Η σειρά The Handmaid’s Tale και μια ακόμα “φεμινιστική παρεξήγηση”
- 5 ΜΑΙ 2017
Η "Ιστορία της Πορφυρής Δούλης" είναι ένα από τα πιο σημαντικά μυθιστορήματα της Καναδής συγγραφέα Margaret Atwood. Εκτυλίσσεται σε μια μελλοντική δυστοπία, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής - όπως τις γνωρίζαμε - έχουν καταλυθεί και τις εξουσίες έχει αναλάβει το καθεστώς του Gilead. Πρόκειται για μια ιδιόμορφη απολυταρχία που στηρίζεται στις αρχές της Παλαιάς Διαθήκης, με δανεισμό στοιχείων της Βικτοριανής Εποχής, των απανταχού ισλαμικών θεοκρατιών και, φυσικά, του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο πληθυσμός των πρώην ΗΠΑ χωρίζεται σε κάστες. Η άρχουσα τάξη απασχολείται στο στρατό και τη λειτουργία του κράτους και ζει πλουσιοπάροχα σε βάρος των υπολοίπων τάξεων, στις οποίες συγκαταλέγονται οι οικιακές βοηθοί, η εργατική τάξη και τα όργανα ασφαλείας ("Μάτια") που φροντίζουν για τη διατήρηση της τάξης.
Το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1985 και μεταφέρθηκε φέτος στη μικρή οθόνη από το Hulu. Η Offred, κεντρική ηρωίδα και αφηγήτρια, είναι μια από τις δεκάδες Handmaids του καθεστώτος. Οι Handmaids αποτελούν μια ξεχωριστή κάστα, η οποία διαθέτει ακόμα το δώρο της γονιμότητας. Καθώς οι περισσότερες γυναίκες (και δη οι σύζυγοι των ισχυρών ανδρών) έχουν απωλέσει την αναπαραγωγική τους ικανότητα εξαιτίας διαφόρων περιβαλλοντικών και άλλων παραγόντων, οι Handmaids συνιστούν, όπως λέει και η Offred “δίποδες μήτρες”. Ντύνονται με πορφυρά χρώματα, καλύπτουν τα μαλλιά τους, κοιτούν μόνο μπροστά όταν βαδίζουν στο δρόμο – και ποτέ κάποιον ανώτερό τους στα μάτια – ζώντας και αναπνέοντας μόνο για να αναπαράγουν. Είναι παρένθετες μητέρες σε μια θεοκρατία που, για να επιβιώσει, έχει ανάγκη τις γεννήσεις και δεν υποχρεούται στον σεβασμό των “σκευών” που τις φέρνουν εις πέρας.
Τα τρία πρώτα επεισόδια της σειράς κυκλοφόρησαν πριν λίγες μέρες. Ειδικά αν δεν έχεις διαβάσει το βιβλίο, η αίσθηση που σου αφήνουν είναι βαθιά σοκαριστική. Ξεχνάς ότι πρόκειται για δυστοπία, ανάγεις κάθε άποψη, δρώμενο και κατάσταση στον σημερινό κόσμο (και δη την Αμερική του Trump) και σκέφτεσαι ότι η σειρά είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, με τον τρόπο που πραγματεύεται τον κίνδυνο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Λίγο πριν την πρεμιέρα της σειράς, οι συντελεστές της βρέθηκαν στο Tribeca Film Festival, όπου δήλωσαν ομόφωνα ότι η σειρά “δεν είναι ιδιαίτερα φεμινιστική”. Το ίδιο είχε δηλώσει και στο παρελθόν η ίδια η συγγραφέας. Το κοινό λατρεύει να σοκάρεται με τέτοιου είδους δηλώσεις και, όπως ήταν αναμενόμενο, οι αντιδράσεις του απέναντι σε αυτή την παραδοχή ήταν αρνητικές.
Μια ακόμα “φεμινιστική παρεξήγηση” επανήλθε στο φως.
Η Atwood αρνείται συστηματικά εδώ και χρόνια να εισέλθει στο “καλούπι” του φεμινισμού, όπως αυτός ορίζεται από τις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές (και κοινωνιολογικές) απόψεις. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρεται για τα δικαιώματα της γυναίκας, ούτε ότι αγνοεί την ύπαρξη της πατριαρχίας, την οποία η ίδια περιγράφει με τρόπο γλαφυρό στο ως άνω έργο της. Απλώς, δεν έχει διάθεση να “υπακούσει” στους ορισμούς του φεμινισμού, όπως αυτός επιδιώκεται σήμερα από το 3ο φεμινιστικό κύμα – το ίδιο, δε, έκανε και κατά τη διάρκεια του 2ου φεμινιστικού κύματος.
