Ολίγον βιασμός. Όχι πολύς, αλλά λίγος. Ελλάδα, 2019 μ.Χ.

Eurokinissi

Eurokinissi

Συγκεκριμένα, διευκρινιζόταν, ότι τιμωρούνται ως κακουργήματα, με ποινή κάθειρξης, δηλαδή με ποινή από 5 έως 15 έτη, οι περιπτώσεις που:

α) Ασκείται σωματική βία κατά του θύματος (άρθρο 336 παρ. 1). Ως σωματική βία θεωρείται και η περιαγωγή του θύματος σε κατάσταση αναισθησίας ή ανικανότητας για αντίσταση με υπνωτικά ή ναρκωτικά ή άλλα ανάλογα μέσα,

β) Ασκείται ψυχολογική βία κατά του θύματος, μέσω της έκφρασης απειλής σοβαρού και άμεσου κινδύνου για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα (άρθρο 336 παρ. 1).

Παράλληλα, όταν στο θύμα ασκείται ψυχολογική βία χαμηλότερης έντασης, όταν δηλαδή απειλείται με άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη και εξαναγκάζεται έτσι σε γενετήσια πράξη με τον δράστη, τότε επιβάλλεται ποινή από 3 έως 5 έτη.

Ακόμη, η απειλή οποιασδήποτε παράνομης πράξης δεν περιγράφεται στο έγκλημα ως το αποκλειστικό στοιχείο που πρέπει να αναζητείται για την επιβολή τιμωρίας στο δράστη.

Έτσι, η νομολογία, περιπτωσιολογικά, αναζητούσε όχι οποιαδήποτε απειλή, αλλά επιπρόσθετα το στοιχείο του να είναι «άμεση» και «σπουδαία», καθώς και το στοιχείο του να στρέφεται κατά «ουσιώδους δικαιώματος» του δράστη, περιορίζοντας έτσι το πεδίο με εφαρμογής του εγκλήματος.

Σύμφωνα με τους ίδιους κύκλους, το σχέδιο νέου Ποινικού Κώδικα δεν απαιτείται η αναζήτηση τόσων αξιολογικών και δυσαπόδεικτων στοιχείων, αλλά αρκεί μόνη η απειλή παράνομης πράξης για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος.

Επίσης, τιμωρείται ως κακούργημα, με ποινή κάθειρξης έως 10 ετών, η περίπτωση που το θύμα «παγώνει», όταν αντιμετωπίζει το δράστη του εγκλήματος, εξαιτίας παροδικής εξ αυτού του λόγου ανικανότητάς του να αντισταθεί (άρθρο 338 παρ. 1).

Ακόμα, τιμωρείται με φυλάκιση από 2 έως 5 έτη και χρηματική ποινή η περίπτωση εκείνη που κάποιος υποχρεώνεται σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης, με κατάχρηση σχέσης εργασιακής εξάρτησης οποιασδήποτε φύσης, δηλαδή σε κάθε εργασιακό χώρο (άρθρο 343 περ. α). Σήμερα η περίπτωση αυτή τιμωρείται με φυλάκιση από 1 έτος έως 5 έτη και δεν αφορά παρά τις περιπτώσεις εξαναγκασμού από δημόσιο υπάλληλο προσώπου που εξαρτάται από αυτόν υπηρεσιακά.

Για όλες τις επίμαχες πράξεις προβλέπεται ότι αν έχουν τελεστεί με ιδιαίτερη σκληρότητα ή κατά θύματος που δεν μπορούσε να προστατεύσει τον εαυτό του, επιβάλλεται βαρύτερη ποινή (άρθρο 79 παρ. 5).

Σε κάθε περίπτωση, σημειώνουν οι ίδιοι κύκλοι, με το νέο σύστημα ποινών οι επιβαλλόμενες άνω των 3 ετών ποινές είναι σε κάθε περίπτωση εκτιτέες, ενώ με το προϊσχύσαν καθεστώς στις περιπτώσεις αυτές μπορούσε να χορηγηθεί αναστολή εκτέλεσης της ποινής ή μετατροπή της σε χρηματική ποινή.

Eurokinissi

Eurokinissi

Το θύμα βιασμού είναι θύμα βιασμού σε κάθε περίπτωση, είτε τετελεσμένης πράξης βίας είτε απειλής παράνομης πράξης (όπως προβλέπει η παράγραφος 5 του άρθρου 336). Λες και μόνο η λέξη συναίνεση δεν αρκεί. Όταν δε θέλουν και οι δύο, όταν ο ένας από τους δύο διαφωνεί. Ψάχνουμε να ορίσουμε τη λέξη βιασμός. Δε χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη. Δεν απαιτείται μία επιτροπή σοφών που θα ψάξει στα κιτάπια της να εντοπίσει ποια είναι τα χαρακτηριστικά που στοιχειοθετούν βιασμό. Η λέξη κλειδί είναι η αμοιβαία θέληση. Άπαξ κι ένα από τα δύο μέρη δεν εκδηλώνει ενδιαφέρον τότε η καταναγκαστική πράξη θα λέγαμε πως καταπατά την ελεύθερη βούλησή του. Κι όπου ελεύθερη βούληση βάλε την η ικανότητα του ατόμου και γενικότερα του κάθε έμβιου όντος να προβαίνει σε επιλογές χωρίς να περιορίζεται από ορισμένους παράγοντες. Να μιλάμε με ορισμούς γιατί είναι και της μόδας.

Η Διεθνής Αμνηστία χαρακτήρισε το άρθρο 336, πριν τις τροποποιήσεις, «απαράδεκτο». Όπως ανέφερε σε ανακοίνωσή της, «ο νέος ορισμός στο σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για το σοβαρό αυτό έγκλημα». Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, «κύριο ζήτημα αποτελούσε το γεγονός ότι ο βιασμός εξακολουθεί να ορίζεται με βάση τη βία και όχι με βάση την απουσία συναίνεσης».

Αναλυτικά η ανακοίνωση της Διεθνούς Αμνηστίας

«Δόθηκε στη δημοσιότητα το σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο καλείται να κυρώσει αυτή την εβδομάδα το ελληνικό κοινοβούλιο με εξαιρετικά ταχείες διαδικασίες.

Στο σχέδιο αυτό, και συγκεκριμένα στο άρθρο 336, υιοθετείται ένας νομικός ορισμός του βιασμού που είναι απαράδεκτος, τόσο σύμφωνα με τις τυπικές δεσμεύσεις της χώρας και τις Συμβάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, όσο και σύμφωνα με τις πολιτικές υποχρεώσεις της κυβέρνησης. Ουσιαστικά, ο νέος ορισμός στο σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για το σοβαρό αυτό έγκλημα.

Συγκεκριμένα:

Το κύριο ζήτημα αποτελεί το γεγονός ότι ο βιασμός εξακολουθεί να ορίζεται με βάση τη βία και όχι με βάση την απουσία συναίνεσης. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που η χώρα μας επικύρωσε στις 2018 ως νόμο του κράτους, ορίζει την υποχρέωση ο βιασμός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης. Η απαίτηση αυτή προκύπτει από την αναγνώριση ότι το βασικό δικαίωμα που πλήττεται σε περίπτωση βιασμού είναι η σεξουαλική αυτονομία και η σωματική ακεραιότητα ενός ατόμου, και επομένως, τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναγνωρίζουν την έννοια της ελεύθερα δοθείσης συναίνεσης (αξιολογούμενης στο πλαίσιο των περιστάσεων) ως το κεντρικό στοιχείο για τον ορισμό εγκλημάτων σεξουαλικής βίας, αντί της χρήσης βίας ή απειλής.

Αντίθετα, ο νομικός ορισμός του βιασμού με επίκεντρο τη βία ή την αντίσταση, όπως αυτός που περιλαμβάνεται στο νέο σχέδιο Ποινικού Κώδικα, σηματοδοτεί ότι μια σειρά εγκλημάτων βιασμού, στα οποία δεν φαίνεται η άσκηση ή η απειλή σωματικής βίας, ή η απόδειξη ή αδυναμία αντίστασης, ή δεν τεκμαίρεται εξαναγκασμός σε γενετήσια πράξη μετά από απειλή με παράνομη πράξη (όπως προβλέπεται στην παράγραφο 5), δεν θα διώκονται ως τέτοιοι. Επιπλέον, με τον παρόντα ορισμό, δεν λαμβάνεται υπόψη ότι το «πάγωμα» του θύματος, όταν έρχεται αντιμέτωπο με μια σεξουαλική επίθεση, έχει αναγνωριστεί ως η πιο συνηθισμένη ψυχολογική αντίδραση στην πλειοψηφία των βιασμών, όπως έχει αποδειχθεί από σειρά ερευνών. Η αντίδραση αυτή αφήνει το άτομο ανήμπορο να αντισταθεί στην επίθεση, συχνά σε βαθμό ακινησίας, και συνεπώς συνοδεύεται από απουσία εμφανών σημαδιών φυσικής βίας – κάτι που σημαίνει ότι επίσης δεν θα διώκεται ως βιασμός.

Επιπλέον, υιοθετείται ένας ακόμα πιο περιοριστικός από τον υπάρχον, ορισμός της απειλής. Από την «απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου», περνάμε μόνο σε εκείνες τις περιπτώσεις που αφορούν «απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας». Έτσι, η απειλή ορίζεται αποκλειστικά ως σωματική, και κλείνει οποιοδήποτε περιθώριο διαφορετικής ερμηνείας.

Δεν υιοθετείται ο ορισμός ενός φάσματος επιβαρυντικών περιστάσεων, όπως επίσης προβλέπεται από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (ηλικία επιζώντος ατόμου, σχέση μεταξύ δράστη και επιζήσαντος ατόμου, χρήση ή απειλή βίας, παρουσία πολλών δραστών, βαριές σωματικές ή ψυχικές επιπτώσεις της επίθεσης στο θύμα κ.α.).

