Αγαπητό “The Crown”, η Margaret Thatcher δεν χρειαζόταν πορτραίτο συμπάθειας
- 17 ΝΟΕ 2020
Περισσότερο και από την άφιξη της πριγκίπισσας Diana, η επέλαση της Margaret Thatcher στη νέα σεζόν του ‘The Crown’ ήταν ο βασικός λόγος που ανυπομονούσα για την επιστροφή της σειράς – κυρίως γιατί θα την υποδυόταν μία από τις πιο αγαπημένες μου ηθοποιούς. Ζω και απολαμβάνω εδώ και περίπου δέκα χρόνια τη Andersonaissance, μία σταδιακή αλλά στιβαρή επαναφορά της Gillian Anderson στα entertainment πράγματα, σπανίως όμως την έχω δει σε ρόλο villain. Η Thatcher θα έκανε την απόσβεση.
Από αρκετές απόψεις, δεν απογοήτευσε. Η Anderson πρέπει να καταδιασκέδασε με την ερμηνεία της και αυτό βγήκε προς τα έξω. Ο βιογράφος της Σιδηράς Κυρίας, Charles Moore, υποστηρίζει πως η ηθοποιός έδωσε την πιο πιστή απεικόνιση της Thatcher που έχει δει ως τώρα και, παρότι δεν θα ήταν άδικο να κάνει κανείς λόγο για τάσεις μιμητισμού, η πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου παραείχε χαρακτηριστική ενέργεια. Δύσκολα θα αντιστεκόταν ηθοποιός στην υιοθεσία του τόνου και των μαννερισμών της. Αυτά λειτούργησαν ιδιαιτέρως επιτυχημένα στις εβδομαδιαίες συναντήσεις της με τη Βασίλισσα Ελισάβετ – τα meetings με τους πρωθυπουργούς της είναι ίσως το πιο βασικό και καλύτερο συνολικά συστατικό του ‘Crown’ – όταν η Anderson και η Olivia Colman, και οι δύο με αξιοσημείωτες καριέρες στο θέατρο, είχαν την ευκαιρία να επιδοθούν σε μία ήπια μάχη εξουσίας. Η Thatcher δεν έβλεπε γιατί η Ελισάβετ έπρεπε να θεωρείται ανώτερη από τη στιγμή που το αξίωμά της ήταν αποτέλεσμα κληρονομιάς και όχι σκληρής δουλειάς όπως το δικό της. Η Ελισάβετ ξαφνιαζόταν μπροστά στην αναλγησία της συνομιλήτριάς της και πάσχιζε να τη βάλει στη θέση της.
Το ‘The Crown’ όμως, παρότι έκανε αναφορές στις πολιτικές γραμμές που έκαναν τη Thatcher μία από τις πιο αμφιλεγόμενες κυβερνητικές φιγούρες της σύγχρονης Ευρώπης, δεν χρησιμοποίησε τις κρίσεις που προξένησε η πρωθυπουργός παρά ως περίβλημα των επεισοδίων του. Η σειρά ακολουθούσε πάντοτε τη φόρμουλα της Κρίσης της Εβδομάδας για να περνά όσο πιο σβέλτα από τα πιο κομβικά χρονικά σημεία στην ιστορία της βασίλισσας, σπανίως όμως σε τόσο σύντομους όρους. Τεράστια μέρη της σταδιοδρομίας της όπως οι χειρισμοί της σε σχέση με το apartheid στη Νότια Αφρική ή ο ρόλος της στη γέννηση της σημερινής κρίσης του στεγαστικού στην Αγγλία, στην κρίση των τραπεζών, στην κρίση των κρατικών παροχών που μαίνεται ακόμα, απεικονίζονται επιδερμικά και, γιατί όχι, ανεύθυνα.
Το ‘The Crown’ δεν ήταν και δεν θα γίνει ποτέ πολιτικό show, είναι στην καρδιά του μία σαπουνόπερα πολύ υψηλών προδιαγραφών και αυτό είναι ok, όταν όμως επενδύεις περισσότερο ως σειρά σε στιγμές όπου η Thatcher κλαίει ή καταβάλλεται από το συναίσθημα, τα νερά γίνονται επικίνδυνα.
Η Thatcher είχε διακόψει πολλά από τα κοινωνικά προγράμματα που ως τότε βοηθούσαν τα χαμηλότερα στρώματα, με τη φτώχεια και την ανισότητα να αυξάνονται στη διάρκεια της θητείας της. Και μπορεί η σειρά να απεικονίζει τη σφοδρή της εναντίωση στην επιβολή κυρώσεων στο καθεστώς της Νότιας Αφρικής που επέτρεπε το apartheid, δεν αγγίζει καθόλου όμως το γεγονός ότι σύμφωνα με πρώην μεγάλο κεφάλι της διπλωματίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η τότε πρωθυπουργός θα προτιμούσε να είχε δει την περιοχή κατοικημένη μόνο από λευκούς. Το ‘Crown’ βέβαια δεν αποφεύγει τον σεξισμό της.