Συγκεκριμένα, η συγγραφέας δήλωσε τον προηγούμενο μήνα στο περιοδικό New Yorker ότι δεν ήθελε να αποτελέσει μεγάφωνο για ένα συγκεκριμένο “σετ αντιλήψεων”. Συμπλήρωσε δε ότι έζησε από κοντά την φάση του φεμινισμού όπου “δεν έπρεπε” να φοράς φορέματα και κραγιόν και ότι διαφωνούσε κάθετα με την αντίληψη αυτή, καθώς η επιλογή της εξωτερικής εμφάνισης δεν πρέπει να θεωρείται με κανέναν τρόπο “προδοσία του φύλου”, εφόσον δεν συμβαδίζει με τους εκάστοτε εν ισχύ “κανόνες φεμινισμού”.
Τι είναι, δηλαδή, το βιβλίο και, κατ’ επέκταση, η σειρά; Σύμφωνα με τη συγγραφέα, η ιστορία της Πορφυρής Δούλης είναι ένα “παραμύθι” που αφορά σε όλους τους ανθρώπους. Οι δομές της ιστορίας αναδεικνύουν την καταπίεση της απολυταρχίας, όπως και όπου κι αν αυτή εκδηλωθεί.
Είναι μια σειρά από παραβολές που ανάγονται στο “σήμερα” και μας προειδοποιούν για το μέλλον, άμεσο και απώτερο.
Το λεπτό σημείο που δεν “έπιασαν” όσοι έσπευσαν να ψέξουν τη στάση της Atwood είναι αυτό που παρουσιάζεται μέσα στο βιβλίο (και θα αναδειχθεί σε μελλοντικά επεισόδια της σειράς) και που θυμίζει με ανατριχιαστικό τρόπο πολλές γυναίκες που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας και – υποτίθεται – ότι πολεμούν την πατριαρχία εκ της θέσης τους, ενώ στην πραγματικότητα σιγοντάρουν την αιώνια επιβολή της. Φυσικά και μιλάμε για περιπτώσεις όπως η Serena Joy, η σύζυγος του Commander Fred, η οποία πριν την εγκαθίδρυση του Gilead ήταν τηλεπερσόνα που καλούσε τις γυναίκες να ασπαστούν τις παραδοσιακές αξίες της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας. Αν εξετάσουμε τον ρόλο της με αυστηρούς φεμινιστικούς όρους, η Serena Joy ήταν “μια χαρά φεμινίστρια”. Είχε τον δικό της “άμβωνα” για να κηρύττει τις θέσεις της και μέσα από αυτή τη διαδικασία ενδυνάμωνε, σύμφωνα με τις απόψεις της, τη θέση των γυναικών. Κάτι σαν την Kellyanne Conway, τη σύμβουλο του Trump που διαθέτει παρόμοια ατζέντα με αυτή ενός χαρακτήρα μιας δυστοπίας.
Ο φεμινισμός για τον φεμινισμό, δεν εξυπηρετεί τίποτα ουσιώδες. Οι τίτλοι, οι χαρακτηρισμοί και τα καλούπια των κινημάτων δεν σημαίνουν, επίσης, τίποτα. Η εποχή που οι φεμινίστριες διαμαρτύρονταν καίγοντας σουτιέν σε κεντρικές πλατείες έχει παρέλθει. Καλώς τα έκαιγαν τότε, τώρα όμως χρειάζεται άλλου είδους παρατήρηση και δράση. Φεμινιστής είναι αυτός που αναγνωρίζει την ισότητα των φύλων και την επιδιώκει έμπρακτα χωρίς να μπαίνει σε καλούπια που μπορούν να ακυρώσουν τους στόχους του. Οι δε φεμινιστικές παρεξηγήσεις είναι χρήσιμες μόνο ως reality check όσων ενδιαφέρονται στ’ αλήθεια για την ισότητα. Γιατί κατά τα υπόλοιπα, το μόνο που καταφέρνουν είναι να προκαλούν αχρείαστη πόλωση που διαστρεβλώνει τη μεγαλύτερη εικόνα: