Πότε επέρχεται στ’ αλήθεια η ενηλικίωση;

Τα ήσυχα μωρά που παραμένουν ήσυχα και ως παιδιά, θεωρούνται χαριτωμένοι “μικροί ενήλικοι”. Τα κοιτούν με καμάρι οι γονείς τους και μιλάνε στους τρίτους περήφανοι γι’ αυτά, διότι οι απόγονοί τους δεν κλαίνε (χωρίς να υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος), δεν γκρινιάζουν, δεν ενοχλούν, δε φέρνουν αντιρρήσεις. Σχεδόν, θα έλεγες, δεν υπάρχουν.

Η συμπεριφορά αυτή είναι λιγότερο πιθανό να συνεχιστεί κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Μπορεί, όμως, ο/η Benjamin Button να εξακολουθήσει το ίδιο βιολί, σε λα μινόρε, μέχρι να αποφοιτήσει από το λύκειο και να μπορέσει ν’ ανοίξει μόνος του/της τραπεζικό λογαριασμό. Μόλις πάρει και το δίπλωμα οδήγησης, ο “αιώνιος ενήλικος”, το αντίθετο του “αιώνιου εφήβου”, θα μπορέσει να επισημοποιήσει τη σχέση του/της με την ενηλικότητα, βρίσκοντας δουλειά, σπουδάζοντας, βγάζοντας κάρτα διαλογής πόντων του σούπερ μάρκετ και πληρώνοντας όλους τους λογαριασμούς στην ώρα τους.

 

 

 

 

 

Αυτή είναι η εξαίρεση στον θετό κανόνα της ενηλικίωσης, που είναι τα 18 χρόνια. Πρόκειται για μια εξαίρεση που δεν θα χαρακτήριζα “λαμπρή”, για λόγους που θα γίνουν σαφείς παρακάτω.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πότε πραγματικά αφήνεις πίσω σου την εφηβεία και, κατ’ επέκταση, τα παιδικά σου χρόνια, άσχετα αν ένα κομμάτι των τότε εμπειριών σου βρίσκεται πάντα μέσα σου και επηρεάζει τη ζωή σου υποσυνείδητα.

Ο δυτικός κόσμος

Σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου, αν κλείσεις τα 18, φεύγεις από το σπίτι των γονιών σου χωρίς καμία περαιτέρω συζήτηση. Είτε πρόκειται να σπουδάσεις σε άλλο μέρος, είτε όχι. Μάλιστα, ο περίγυρος σε προετοιμάζει χρόνια πριν για τη συγκεκριμένη εξέλιξη της ζωής σου.

Αποφοίτηση από το σχολείο σημαίνει αυτόματα πλήρης ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς.

Άρα, ενηλικίωση. Μπορεί στις ίδιες χώρες να μην έχεις τη δυνατότητα να ψηφίσεις μέχρι να γίνεις 21, αλλά η συγκεκριμένη “κουλτούρα της ενηλικίωσης” δεν περιλαμβάνει το δικαίωμα στην ψήφο ή την κατανάλωση αλκοόλ. Αρκεί να περάσεις τη διαχωριστική γραμμή ενός αριθμού.

Η “ευρεία έννοια” της ενηλικίωσης σε άλλες κουλτούρες

Σε άλλες χώρες ή σε πιο απομονωμένες κουλτούρες, η ενηλικίωση είναι κάτι διαφορετικό. Οι – από ηλικιακής και βιολογικής άποψης – έφηβοι, εγκαταλείπουν την οικογενειακή εστία, εργάζονται κανονικά, κάνουν οικογένειες και συμμετέχουν στα κοινά, χωρίς να είναι απαραίτητο να συμπληρώσουν κάποιο συγκεκριμένο έτος ηλικίας. Αρκεί να επιτρέπεται, με βάση την κουλτούρα τους, να κάνουν όλα τα παραπάνω.

Το ελληνικό σπίτι

Η περίεργη μίξη της δυτικής και της ανατολικής κουλτούρας που υπάρχει στην Ελλάδα, έχει επιβάλει ένα ιδιόρρυθμο “μοντέλο ενηλικίωσης”. Στα 18 σου μπορείς να κάνεις πάρα πολλά πράγματα που απορρέουν από την δοτή ανεξαρτησία σου. Ταυτόχρονα, μπορείς να διαμένεις στην οικογενειακή εστία για πολλά χρόνια και να εξαρτάσαι οικονομικά από τους συγγενείς σου για ακόμα περισσότερα χρόνια. Εν ολίγοις, να παραμένεις “το παιδί που μεγάλωσε”, αλλά για τους γνωστούς οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους να μη μπορείς τεχνικά και ουσιαστικά, να “ενηλικιωθείς”.

