Ο Κώστας Τσόκλης θα έσωζε έναν 84χρονο «Πικάσο» κι όχι το «άμυαλο» παιδί. Τρέμε Ηρώδη
- 30 ΝΟΕ 2020
Μέχρι το περασμένο Σαββατοκύριακο μάλλον το πρώτο πράγμα που σου ερχόταν στο μυαλό όταν άκουγες το ονοματεπώνυμο «Κώστας Τσόκλης» ήταν τα έργα του. Το «Υπόγειο Πάρκο» στο μετρό της Εθνικής Άμυνας είναι ίσως αυτό που έχεις συναντήσει συχνότερα. Τον «Εκρηγνυόμενο Σταυρό» στην Σπιναλόγγα που επίσης σίγουρα έχεις ακούσει. Προσωπικά με συγκινεί «Η βάρκα» του 1982. Τη σημερινή Δευτέρα, 30 Νοεμβρίου όμως, το όνομα «Κώστας Τσόκλης» γίνεται συνώνυμο του γνωστού διλήμματος μεταξύ έργου και προσωπικότητας του καλλιτέχνη.
Τα έργα εκπορεύονται από μέσα μας και αποκτούν τη δική τους γλώσσα στην αλληλεπίδρασή τους με το κοινό. Θέλω να πω, «Η βάρκα» του Τσόκλη εξακολουθεί να με συγκινεί με την ύπαρξη της. Ο ίδιος ο Κώστας Τσόκλης όμως, μετά τις τελευταίες δηλώσεις του για τον κορονοϊό, με αφήνει ασυγκίνητη. Ή για να είμαι ακριβής με κινητοποιεί εντελώς διαφορετικά. Με κάνει να θέλω να τον ρωτήσω. «Είμαι 35. Τι λέτε; Να ζήσω ή να πεθάνω στην πανδημία επάνω;».
Η συνέντευξη του εικαστικού πραγματοποιήθηκε στην εκπομπή της ΕΡΤ “Art Week” (που μπορείς να δεις εδώ) με τη Λένα Αρώνη. Κατά τη διάρκειά της, η δημοσιογράφος ρώτησε τον Κώστα Τσόκλη τι αποτύπωμα του έχει αφήσει η πανδημία και η περίοδος του εγκλεισμού. Και τίποτα δεν μας προετοίμαζε για τη συνέχεια. «Έχω ένα είδος απογοήτευσης και θυμού για το πώς φέρθηκε η κοινωνία σε διαφορετικές ηλικίες. Δηλαδή, ένα μωρό παιδί το θεωρούμε άξιο για να ζήσει, αλλά δεν ξέρουμε αν είναι βόδι όρθιο ή είναι άνθρωπος που έχει μια αξία. Έναν γέρο ξέρουμε τι ψάρια έπιασε στη ζωή του. Εγώ, αν ήταν να σώσω έναν άνθρωπο στην ηλικία μου, που ζει ακόμα και δεν τα ‘χει χάσει, παρά ένα παιδί που δεν ξέρω τι θα γίνει, θα ‘σωζα τον γέροντα, γιατί να το ρισκάρω με το παιδί; Ο γέρος είναι μια πραγματική αξία, αναγνωρισμένη, για το παιδί δεν ξέρω», είπε ο Κώστας Τσόκλης.
«Με ενοχλεί αυτό, ότι οι νέοι αναλαμβάνουν να με προφυλάξουν. Αν υπάρχει ένας νέος πιο έξυπνος από εμένα, πιο δημιουργικός, πιο χρήσιμος στην κοινωνία, να με προφυλάξει, αλλιώς να τον προφυλάξω εγώ. Δεν θέλω την αγάπη του, δεν θέλω αυτό που έγινε. Και βεβαίως δεν θέλω αυτό το πράγμα που έγινε στη Γαλλία που αφήναν τους γέρους και πέθαιναν μέσα στα γηροκομεία και στην Ιταλία που διάλεγαν αυτός θα ζήσει κι αυτός θα πεθάνει. Μα με ποιο δικαίωμα;», συνέχισε ο 90χρονος εικαστικός.
Ο Κώστας Τσόκλης έκλεισε την απάντησή του φέρνοντας ως παραδείγματα τον Πικάσο από τη μία και την κυρά Μαρία από την άλλη. «Σκοτώνεις τον Πικάσο για να ζήσει η κυρά Μαρία; Χίλιες φορες θα σκοτώσω την κυρά Μαρία, αν χρειαστεί. Βεβαίως εγώ θέλω και την κυρά Μαρία να ζήσει αλλά αν μπει το πρόβλημα δεν θα σκεφτώ ότι η κυρά Μαρία είναι 17 χρονών και ο Πικάσο 84». Κάποιες σειρήνες ήχησαν μέσα μου, αυτόματα. Λέξεις όπως ο Καιάδας, που δεχόταν τα παιδιά που σύμφωνα με τους «σοφούς» της Σπάρτης δεν έμοιαζαν ικανά για τη ζωή ήρθαν στο νου μου. Ονόματα όπως ο Ηρώδης, που λόγω μιας προφητείας αποφάσισε ότι τα αγόρια δεν είχαν δικαίωμα στη ζωή.
Αυτό που τόνισε ο Κώστας Τσόκλης, ότι τον ενοχλεί είναι ο διαχωρισμός των ηλικιών «αυτή η αυθαίρετη απόφαση που πήραν κάποιοι απρόσωποι», όπως είπε. «Με ποιο δικαίωμα;», θέλω να ρωτήσω κι εγώ με τη σειρά μου κάνει κι αυτός ακριβώς το ίδιο. Με ποιο δικαίωμα μετρά την αξία της ανθρώπινης ζωής;
Δεν είναι άλλωστε διαχωρισμός ηλικιών, αυτός που έκανε ο ίδιος; Η αξία των ανθρώπων σε τι μετριέται τελικά; Κατά τον Κώστα Τσόκλη, μάλλον αυτή η μέτρηση έχει να κάνει με κριτήρια που βαραίνουν υπέρ του. Κριτήρια αυστηρά προσωπικά.
