Ούτε 217 χρόνια δεν είναι αρκετά για την επίτευξη της ισότητας των φύλων

Η εν λόγω έκθεση δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο και από ό,τι φαίνεται, το περιεχόμενό της, όπως εξάλλου και το περιεχόμενο αντίστοιχων μελετών που διενεργούνται στο πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή των κρατών μελών της ή και γενικότερα σε χώρες του δυτικού κόσμου, δε φαίνεται να σοκάρει ιδιαίτερα την κοινή γνώμη – καθώς, στην αντίθετη περίπτωση, αυτό θα ήταν ένα ζήτημα που θα συζητούσαμε καθημερινά σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας ζωής, προσπαθώντας να συμπτύξουμε κάπως τους δυο αιώνες σε, έστω, λίγες δεκαετίες.

Βέβαια, τα 217 χρόνια μοιάζουν ένα αισιόδοξο σενάριο, με δεδομένο ότι πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, απαντώντας σε προδικαστικό ερώτημα ισπανικού δικαστηρίου, έκρινε ότι η απόλυση εγκύου εργαζόμενης στο πλαίσιο ομαδικής απόλυσης είναι επιτρεπτή με βάση το ευρωπαϊκό δίκαιο. Η δημοσίευση της απόφασης προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση σε νομικούς κύκλους. Τα δεδομένα της υπόθεσης είναι τα παρακάτω:

Στις αρχές Ιανουαρίου του 2013 η ισπανική τράπεζα Bankia, καθώς σκόπευε να προβεί σε ομαδικές απολύσεις, ξεκίνησε διαβουλεύσεις με τους εκπροσώπους των εργαζομένων της. Λίγο καιρό μετά συμφωνήθηκαν ανάμεσα στη διοίκηση και τους εργαζόμενους τα κριτήρια επιλογής προς απόλυση και προς διατήρηση των θέσεων εργασίας τους. Μερικούς μήνες μετά, η τράπεζα κατήγγειλε τη σύμβαση εργασίας εργαζόμενής της η οποία ήταν έγκυος, αναφέροντας στο αιτιολογικό της δυο πράγματα: ότι στην περιοχή όπου εργαζόταν ήταν επιβεβλημένες οι μειώσεις προσωπικού και ότι η ίδια είχε συγκεντρώσει χαμηλή βαθμολογία στη διαδικασία αξιολόγησής της. Η εργαζόμενη άσκησε αγωγή κατά της απόφασης απόλυσης, η οποία έγινε αρχικά δεκτή στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο. Στη συνέχεια η υπόθεση έφτασε στο Εφετείο της Καταλονίας, το οποίο ζήτησε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να ερμηνεύσει τις διατάξεις για την απαγόρευση απόλυσης εγκύων εργαζομένων στο πλαίσιο της διαδικασίας των ομαδικών απολύσεων.

Η διαδικασία που ακολούθησε το ισπανικό εφετείο είναι θεμελιώδης για το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσω των προδικαστικών ερωτημάτων, τα οποία υποβάλλουν τα δικαστήρια των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, εξασφαλίζεται η ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή των κοινοτικών διατάξεων σε όλα τα κράτη μέλη. Όταν ένα δικαστήριο ζητήσει τη γνώμη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την ερμηνεία μιας διάταξης, σημαίνει ότι κάτι δεν είναι ξεκάθαρο στο νόημά της και, άρα, στις επιπτώσεις της στον πολίτη μιας χώρας. Κάθε φορά που ένα εθνικό δικαστήριο ζητά τη γνώμη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αυτό εκδίδει μια σχετική απόφαση (“προδικαστική), η οποία εκθέτει το νόημα της διάταξης για την οποία αυτή ζητήθηκε.

Στην περίπτωση της Bankia, το ισπανικό δικαστήριο ρώτησε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αν στο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων (το νομικό πλαίσιο των οποίων ρυθμίζεται σε μια Οδηγία του 1998) είναι νόμιμη η απόλυση εγκύων εργαζόμενων (οι οποίες προστατεύονται στο πλαίσιο άλλης Οδηγίας). Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, λοιπόν, ερμήνευσε συνδυαστικά τις πιο πάνω Οδηγίες και έκρινε ότι είναι επιτρεπτή η απόλυση εγκύων εργαζομένων στο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων, εφόσον ο εργοδότης γνωστοποιήσει τους λόγους που δικαιολογούν την απόλυση και τα αντικειμενικά κριτήρια που καθόρισαν την επιλογή των εργαζομένων.

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ότι με βάση το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως ερμηνεύεται και εφαρμόζεται μαζί με το εθνικό δίκαιο κάθε χώρας, μια έγκυος μπορεί να απολυθεί στο πλαίσιο ομαδικών απολύσεων, αν ο λόγος της απόλυσής της δεν συνδέεται με την κατάσταση εγκυμοσύνης της.

Ουσιαστικά, αυτό που η απόφαση λέει είναι ότι το γεγονός της εγκυμοσύνης από μόνο του δεν πρέπει να υποκρύπτεται στην απόφαση του εργοδότη να απολύσει εργαζόμενη. Ταυτόχρονα όμως, από μόνο του δεν αρκεί για να προστατέψει παραπάνω μια μέλλουσα μητέρα και μαζί της μια οικογένεια. Η απόφαση αυτή, όσο κι αν ακολουθεί το γράμμα του νόμου (πράγμα για το οποίο έτσι κι αλλιώς υπάρχουν αμφιβολίες), σίγουρα αντιτίθεται στο πνεύμα του, καθώς και σε μια σειρά από κοινωνικά δικαιώματα τα οποία έχουν κατοχυρωθεί σε ευρωπαϊκό, αλλά και εθνικό επίπεδο κάθε κράτους – μέλους.

Παρότι η προστασία της μητρότητας και της οικογένειας αποτελούν θεμελιώδεις αρχές των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γύρω από τις οποίες έχει αναπτυχθεί ένα πολύπλοκο σύστημα παροχών που έχουν ως στόχο την εξασφάλιση ενός συγκεκριμένου επιπέδου ποιότητας ζωής του Ευρωπαίου πολίτη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επέλεξε, σε μια περίοδο που το πρόβλημα της ανεργίας μαστίζει μια μεγάλη μερίδα χωρών της Ε.Ε., να ανοίξει την Κερκόπορτα μέσα από την οποία θα περάσουν στο γήπεδο των διακρίσεων όσοι εργοδότες έψαχναν (και δεν έβρισκαν) αφορμή να επιτείνουν τις διακρίσεις που ήδη γίνονται απέναντι στις γυναίκες εργαζόμενες.

Λίγος καιρός έχει περάσει από όταν συζητούσαμε ξανά, με αφορμή το περιστατικό ανάμεσα σε Michelle Williams και Mark Walhberg, για τις σοβαρές διακρίσεις ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες στο χώρο εργασίας, με τις μισθολογικές διαφορές να αποτελούν την κορωνίδα τους στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας από τους βασικούς λόγους που συντελούν στη διατήρηση αυτών των διαφορών είναι και το ότι οι γυναίκες ασχολούνται (αμισθί) με το νοικοκυριό τους για παραπάνω από 20 ώρες την εβδομάδα, ενώ συχνά αναγκάζονται να διακόψουν τη σταδιοδρομία τους λόγω της φροντίδας των παιδιών ή συγγενικών προσώπων. Πέραν των μισθολογικών διακρίσεων, οι γυναίκες υφίστανται, ιδίως λόγω του γεγονότος ότι αυτές κυοφορούν – δηλαδή κάνουν κάτι που όρισε η ίδια η φύση – διακρίσεις ως προς την επαγγελματική τους εξέλιξη, με τους εργοδότες συχνά να μην τους αναθέτουν παραπάνω καθήκοντα εξαιτίας της πιθανότητας να λείψουν κάποια στιγμή από τη θέση τους.

Το μέγεθος της εργασιακής παράνοιας που υφίσταται το γυναικείο φύλο εξαιτίας μιας ικανότητας που του προσέδωσε η φύση δεν αναμένεται να μειωθεί σύντομα, καθώς, στις υπάρχουσες διακρίσεις εναντίον των γυναικών στον χώρο εργασίας θα προστεθεί εφεξής και η πιο πάνω ερμηνεία του ευρωπαϊκού δικαίου.

Προφανώς οι Ευρωπαίοι Δικαστές επιλέγουν να αγνοούν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η αγορά, η οποία συχνά σπρώχνει τις γυναίκες στο εργασιακό περιθώριο μέσω των πρακτικών της – πράγμα που δεν αμφισβητεί κανένας θεσμός ή εν γένει οργανισμός με αρμοδιότητες ή χωρίς που να ασχολείται έστω εμμέσως με τέτοια ζητήματα.

Και στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έλαβε μια απόφαση η οποία αναμένεται να χρησιμοποιηθεί από τους εργοδότες που θα κάνουν μαζικές απολύσεις ως ένα εργαλείο που θα οδηγήσει εκτός της επιχείρησής τους τις γυναίκες εγκύους ή λεχώνες ακριβώς για τον λόγο που περιήλθαν σε αυτή την κατάσταση και όχι λόγω της μικρής βαθμολογίας που θα συγκεντρώσουν σε τυχόν αξιολόγησή τους. Θα υπάρχει δηλαδή τρόπος να τιμωρηθούν για την επιλογή τους να κάνουν οικογένεια – γιατί με αυτό μόνο εξισώνεται το συμπέρασμα από τη μελέτη αυτής της απόφασης.

Σε μια εποχή γενικευμένης οικονομικής ευμάρειας μια τέτοια απόφαση ίσως να μην είχε άμεσο αντίκρυσμα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης – παρά τη δεδομένη βαρύτητα που διαθέτει λόγω του τρόπου παραγωγής της. Με δεδομένο ότι η οικονομική κρίση πλήττει αρκετές από τις χώρες της Ένωσης, η κρίση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για ένα ζήτημα που πλήττει άμεσα το κοινωνικό κεκτημένο της Ε.Ε., είναι αδόκιμη και επικίνδυνη και ανοίγει το δρόμο για αποφάσεις αντίστοιχης ποιότητας, που θα προσθέσουν μερικές ακόμα δεκαετίες γυναικείων αγώνων στα 217 που έτσι κι αλλιώς απλώνονται μπροστά μας.