Η διαχρονική κοινωνική παρατήρηση μάς έχει δώσει τα παραπάνω στοιχεία. Μήπως, όμως, η πραγματική και όχι απλώς “υποχρεωτική” ενηλικίωση δεν επέρχεται σε κομβικές ηλικίες, όπως τα 18 ή τα 20 ή τα 30 ή τα 40; Και δεν αναφέρομαι στις περιπτώσεις όπου, γενικεύοντας άσκοπα, οι γυναίκες δηλώνουμε με απαξίωση ότι “οι άντρες μένουν πάντα παιδιά”.

Ποιοι είναι, αισίως, οι παράγοντες που συνεπάγονται την ενηλικίωση;

 

Η δουλειά;

Δουλειά σημαίνει ευθύνη. Ή, μάλλον, ευθύνες, διαφόρων ειδών. Απέναντι στον εργοδότη, τους συναδέλφους, τους συνεργάτες, τους τυχόν πελάτες. Και, βέβαια, απέναντι σε σένα. Στην πρώτη σου δουλειά θα μάθεις ότι “δεν παίζουμε με αυτά τα πράγματα” και ότι στο χώρο εργασίας προσπαθούμε να σκεπτόμαστε και συμπεριφερόμαστε σαν ενήλικοι, ακόμα κι αν θέλουμε βάσιμα να κάνουμε ό,τι έρχεται σε αντίθεση με αυτό.

Αν για παράδειγμα δουλεύεις στις πωλήσεις ενός μαγαζιού, πολλές φορές θα θελήσεις να απαντήσεις σε έναν πελάτη τόσο αγενώς όσο σου μίλησε ο ίδιος.

Δε θα το κάνεις όμως, γιατί “δεν είναι σωστό”. Γιατί στη δουλειά δεν κοιτάμε να αποστομώσουμε ο ένας τον άλλο, επιδιώκουμε απλώς να διεκπεραιωθεί ό,τι χρειάζεται. Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μια μορφή ενηλικίωσης. Αν, βέβαια, κάποια στιγμή ξεπεράσεις τα όρια της υπομονής σου ή βαρεθείς να χαμογελάς και με τα 32 δόντια μετά από κάθε προσβολή π.χ., ενδέχεται να ξεχάσεις για κάποιο καιρό όλα τα παραπάνω. Και να δρας συστηματικά αντιεπαγγελματικά. Σημαίνει αυτό ότι επέστρεψες στην εφηβεία σου; Θεωρητικά όχι. Πρακτικά, το συμπέρασμα είναι ότι η δουλειά δε σημαίνει απαραίτητα ενηλικίωση. Συντείνει προς τα εκεί, αλλά δεν την καθορίζει.

Μήπως ο γάμος;

Η μόνη άμεση σχέση που έχει ο γάμος με την ενηλικίωση, είναι η κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών και άλλων υποχρεώσεων του ζευγαριού. Όπως έχει τραγουδήσει και ο Δεληβοριάς, “αν ζούσαμε σ’ άλλην εποχή/ ίσως και να ‘χαμε παντρευτεί/ ίσως και να ‘χαμε ήδη παιδιά/ κουμπάρο, σπίτι, πεθερικά”.Το ζήτημα “παιδιά” θα το εξετάσουμε μετά. Όλα τα υπόλοιπα (κουμπάρος, σπίτι, πεθερικά, κ.λπ.) είναι παράγοντες ευθύνης, όπως η συντήρηση ενός σπιτιού ή κοινωνικές/ φιλικές υποχρεώσεις. 

Έχω δει ανθρώπους πολύ μικρής ηλικίας (για γάμο, κατά τη δική μου άποψη) να είναι παντρεμένοι και να συμπεριφέρονται τόσο αρμονικά και με τόση σοβαρότητα, που να θυμίζουν ζευγάρια με κοινή πορεία 40 ετών.