Kι όμως, για να πω εδώ το αυτονόητο, η πραγματική αξία της ζωής ενός παιδιού στην αρχή της ζωής του κι ενός ανθρώπου στη δύση του είναι ίδια. Μετριέται μόνο στην δυνατότητα του για αναπνοή. Και οι «απρόσωποι» που ίσως κλήθηκαν, ίσως κληθούν να πάρουν τέτοιες αποφάσεις τις παίρνουν μετρώντας ζωτικές λειτουργίες. Φορούν ποδιές, μάσκες και κάτι σαν στολή αστροναύτη και διακινδυνεύουν κάθε μέρα τη δική τους ζωή. Αυτή που έχει την ίδια αξία με τη δική μας, του μωρού, του Κώστα Τσόκλη.
Αν αρχίζουμε να βάζουμε άλλους προσδιορισμούς στην αξία της ζωής τότέ θα πρέπει να βγάλουμε από το λεξιλόγιό μας έννοιες όπως η αξιοκρατία, η δικαιοσύνη, τα δικαιώματα. Θα πρέπει να αρχίζουμε να κρίνουμε τα εγκλήματα για παράδειγμα με βάση την αξία εκείνου που τα διέπραξε και την αξία του θύματος. Άλλωστε ο ίδιος ο Κώστας Τσόκλης και πάλι είχε προκαλέσει πριν από μία δεκαετία για έναν τέτοιο λόγο. Ψάχνοντας «αξίες» με την μορφή «ελαφρυντικών» στην πράξη του βιασμού.
«Δεν καταλαβαίνω γιατί ο βιαστής είναι πιο κακός άνθρωπος από την κοπέλα που βγάζει τα βυζιά της έξω και προκαλεί. Τη βία ζητάει η ίδια, θέλει να τη βιάσουν» είχε πει ο Κώστας Τσόκλης το 2000 σε ένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε ξανά το 2010 προκαλώντας κατακραυγή στο διαδίκτυο. «Δεν καταλαβαίνω γιατί η Αστυνομία πιάνει τον άνθρωπο που τη βίασε και δεν πιάνει αυτή την ίδια που τον προκαλεί, αφού η φύση τον σπρώχνει να το κάνει αυτό», αναρωτιόταν, με την ίδια φυσικότητα και απλότητα που αναρωτιέται τώρα «γιατί να σώσεις το μωρό και όχι τον σοφό γέροντα»;
Δεν ξέρω αν το έχει σκεφτεί ποτέ ο Κώστας Τσόκλης πώς η αξία της ζωής είναι η ίδια η ζωή. Δεν γίνεται μικρότερη ή μεγαλύτερη για κάποιον που έχει επαγγελματικές περγαμηνές να συνοδεύουν το όνομά του.
Εκτός κι αν συμφωνήσουμε από τώρα πώς όλα αυτά για τα οποία παλεύουμε αιώνες τώρα, περί ισότητας των ανθρώπων, είναι μάταια. Αν το συμφωνούμε και υιοθετήσουμε τελικά τη φράση από τη φάρμα των ζώων «Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά κάποια είναι πιο ίσα από τα άλλα», να σταματήσουμε τον πλανήτη να κατεβούμε κάποιοι που φρίττουμε στην ιδέα.
Η συζήτηση περί αξίας της ζωής είναι κάτι που μας αγγίζει όλους αυτή την περίοδο που διανύουμε. Ζούμε όλοι υπό τη σκιά του φόβου της ασθένειας, της ταλαιπωρίας, του θανάτου του δικού μας ή των δικών μας ανθρώπων, είτε είμαστε 18, είτε 35, είτε 90. Τα λόγια του Τσόκλη δεν είναι λόγια που θα σε εκπλήξουν αν έχεις ακούσει έστω μία φορά αυτή την περίοδο πώς οι αρνητές της μάσκας και του κορονοϊού θα έπρεπε να μην νοσηλεύονται αν κολλήσουν. Εγώ το έχω ακούσει και έφριξα ακριβώς το ίδιο. Ζούμε σε μία περίοδο διχασμού και ο μεγαλύτερος διχασμός είναι αυτός μεταξύ του εγώ μας που φοβάται για το τέλος του μικρόκοσμού του και της «ζωούλας» του και του εμείς, αυτής της σύνδεσης μεταξύ όλων μας που φωτίζεται όλο και πιο δυνατά και που αναζητά να πορευτεί εν αγάπη.
Η διαφορά με τα λεγόμενα του Τσόκλη και της όποιας κυρά Μαρίας που μιλάει για τους αρνητές της μάσκας (για να δανειστώ το δικό του παράδειγμα) έχει να κάνει με τον δημόσιο λόγο, το βήμα να απευθυνθείς σε ανθρώπους που πιθανώς να θαυμάζουν το έργο σου και άρα εσένα ως δημιουργική οντότητα. Σε καιρούς τέτοιου διχασμού και τέτοιων δυσκολιών, λοιπόν, μήπως πρέπει να αφήσουμε μόνο το έργο να μιλάει; Αφορμή για τη συνέντευξη εξάλλου ήταν η έκθεση «Κώστας Τσόκλης. Ζωγραφική. Όρια και Υπερβάσεις» που πραγματοποιήθηκε στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη.Τα υπόλοιπα είναι μόνο ένας φρικαλέος θόρυβος.
