Θάνος Μικρούτσικος: Τα μαθήματα ζωής που μας χάρισε
- 27 ΔΕΚ 2020
Στις 28 Δεκεμβρίου 2019 ένα πρόσωπο προστέθηκε στη λίστα των πνευματικών απωλειών μας. Απώλειες που δείχνουν να πυκνώνουν τόσο πολύ που πνίγουν το πνεύμα μας σε ένα πανίσχυρο κενό. Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν 72 ετών και έφυγε μετά από μια γενναία μάχη με τον καρκίνο. Ο Θάνος Μικρούτσικος έγραφε με πάθος για περισσότερα από 50 χρόνια μουσική. Δεν έχανε ποτέ την πίστη του στο πιάνο και στα ασπρόμαυρα πλήκτρα του. Είχα την τύχη να τον παρακολουθήσω σε συναυλίες, στο θέατρο στο σπουδαίο «Ταξίδι στο Σταυρό του Νότου» και να τον βλέπω να περπατά στη γειτονιά που μοιραζόμασταν κι οι δύο όσο ζούσε. Το σπουδαίο με τον Θάνο Μικρούτσικο δεν ήταν μόνο η δεινότητά του ως μουσικού, ως συνθέτη. Ήταν η συνέπεια η απόλυτη της παρουσίας του που απέπνεε κάτι άλλο από το σύνηθες. Έναν άνθρωπο του πνεύματος ουσιαστικό. Με αφορμή το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του NEWS247 για τον Θάνο Μικρούτσικο, που θα προβληθεί την Δευτέρα 28/12, στην συμπλήρωση ενός ακριβώς χρόνου από τον θάνατό του το άρθρο μου, επιχειρεί να σου μεταφέρει όλα όσα προσωπικά εμπνεύστηκα κι έμαθα από αυτήν την ίδια σπουδαία πορεία.
Πριν φύγει ο Θάνος Μικρούτσικος έβαλε όχι ένα αλλά πολλά λιθαράκια στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Κι όχι από ένα μόνο πόστο, αυτό του μουσικού, αλλά από πολλά και διαφορετικά. Όλη η πορεία του θα φωτιστεί στο «Ο δικός μας Θάνος» ένα ντοκιμαντέρ του NEWS247 για τον σπουδαίο Θάνο Μικρούτσικο, μέσα από τα μάτια και τη ψυχή 20 δικών του ανθρώπων. Τραγουδοποιοί, σκηνοθέτες, συγγραφείς, πολιτικοί, μουσικοί, περιγράφουν, θυμούνται, ζωγραφίζουν με λόγια και ψυχή, το πορτραίτο του Θάνου. Το ντοκιμαντέρ έρχεται την Δευτέρα 28/12 στο NEWS247.
Ο Θάνος Μικρούτσικος υπηρέτησε τον πολιτισμό ως υπουργός, ως Πρόεδρος του Φεστιβάλ Αθηνών, ως Σύμβουλος διοίκησης για τα πολιτιστικά στην Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων κ.α. Συνέχισε να υπηρετεί την ουσία του πολιτισμού, την ανθρωπιά, τον αλτρουισμό ως το τέλος του. Στην ουσία ο Θάνος Μικρούτσικος χωρίς να το προσπαθεί μας έδειξε τι σημαίνει αυτό που συνήθως λέμε «Άνθρωπος των τεχνών και των γραμμάτων». Και με και μας δίδαξε πολλά για τη ζωή. Μαθήματα που ένα ένα αν τα πάρουμε ή κι όλα μαζί, υπάρχει μία πιθανότητα το 2021 να μας βρει λίγο καλύτερους.
Ποτέ δεν είναι νωρίς να βρεις το πάθος σου ή αργά για να το ακολουθήσεις
Ο Θάνος Μικρούτσικος ανακάλυψε τη μουσική σε ηλικία 4 ετών. Όπως είχε περιγράψει στο Oneman η πρώτη «ηλεκτρική εκκένωση» που ένιωσε όταν άγγιξε για πρώτη φορά το πιάνο, είναι κάτι που θυμόταν πάντα.