Η Thatcher, όπως και στην πραγματική ζωή όπου έβαλε μία μονάχα γυναίκα στην Προεδρία της Κυβερνήσεως στα 11 χρόνια της θητείας της, λέει κατά την πρώτη γνωριμία της με την Ελισάβετ ότι δεν έχει σκοπό να έχει στο πλευρό της γυναίκες γιατί «είναι αδύναμες». Σε επεισόδιο που ακολουθεί παραδέχεται στην κόρη της ότι έχει αδυναμία στον γιο της επειδή εκείνη είναι αδύναμη, και υποστηρίζει πως δεν τα πήγαινε καλά με τη μητέρα της επειδή ήταν πολύ έτοιμη να συμμορφωθεί με τον ρόλο της ως νοικοκυρά και μητέρα.
Η αληθινή Thatcher είχε ονομάσει τον φεμινισμό ‘δηλητήριο’, είχε ανακηρύξει τη μάχη για τα γυναικεία δικαιώματα ‘κατά κύριο λόγο κερδισμένη’, και αρνείτο να επενδύσει σε μια πιο προσιτή οικονομικά φροντίδα των παιδιών σε παιδικούς σταθμούς ή σε περαιτέρω παροχές για παιδιά και μητέρες. Αφού εκείνη προλάβαινε να είναι πρωθυπουργός και ταυτόχρονα να μαγειρεύει στον (εκατομμυριούχο) άντρα της, δεν υπήρχε λόγος να μην καταφέρνουν το ίδιο και οι υπόλοιπες. Το γεγονός ότι εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες στη χώρα της δεν είχαν την ίδια δυνατότητα εξαιτίας πολλαπλών κοινωνικοοικονομικών λόγων ήταν απλώς δικαιολογίες. Εκείνη κοίταζε να διατηρήσει το προφανώς αντιφατικό αλλά άψογα κατασκευασμένο οικοδόμημα της γυναικείας ύπαρξης που είχε δημιουργήσει: Μία αδίστακτα ατομικιστική γυναίκα καριέρας, με σεβασμό και αφοσίωση στις παλιές, καλές βικτωριανές αξίες. Οι άλλες ας έκαναν το ίδιο, ή ας τρώγαν’ παντεσπάνι.
(Ας σημειωθεί εδώ πως η Thatcher είχε ψηφίσει υπέρ των αμβλώσεων και της αποποινικοποίησης της ομοφυλοφιλίας, αν και ήταν υπεύθυνη για το κακόβουλο Section 28 – μία νομοθεσία του ‘88 που απέτρεπε τα σχολεία από το να προωθούν «τη διδασκαλία της αποδοχής της ομοφυλοφιλίας ως προσποιητή οικογενειακή σχέση». Όταν, επίσης, η Edwina Currie της πρότεινε να φτιάξουν το πρώτο πρόγραμμα μαστογραφικού ελέγχου στον κόσμο, την είχε προσεγγίσει αρχικά ως γυναίκα και είχε αποτύχει. Η Thatcher στήριξε την πρόταση όταν της γνωστοποιήθηκε ότι το πρόγραμμα θα τους γλίτωνε χρήματα).
Το ‘Crown’, επιλέγοντας να την παρουσιάζει σε πιο οικογενειακές στιγμές ή από θέση φροντίδας όπως στη σκηνή που σερβίρει τους υπουργούς της την ώρα που αποφασίζουν για πολεμικές επιχειρήσεις, αντί για άλλα σημεία αναφοράς της περιόδου της όπως οι μεγάλες εξεγέρσεις του ‘90 – ή όταν συνδέει άτσαλα τη στάση της στον Πόλεμο των Φώκλαντ με το άγχος για την εξαφάνιση του γιου της, ή όταν εκείνη και η βασίλισσα συμφωνούν ότι ο σεξισμός έπαιξε ρόλο στην εκδίωξή της από την κυβέρνηση – αμβλύνει την εικόνα που είχε κερδίσει με το σπαθί της.
Για να μην παρεξηγηθώ, δεν αμφιβάλλω στιγμή ότι η Thatcher αντιμετώπισε σεξισμό στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή της. Οι περισσότερες γυναίκες που έχουν βρεθεί σε ανδροκρατούμενους χώρους, σε αντροπαρέες, σε κακές σχέσεις ακόμα, ξέρουν πολύ καλά τι εννοεί όταν παραπονιέται στον άντρα της πως οι συνάδελφοί της την πατρονάρουν. Δεν πιστεύω επίσης πως δεν θα υπήρχε κάποιος άλλος τρόπος για να χωρέσει εποικοδομητικά ένας τέτοιου είδους σχολιασμός στο κείμενο. Στο όνομα του φεμινισμού όμως, το ‘Crown’ προσπαθεί να εντοπίσει ψήγματα ενσυναίσθησης και συμπόνοιας στην πρωταγωνίστριά του, επισκιάζοντας την ανάγκη για λογοδοσία σε ό,τι αφορά τον πραγματικό αντίκτυπο της δράσης της.
Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε κάτι τέτοιο. Το Hollywood είναι σχετικά άπειρο στην απεικόνιση ‘δύσκολων’ γυναικών και, ειδικά όσον αφορά στις συντηρητικές φιγούρες της πολιτικής και των media, φαίνεται ότι αδυνατεί να τις αποτυπώσει χωρίς να μπει στον πειρασμό να τις μαλακώσει. Το ‘Bombshell’, η περσινή ταινία για το σκάνδαλο του Roger Ailes, απέτυχε να τοποθετήσει σε εννοιολογικό πλαίσιο το χρώμα και την τάξη των συντηρητικών γυναικών του Fox News. Κατασκεύασε μάλιστα και έναν ρόλο για τη Margot Robbie που δεν υπήρχε στην πραγματικότητα, για να έχουμε οι θεατές έναν πιο ‘λογικό’ χαρακτήρα για να συνδεθούμε, μία πιο προσιτή ρεπουμπλικάνα από την αμφιλεγόμενη Megyn Kelly που υποδύθηκε η Charlize Theron.
Πιο πρόσφατα ακόμα, το ‘Mrs. America’ με την Cate Blanchett επιχείρησε καλοπροαίρετα να εξηγήσει γιατί η Phyllis Schlafly, μια βαθιά συντηρητική μαχήτρια του φεμινιστικού κινήματος που κατόρθωσε να σταματήσει την Τροπολογία Ίσων Δικαιωμάτων στα ‘70s και που κάπου στην πορεία της έγινε και το πρώτο τρολ της σύγχρονης δεξιάς ρητορικής, ήταν όπως ήταν.
Η επιχειρηματολογία της έξυπνης, φιλόδοξης σειράς ήταν πως σε τελική ανάλυση η Schlafly πάλευε ενάντια στα δικαιώματα που θα έπρεπε να έχει η ίδια ως γυναίκα για να μπορεί να απολαμβάνει τη δύναμη που μπορούσε να έχει δίπλα στους λευκούς άντρες του κόμματός της. Μπορεί να το αρνιόταν μέχρι θανάτου, ήταν όμως και εκείνη ένα θύμα της πατριαρχίας. Δεν θα διαφωνούσα καν σε αυτό απαραίτητα, ο εσωτερικευμένος μισογυνισμός που έσερνε η Schlafly και σίγουρα η Thatcher είναι οπωσδήποτε παράγωγό της, εκείνη η σειρά όμως όπως και το ‘Crown’ ξεπέταξε με ευκολία την πιο σκοτεινή πλευρά της πολιτικής της γραμμής. Ενώ συμπεριέλαβε για παράδειγμα τις σχέσεις της με την Ku Klux Klan, την παρουσίασε ως έναν δεσμό που χρειάστηκε να ανεχτεί διστακτικά ώστε να εδραιώσει τη δύναμή της. Δεν ανέφερε ποτέ ας πούμε ότι η Schlafly είχε σταθεί απέναντι στην πλατφόρμα του ρεπουμπλικανικού κόμματος για τα ίσα πολιτικά δικαιώματα στα ‘60s (ακόμη και ακριβώς πριν τον θάνατό της το 2016, η Schlafly μιλούσε για «παράνομους αλλοδαπούς» στη ραδιοφωνική της εκπομπή).
Οι συντηρητικές λευκές γυναίκες απεικονίζονται λοιπόν συχνά ως φεμινιστικών προοπτικών πλάσματα που αυταπατώνται. Αντιλαμβάνομαι γιατί μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να είναι γοητευτική για έναν σεναριογράφο που θέλει να δώσει διαστάσεις στους χαρακτήρες του. Και καταλαβαίνω γιατί είναι γοητευτική και για εμάς τους θεατές. Από τους σίριαλ κίλερ ως έναν καθηγητή Χημείας που καταλήγει να μαγειρεύει μεθαδόνη με παλιό του μαθητή, οι πιο σκοτεινές διαδρομές των ανθρώπων μάς συναρπάζουν. Οι γυναικείοι χαρακτήρες κιόλας βάζουν και έναν ακόμη παράγοντα στην εξίσωση. Η γυναίκα – και ειδικά η μητέρα όπως είναι σχεδόν όλες οι γυναίκες στις ταινίες και τις σειρές που αναφέρονται εδώ – είναι σύμβολο συμπόνοιας, τρυφερότητας και ενσυναίσθησης. Δεν μπορούμε να τις φανταστούμε και δεν θέλουμε να τις φανταζόμαστε τόσο σκληρές.