Τέλος, δεν υιοθετείται ένας σαφής ορισμός της πράξης του βιασμού, περιλαμβάνοντας ρητά κάθε μη συναινετική κολπική, πρωκτική ή στοματική διείσδυση σεξουαλικής φύσης στο σώμα ενός άλλου ατόμου με οποιοδήποτε μέρος του σώματος ή αντικείμενο, όπως επίσης προβλέπεται από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.

Δημιουργεί δυσμενή εντύπωση το γεγονός ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης προσπαθεί να διασκεδάσει τις αντιδράσεις και να παρουσιάσει μια πολύ διαφορετική από την πραγματική, εντύπωση, σημειώνοντας στο δελτίο τύπου του ότι το παρόν σχέδιο αποτελεί «βελτίωση» μετά από τη δημόσια διαβούλευση. Στην πραγματικότητα, το Υπουργείο δεν συμπεριέλαβε κανένα από τα σημεία που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης, τόσο από τη Διεθνή Αμνηστία, με επίσημο υπόμνημα που καταθέσαμε, όσο και από όλους τους υπόλοιπους φορείς και οργανώσεις, και το γυναικείο κίνημα.

Eurokinissi

Eurokinissi

Η πολιτική αυτή επιλογή του Υπουργείου φέρει ιδιαιτέρως σοβαρές συνέπειες: Εμπεδώνει την ατιμωρησία του βιασμού, εμποδίζει περαιτέρω την πρόσβαση των θυμάτων του βιασμού στη δικαιοσύνη και αδυνατεί να περιορίσει την κουλτούρα του βιασμού στην ελληνική κοινωνία. Σε μια περίοδο που η κοινωνία έχει υποφέρει από την επανειλημμένη δημοσιοποίηση περιστατικών βιασμών, είναι ανεπίτρεπτο το μήνυμα απουσίας οποιασδήποτε δικαίωσης, αλλά κινδύνου των μελλοντικών θυμάτων. Η επιμονή σε έναν ορισμό του βιασμού που επικεντρώνεται στην αντίσταση και τη βία παρά στην συναίνεση, θα έχει αντίκτυπο όχι μόνο στην καταγγελία βιασμών, που γενικά είναι πολύ χαμηλή, αλλά επίσης και στην κοινωνική αντίληψη περί σεξουαλικής βίας, όταν και τα δύο είναι κομβικές πλευρές της καταπολέμησης της ατιμωρησίας για αυτά τα εγκλήματα και της πρόληψής τους.

Όλο και περισσότερες χώρες στην Ευρώπη υιοθετούν νομοθεσίες στη βάση του απλού γεγονότος ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Ωστόσο, η Ελλάδα αποφασίζει να ενεργήσει ενάντια σε αυτή τη γενική τάση, προτείνοντας έναν νόμο που δεν τοποθετεί στο επίκεντρο τη συναίνεση. Η πρόταση της κυβέρνησης είναι απαράδεκτη και συνιστά μια χαμένη ευκαιρία να αποδειχθεί η πραγματική δέσμευση της Ελλάδας να προστατεύσει τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών. Η Ελλάδα δεν μπορεί πλέον να αγνοεί τις φωνές των γυναικών που απαιτούν σεξουαλική αυτονομία, με κάθε τρόπο, συμπεριλαμβανόμενης της τροποποίησης των παρωχημένων νομοθεσιών που τελικά τροφοδοτούν την ατιμωρησία του βιασμού.

Επαναλαμβάνουμε ότι ο μόνος ορισμός του βιασμού που μπορεί να γίνει αποδεκτός είναι αυτός που θα συνδέεται με την απουσία συναίνεσης. Καλούμε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, έστω και αυτή την ύστατη στιγμή, να αποσύρει το άρθρο 336 και να αντικαταστήσει τον ορισμό του βιασμού, έτσι ώστε αυτός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης».

Δεν είναι ζήτημα γυναικείο, δεν είναι ζήτημα αντρικό. Είναι ξεκάθαρα ζήτημα ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Απαιτούνται θεσμικές τομές κι όχι ολίγον από θεσμικές βελτιστοποιήσεις (λέμε τώρα) που παραβιάζουν τη σεξουαλική αξιοπρέπεια και αυτοδιάθεση. Αν κάποιος σε εξαναγκάσει να κάνετε σεξ υπό την απειλή δημόσιας διαπόμπευσης μέσω ενός βίντεο τότε τι συμβαίνει; Λίγος βιασμός.

Όχι, άλλος ένας ατιμώρητος βιασμός. Το άρθρο 336 προσδιόριζε τον βιασμό σε όρους φυσικής απειλής για τη ζωή του θύματος, αντί να βάζει στον πυρήνα την απουσία συναίνεσης στην πράξη. Η ψυχαναλυτική θεωρία βλέπει την πράξη του βιασμού ως ένα είδος κακοήθους καταναγκαστικής επανάληψης που στόχο έχει την ταπείνωση και τον εξευτελισμό του θύματος. Ας μη δημιουργήσουμε νομικές ρωγμές που θα επιτρέψουν την ταπείνωση και τον εξευτελισμό κανενός.