Papadakis Press / Γιώργος Παπαδάκης
«Μία ημέρα, το 1951, εγώ τεσσάρων χρονών επισκέφθηκα τη θεία μου στο νεοκλασικό της το οποίο σημειωτέον όπως όλα τα νεοκλασικά, είχε πολλές σκάλες. Της θείας μου είχε 62 σκαλιά. Το θυμάμαι γιατί της είχα πάει γλυκό του κουταλιού της γιαγιάς μου που έμενε περίπου 30 μέτρα μακριά και με περίμενε στο κεφαλόσκαλο για να με ανεβάσει. Όταν την πλησίασα, με πήρε αγκαλιά και μου είπε: “Θανασάκη, σήμερα αποφάσισα να παίξω για σένα”, εκ των υστέρων έμαθα ότι είχε κλείσει τα πιάνα.
Μου είπε αυτήν την κουβέντα και κάθισε στο πιάνο. Άρχισε να παίζει ένα κομμάτι που αργότερα έμαθα ότι ήταν Σούμπερτ. Γυρίζει σε κάποια στιγμή προς το μέρος μου, και βλέποντάς με να την κοιτώ αποσβολωμένος, μου λέει ‘τώρα θα παίξεις εσύ’. Με καθίζει στο πιάνο και βάζει το δεξί μου χέρι στα πλήκτρα του. Από πάνω του, τοποθετεί το δικό της και αρχίζει να καθοδηγεί το κάθε μου δάχτυλο ώστε να παίξει την αρχική μελωδία», σημείωνε.
Η μουσική μπήκε στην ζωή του ορμητικά αλλά αργότερα κόντεψε να τον κερδίσει μια άλλη αγάπη του, τα μαθηματικά. Την περίοδο που έπαιρνε πτυχίο κι έχοντας μπροστά του σίγουρη ακαδημαΐκή καριέρα, επέστρεψε στην αγκαλιά της μουσικής. Κι έμεινε εκεί.
Την κλίση μας σε αυτή τη ζωή κάποτε θα τη βρούμε. Κι ακόμα κι αν λοξοδρομήσουμε, μπορούμε πάντα να επιλέξουμε να την ακολουθήσουμε. Κι αν το κάνουμε κατά το παράδειγμα του Θάνου Μικρούτσικου, πρέπει σίγουρα να το κάνουμε με πειθαρχία και με επιμονή.
Η ποίηση στην καθημερινότητά μας
Τα οράματά μας δεν είναι πράγματα ακίνητα, είναι πράγματα που εξελίσσονται μαζί με εμάς και αλλάζουν, όπως άλλαζε το έργο του Θάνου Μικρούτσικου πάνω στην ποίηση του Νίκου Καββαδία, στα χρόνια που περνούσαν. Ο «Σταυρός του Νότου» και οι «Γραμμές των Οριζόντων» ήταν μάλλον τα έργα ζωής του Θάνου Μικρούτσικου με τα οποία συνομιλούσε ως το τέλος. Αν και πιο γνωστά όμως, δεν ήταν τα μόνα ποιητικά έργα με τα οποία καταπιάστηκε ο Θάνος Μικρούτσικος.
Ο Θάνος Μικρούτσικος ξεκίνησε με ποίηση. Τα «Πολιτικά τραγούδια» του 1975 ήταν μελοποιημένη ποίηση του Τούρκου Ναζίμ Χικμέτ και του Γερμανού Βολφ Μπίρμαν. Ακολούθησε ο Μπρεχτ και ο Ρίτσος, ο Καβάφης και ο Αλκαίος. Αν μπορεί κανείς να μιλήσει για όραμα στην δική του περίπτωση, αυτό δεν ήταν σίγουρα να γίνει μόνο ο μουσικός που ταυτίσαμε με τον Καββαδία. Ήταν να γίνει ποιητής της μουσικής. Και το κατάφερε, αναδεικνύοντας τη δύναμη της ποίησης, αυτής της για τους πολλούς «ελιτίστικης» μορφής τέχνης.
«Ο Καββαδίας, εκτός από τα ταξίδια και τους ναυτικούς λέει κάτι άλλο. Απευθυνόμενος στον νέο άνθρωπο του λέει “έλα να σου πω. Αν αξίζει κάτι στον κόσμο που ήρθες, σε αυτόν τον πλανήτη ήρθες για να ξεπεράσεις τα όριά σου, για να κατακτήσεις το αδύνατο”. Και πως το λέει αυτό; “Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία”. Δεν είναι εικόνα. Επιλέγει το πιο ανθεκτικό ζώο στον πλανήτη, που έχει βάθος χρόνου στους δεινοσαύρους και σου λέει, “χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία”. Χόρεψε και δάμασέ το, κατάκτησε το αδύνατο», έλεγε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο Rise TV για τη δύναμη της ποίησης.
Ο Θάνος Μικρούτσικος έβαλε στα σπίτια μας, στην καθημερινότητά μας, στο τραγούδι μας στο ραδιόφωνο, στον χορό μας το βράδυ την ποίηση. Το έκανε πράγματι και έστω και μία ανάμνηση θα έχεις και δική σου να προσθέσεις σε αυτό το παζλ. Ίσως και περισσότερες από μία. Μαζί του αποκτήσαμε, λοιπόν, κι εμείς για λίγα λεπτά διάσταση ποιητική. Και καταλάβαμε πόσο περισσότερο μπορεί να μας συγκινήσει ένας στίχος που όποια εποχή κι αν τον ακούσουμε θα καταλάβουμε και κάτι διαφορετικό, κάπου ξεχωριστά θα μας ακουμπήσει, προκαλώντας μας όμως την ίδια συγκίνηση, από έναν στίχο που απλά κάνει ρίμα με τον προηγούμενο.
Σπασμένες ταμπέλες
Η «Ρόζα» είναι το τραγούδι που ήρθε για να γίνει η απάντησή μας κάθε φορά που κάποιος μας μίλησε για την αναγκαιότητα της «ταμπέλας», των «κατηγοριοποιήσεων» ή των «χαρακτηρισμών». Ήταν ολόκληρος ο δίσκος «Στου Αιώνα την Παράγκα» που κυκλοφόρησε το 1996, σημαδεύοντας εκείνη τη δεκαετία, που γκρέμισε τις «ταμπέλες» του εντέχνου και του λαϊκού ήδη από το εξώφυλλό του.
Ο «διανοούμενος» Θάνος Μικρούτσικος με τα γυαλιά μυωπίας, το τσιμπούκι και τα μούσια του, και ο «λαϊκός» Δημήτρης Μητροπάνος που κοιτά ευθεία με το κεφάλι ψηλά. Ένα εξώφυλλο σε πλήρη αντιστοίχηση με το περιεχόμενό του.
Λαϊκά κομμάτια, χωρίς ίχνος ευτέλειας. Με ήχους ηλεκτρικούς, με στίχους σχεδόν εξολοκλήρου του Άλκη Αλκαίου (και του Κώστα Λαχά, του Γιώργου Κακουλίδη και της Λίνας Νικολακοπούλου), με τη φωνή του Μητροπάνου και με την αποδοχή όλων των ακροατών.
Η «Ρόζα» ειδικά, ένα ζεϊμπέκικο χωρίς ρεφρέν, είναι που θα σε βοηθήσει να κάνεις εικόνα το γεγονός ότι στη μουσική και στη ζωή γενικότερα δεν χωρούν ταμπέλες. Τη «Ρόζα» την χόρευε ο Μητροπάνος στο Ηρώδειο και ένας θείος σου στον γάμο του ξαδερφού σου. Τη «Ρόζα» την τραγουδούσε η γιαγιά σου ειδικά στο σημείο που έλεγε «Τι λένε τα κομπιούτερς κι οι αριθμοί» αλλά και ο διανοούμενος πατέρας σου, εξηγώντας σου τη μαγεία του στίχου «Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία».
Ο Θάνος Μικρούτσικος αν μη τι άλλο θέλησε να κινηθεί ανάμεσα σε όλους τους μουσικούς κόσμους χωρίς να κάνει διακρίσεις, με συνέπεια. Ασχολήθηκε στην καριέρα του με όλα σχεδόν τα είδη μουσικής. Υπέγραψε από όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μέχρι την «Πιρόγα», το «Πάντα Γελαστοί» το «Πατησίων και Παραμυθίου γωνία».
«Η πρώτη μου έκπληξη ήταν το 1982, όταν βγήκε το «Ερωτικό (με μια πιρόγα)» σε στίχους του Άλκη Αλκαίου. Πώς εγώ, που ερχόμουν από αλλού, έκανα ένα τραγούδι το οποίο λογιζόταν λαϊκό και γνώρισε τέτοια επιτυχία; Σε μια από τις πολλές μεγάλες συζητήσεις με τον αγαπημένο μου Μάνο Χατζιδάκι (βρισκόμασταν τα βράδια, τη δεκαετία του ’80, και μιλούσαμε μέχρι το πρωί) διατύπωσα αυτή μου την απορία και προς μεγάλη μου έκπληξη μου είπε “Δεν καταλαβαίνω γιατί απορείς”. Του απάντησα: “Επειδή δεν ανήκω εκεί”. Και μου λέει: “Κοίτα, ακόμα κι αν ήσουν λαϊκός συνθέτης με το ίδιο ταλέντο, επειδή οι συνθήκες έχουν αλλάξει, θα έκανες ένα τραγούδι που μιμείται αυτά των μεγάλων του λαϊκού και του ρεμπέτικου. Επειδή όμως είσαι outsider, μπορείς να γράψεις ένα τραγούδι ανανεώνοντας το είδος”. Οφείλω να πω ότι ήταν σοβαρή η σκέψη του, αλλά δεν μου ήταν απολύτως αρκετή – κυρίως όταν ήρθε, έπειτα από κάποια χρόνια, η «Ρόζα» και βέβαια το «Πάντα Γελαστοί», με τον αείμνηστο Δημήτρη Μητροπάνο. Δεν μπορούσε να εξηγηθεί πώς δύο τραγούδια χωρίς κουπλέ και ρεφρέν, που το ένα μιλάει για Βησιγότθους και το άλλο για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, έγιναν παθιασμένες, διαχρονικές, πανελλαδικές επιτυχίες», έλεγε ο ίδιος για τα ζεϊμπέκικά του στο Athinorama.
Αγκαλιάζοντας τις ευθύνες μας
Στο είπα και νωρίτερα ότι ο Θάνος Μικρούτσικος δεν ήταν άνθρωπος που αρνιόταν να υπηρετήσει τον πολιτισμό και μακριά από το πιάνο του. Επιλεγμένα πέρασε από θέσεις ευθύνης προσπαθώντας να προσφέρει. Η αρχή έγινε με το Φεστιβάλ της Πάτρας, της ιδιαίτερης πατρίδας του το οποίο ίδρυσε το 1986 και διηύθυνε μέχρι το 1990. Υπήρξε επίσης Καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (1990 – 1993), Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού 1993 – 1994 και Υπουργός Πολιτισμού 1993 -1994 κ.α.