Έχω δει και μεγάλους ανθρώπους να μαλώνουν σαν έφηβοι που δεν τα βρήκαν στην ανταλλαγή των Panini του Μουντιάλ. Επομένως, ο γάμος σε φτάνει στην ενηλικίωση, μόνο αν το θέλεις εσύ. Αλλιώς, είναι ένα χαρτί υπογεγραμμένο από δυο ανθρώπους, που υπαγορεύει υποχρεώσεις, αλλά δε μπορεί να επιβάλει συμπεριφορές ενηλίκων.

Η απόκτηση παιδιών;

Στην περίπτωση αυτή, ο παράγοντας ευθύνη λαμβάνει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Ακόμα κι αν η απόκτηση παιδιού είναι αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής, το (με την καλή έννοια) σοκ μπροστά σε έναν τοσοδούλη άνθρωπο που πρέπει εσύ να προστατέψεις, να ταΐσεις και να φροντίσεις, σε φέρνει σίγουρα πιο κοντά στην πραγματική ενηλικίωση. Δεν έχεις πια να σκέφτεσαι πού θα βγεις το Σάββατο, αλλά το πόσες φορές θα (σε) ξυπνήσει το μωρό κι αν θα καταφέρεις να συμπληρώσεις πεντάωρο ύπνο.

Όμως και πάλι, η συμπεριφορά σου απέναντι στο παιδί σου μπορεί να παύσει για κάποιο διάστημα να είναι “ενήλικη”. Όχι όταν αυτό είναι μικρό.

Μια δύσκολη εφηβεία, ας πούμε, μπορεί να γυρίσει κι εσένα πίσω σ’ εκείνα τα χρόνια και να ξεχάσεις για λίγο ότι είσαι γονιός κι όχι συνομήλικος, που πρέπει να κοντράρεις και να “την πεις” στον συμμαθητή σου.

Σε κάθε περίπτωση, η απόκτηση παιδιών είναι ένα κομβικό γεγονός που συνεπιφέρει πραγματική ενηλικίωση, όσο παλιμπαιδισμό κι αν καλλιεργείς μέσα σου.

Ένα ατυχές γεγονός;

Ένας θάνατος κοντινού προσώπου, μια ασθένεια, είτε οικείου προσώπου, είτε δική σου, αρκούν για να σε κάνουν να δεις τη ζωή αλλιώς. Να σταματήσεις απότομα τον χαβαλέ και να περάσεις στο άλλο άκρο. Όση ωριμότητα κι αν διαθέτεις, ένα άσχημο γεγονός μπορεί να είναι το ηχηρό χαστούκι που θα έρθει από το πουθενά, για να σε ξυπνήσει, ώστε να συνειδητοποιήσεις ότι δεν προστατεύεσαι de facto απέναντι στις ατυχίες της καθημερινότητας.

Είναι ο πιο σκληρός τρόπος για να φτάσεις στην ενηλικίωση. Ακόμα κι αν “γεννήθηκες 48 χρονών”, ακόμα κι αν ήσουν το πιο ήσυχο και βολικό παιδί, ο έφηβος που δεν πέρασε εφηβεία, αλλά εισήλθε ομαλά και με χειροκροτήματα στην τυπική ενηλικίωση.

 

Γι’ αυτό και οι Benjamin Button αυτού του κόσμου δεν είναι άτρωτοι απέναντι στα “καλέσματα” της ενήλικης ζωής. Αντίθετα, η υπερβολική τους σοβαρότητα απέναντι σ’ αυτή μπορεί να τους οδηγήσει σε περίεργα ξεσπάσματα, σε μεταγενέστερες φάσεις της ζωής τους.

Πότε, λοιπόν, έρχεται πραγματικά η ενηλικίωση;

 Όποτε αναγκαστείς εκ των πραγμάτων να την υποστείς ή όποτε το επιλέξεις, εφόσον έχεις αυτή την πολυτέλεια. Στην πρώτη περίπτωση, δε μπορείς να κάνεις κάτι. Στη δεύτερη, θα σου συνιστούσα να μην προτρέξεις. Ενδέχεται να πρόκειται για πολυετή “παγίδα”.

 

Διάβασε κι άλλες απόψεις της Ναταλί Σαϊτάκη στο Ladylike:

ΕΝΦΙΑ: Δεν έκανα καλύτερα τα λεφτά μου στραγάλια;

Prozac Nation: είκοσι χρόνια από την έκδοση του «προφητικού» βιβλίου της Elizabeth Wurtzel