Έπειτα όμως, τόσους άνδρες villains έχουμε στην ποπ κουλτούρα θα σκεφτεί σωστά κανείς, και αυτοί παρουσιάζονται συχνά με τις φωτεινές πλευρές τους. Η Thatcher του ‘Crown’ μας πειράζει; Έπρεπε δηλαδή να τρίβει το μουστάκι της σαν κακός της Disney;
Όχι, τίποτα τέτοιο. Ένας πολυσύνθετος χαρακτήρας θα είναι σχεδόν πάντα πιο προτιμητέος από κάποια επίπεδη εκδοχή του. Οι άντρες γύρω της στη σειρά όμως, όπως και εκείνοι γύρω από τη Schlafly στο ‘Mrs. America’, δεν παρουσιάζονται αντιστοίχως πολυσύνθετοι. Είναι είτε επίπεδοι όπως ο σύζυγός της, είτε έχουν ένα ξεκάθαρο villain edit όπως οι συνάδελφοί της που την απομάκρυναν από το κόμμα. Αυτομάτως λοιπόν, εκείνη θυματοποιείται ή αποκτά υπεροχή μέσα από το characterization της.
Η τάση αυτή όμως δεν περιορίζεται στον κόσμο του entertainment.
Ας μην ξεχνάμε το φαινόμενο του #FreeMelania. Μέσα από memes, gifs, fan fictions και αστεία στο Twitter, οι Αμερικανοί δημοκρατικοί ήθελαν να φαντάζονται πως η Melania Trump ήταν πιο προοδευτική από τον σύζυγό της. Ότι η νέα Πρώτη Κυρία ήταν μία θλιμμένη ηρωίδα κλεισμένη στον Λευκό Οίκο που είχε φορέσει φούξια φιόγκους στο debate του Trump για να κάνει σιωπηλή διαμαρτυρία κατά το ‘grab them by the pussy’ σκάνδαλο του συζύγου της. Όπως όμως φάνηκε από πρόσφατες διαρροές που αποκάλυψαν ότι η Melania δεν ενδιαφέρεται για τα παιδιά που χωρίζονται από τους γονείς τους, οι πεποιθήσεις της μοιάζουν πολύ με του Trump. Αυτή η διστακτικότητα στο να κρίνουμε τις συντηρητικές γυναίκες σε σχέση με την εμπλοκή τους σε πολιτικές που βλάπτουν τη γυναίκα, μπορεί να οπλοποιηθεί εναντίον μας. Ας πάρουμε την περίπτωση της Amy Coney Barrett για παράδειγμα, την αντικαταστάτρια της Ruth Bader Ginsburg στον θώκο της Ανωτάτου Δικαστή των ΗΠΑ. Η Barrett είναι κατά των αμβλώσεων. Διοικούσε επίσης ένα χριστιανικό σχολείο που επί κάποια χρόνια απαγόρευε τη φοίτηση παιδιών με ομοφυλόφιλους γονείς και την πρόσληψη δασκάλων που ανήκαν στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Και παρότι πάρα πολύ μεγάλο μέρος του Τύπου έσπευσε να κάνει γνωστό τον βαθιά ριζωμένο συντηρητισμό της – ανάμεσά τους και εμείς – υπήρξε και ο αντίλογος που διαστρέβλωσε την εικόνα της. Ένα opinion άρθρο στο Politico την ονόμασε Νέο Φεμινιστικό Είδωλο, ενώ το The Hill αναρωτήθηκε γιατί οι Δημοκρατικοί δεν στηρίζουν αυτή τη γυναίκα όπως ισχυρίζονται ότι κάνουν με τις υπόλοιπες.
Ο φεμινισμός όμως δεν είναι κάποια αδελφότητα που φτιάχτηκε για να είμαστε καλοί με τις γυναίκες ή για να είμαστε όλες οι γυναίκες αγαπημένες ανεξαρτήτως των πεποιθήσεών μας. Είναι ένα πολιτικό κίνημα αφύπνισης και απελευθέρωσης και δεν είναι αντι-φεμινιστικό να θεωρούμε εχθρούς του τις γυναίκες που στέκονται ενάντια των γυναικείων δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Είτε ως μέρος της δημόσιας συζήτησης, είτε ως μέρος μυθοπλασίας βασισμένης σε αληθινά γεγονότα, η ανέλιξη γυναικών όπως η Thatcher, η Schlafly και η Barrett σε ανδροκρατούμενα πεδία, θα πρέπει να συνοδεύεται από έναν επαρκή στοχασμό και μελέτη γύρω από το συνολικό τους έργο και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του.