Papadakis Press / Εξωτερικός συνεργάτης
«Ήμουν πολιτικοποιημένος άνθρωπος σχεδόν πριν από τα εφηβικά μου χρόνια. Όταν με το καλημέρα σας, από τις πρώτες μου δουλειές έγινα πολύ γνωστός τα κόμματα, κυρίως τα προσκείμενα στην αριστερά, μου έκαναν πάρα πολλές προτάσεις. Από το 1976 μέχρι το 1993, είχα συνεχώς προτάσεις να κατέβω. Είτε ως υποψήφιος βουλευτής είτε ως βουλευτής Επικρατείας είτε ως Ευρωβουλευτής είτε ως Δήμαρχος Αθηναίων ή Δήμαρχος Πατρέων. Αρνήθηκα σε όλα. Η άρνησή μου, δεν είχε να κάνει με τη μή πολιτικοποίησή μου, είχε να κάνει με το γεγονός ότι τα είχα διαφοροποιήσει, να τα είχα ξεχωρίσει αν θες, και είχα πει ότι εγώ θέλω να κάνω μουσική. Το 1993, είχα ήδη εμπλακεί από το ’86 μέχρι το ’90 με την πολιτιστική διαχείριση του Φεστιβάλ της Πάτρας και από το ’90 μέχρι το ’93 με αυτήν του Μεγάρου Μουσικής και είχα καταλήξει στην άποψη ότι υπάρχει μία λύση για τον ελληνικό πολιτισμό μέσω θεσμών και υποδομών να μεγαλουργήσει. Εφόσον είδα ότι και τα δύο προσωπικά μου στοιχήματα, τόσο της Πάτρας όσο και του Μεγάρου είχαν θετικά αποτελέσματα αποφάσισα να αποδεχτώ την πρόταση του Ανδρέα Παπανδρέου να αναλάβω το Υπουργείο Πολιτισμού. Χονδρικά αυτός ήταν ο λόγος που την αποδέχθηκα», σημείωνε στο Oneman.
Τι θέλω να σου πω με τα παραπάνω; Πως ο Θάνος Μικρούτσικος με το πέρασμα του από αυτά τα πόστα απέδειξε ότι γίνεται να εμπλακείς με την εξουσία, να κάνεις το έργο που σου αναλογεί και να φύγεις δίχως προσωπικές απώλειες.
Το εμείς μπροστά από το εγώ
Η ανάγκη του Θάνου Μικρούτσικου άλλωστε για προσφορά φάνηκε και στην τελευταία του μάχη, αυτή που έδινε σε ιδιωτικό θεραπευτήριο της Αθήνας έχοντας στο πλευρό του την οικογένειά του. Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν έκρυψε ποτέ το γεγονός ότι νοσεί από καρκίνο και ότι αναμετριέται με όλες του τις δυνάμεις με τον θάνατο. Μέσα από το νοσοκομείο έστελνε τα τελευταία του μηνύματα τις γιορτές του 2019. Αντί να μιλήσει για τις δικές του δραματικές στιγμές όμως, μιλούσε τότε για την αληθινή προσφορά. Αυτή του αίματος σε αυτούς που το έχουν ανάγκη.
«Αυτές τις μέρες στο νοσοκομείο χρειάστηκε πολλές φορές να κάνω μετάγγιση αίματος. Το ίδιο και οι άνθρωποι στους διπλανούς θαλάμους. Σκεφτόμουνα αντί για δώρο φέτος να δώσετε αίμα. Για τον Θ.Μ. Για κάποιον που το έχει ανάγκη. Αυτές τις γιορτές σκεφτείτε τους άλλους και γίνετε αιμοδότες», έγραφε στις 21 Δεκεμβρίου 2019 λίγες ημέρες πριν μας αφήσει οριστικά φτωχότερους.
Η τελευταία πράξη προσφοράς όμως, παίχτηκε μαζί με το τελευταίο αντίο του, με την ανακοίνωση της οικογένειάς του για την κηδεία του. Η οικογένεια επιθυμούσε αντί για στεφάνια τα χρήματα να διατεθούν για τα ασυνόδευτα προσφυγοπούλα της Μόριας. Ο Θάνος Μικρούτσικος, σαν υστερόγραφο, στη σπουδαία ζωή του ήθελε και μας έστρεψε το βλέμμα αλλού. Στα ασυνόδευτα παιδιά που έρχονται να βρουν μια καλύτερη ζωή στην χώρα μας. Που προσπαθούν, χωρίς την οικογένειά τους, να επιβιώσουν και να προχωρήσουν τη ζωή τους. Ακολουθώντας το δικό τους όνειρο. Τα όνειρα άλλωστε ήταν αυτά που κινούσαν και τον μουσικό. Όνειρα φτιαγμένα από νότες και ποίηση. Γι’ αυτά του τα όνειρα, τον ευχαριστούμε.
