tale, έθεταν το παραπάνω πρόβλημα μπροστά στα μάτια μας μέσα από τη μοναδική δύναμη της εικόνας, η οποία, ωστόσο, ξεπεράστηκε από τα πραγματικά γεγονότα που μιμήθηκαν επάξια τη δυστοπία αυτής της λογοτεχνικής ιστορίας. Η Wonder Woman της Patty Jenkins, η πολυαναμενόμενη πρώτη ταινία για σούπερ ηρωίδα της DC που πραγματοποίησε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, έθεσε το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης με μοναδικά εύληπτο τρόπο, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στο χώρο της μαζικής ψυχαγωγίας, η οποία αποτελεί (άγνωστο για πόσο ακόμα μετά την εξαγορά της Fox από τη Disney) ένα από τα πιο δυνατά εργαλεία στα χέρια όσων θέλουν να συμβάλουν στην επιδίωξη της ισότητας των φύλων.

Ποιες ήταν, λοιπόν, οι γυναίκες της χρονιάς; Πέραν όσων συνέβαλαν με τον δικό τους τρόπο στη δημόσια ζωή, την επιστήμη, τον αθλητισμό και κάθε άλλο τομέα ενασχόλησής τους, οι γυναίκες του 2017 ήταν όλες όσες κατάφεραν να δώσουν το δικό τους χτύπημα στην αντίληψη ότι η ισότητα των φύλων στη σύγχρονη κοινωνία «είναι επαρκής» για να είμαστε ευχαριστημένοι από αυτήν. Ήταν όσες απέδειξαν ταυτόχρονα πως η δεύτερη λέξη της χρονιάς, complicit, που σημαίνει συνένοχος, χαρακτηρίζει όλους όσοι φροντίζουν, άμεσα ή έμμεσα, ενεργά ή παθητικά, να αποδυναμώνεται καθημερινά η αξία της έννοιας του φεμινισμού.

Ευχόμαστε η λέξη του 2018 να είναι «ισότητα». Μάλλον δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο τόσο σύντομα, ας μην ξεχνάμε, όμως, να κοιτάμε πάντα εκεί όπου θέλουμε να φτάσουμε.

Κεντρική Φωτογραφία: AP Photo/Gregorio Borgia