Η αγάπη για ζωή
Ο Θάνος Μικρούτσικος ήξερε τι ήθελε να κάνει ως το τέλος της ζωής του. Να ζει. Να ζει ουσιαστικά. Να χάνεται μπροστά στο κοινό του καθισμένος στο πιάνο όσο έπαιζε τους «7 νάνους στο s/s Cyrenia», να φεύγει από τη σκηνή υπό τους ήχους των Dire Straits γεμάτος από την ενέργεια που αντάλλαξε με τον κόσμο.
Αυτή η αγάπη για ζωή που επεδείκνυε με τα σημάδια της ασθένειας πάνω του, είναι ίσως το μεγαλύτερο μάθημα που είχε να μας δώσει. Δεν έχουμε κανέναν έλεγχο απέναντι στα πράγματα που ίσως μας συμβούν. Ο μόνος μας έλεγχος είναι πώς θα αντιδράσουμε απέναντί τους. Πώς θα τα αφήσουμε να μας καταβάλλουν ή θα αδιαφορήσουμε ή θα σηκωθούμε και απλά θα κάνουμε ότι αγαπάμε να κάνουμε, ότι μας κάνει να νιώθουμε ζωντανοί. Και ξέρεις κάτι;
Όταν συνειδητοποιήσεις ότι το μόνο που οφείλεις στον εαυτό σου να κάνεις μέχρι να φύγεις, είναι να ζεις, δεν θα χρειάζεσαι πια συμβάντα και πρότυπα ζωής να στο υπενθυμίζουν. Αν κερδίσεις αυτή την συνειδητοποιήση, έχεις κερδίσει και τη ζωή. Όπως και ο Θάνος Μικρούτσικος.
«Τα τελευταία 10 χρόνια (και δεν αναφέρομαι στα δύο της αρρώστιας) ο κόσμος μου δείχνει την αγάπη του σε ένα επίπεδο ουσιαστικό. Και έτσι είναι σα να κερδίζεις εν ζωή την αιωνιότητα! Δεν τον φοβάμαι διόλου τον καρκίνο! Τον έχω νικήσει πάνω σ’ αυτή τη βάση – της μεγάλης αγάπης του κόσμου», είχε πει. Κι έφυγε νικητής.
Papadakis Press / Γιώργος Παπαδάκης
Ένας χρόνος μετά
Ένας χρόνος πέρασε, ένας χρόνος αδυσώπητος που ξέρει να χτυπά την μουσική της ψυχής μας. Φεύγουν ένας ένας μεγάλοι δημιουργοί αφήνοντας τον πολιτισμό μας φτωχότερο, αφήνοντας εμάς χωρίς άλλους πνευματικούς «συγγενείς».
Σίγουρα υπάρχουν ταλέντα, ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος το αναγνώριζε, όπως το κάνει και το αυτί μας. Και στην εποχή μας, οι προσλαμβάνουσες της γενιάς μας και οι ιστορικές εμπειρίες μας έχουν γίνει πλέον και στα δεδομένα της πανδημίας καθολικές. Ίσως αυτές οι πρωτόγνωρες εμπειρίες που ζήσαμε, ο χρόνος που περάσαμε με το μέσα μας να μπορούν να δημιουργήσουν εν καιρώ ξανά μουσικούς που θα απευθύνονται σε όλους, που θα λειτουργούν έξω από τις ταμπέλες, που θα αγαπούν τον λόγο και θα του δίνουν βαρύτητα, που θα μας κάνουν να ανατριχιάζουμε πατώντας ένα μαύρο πλήκτρο κι έπειτα ένα λευκό. Που θα μας διδάσκουν με κάθε τους κίνηση. Ο Θάνος Μικρούτσικος θα καμαρώνει σίγουρα ακούγοντάς τους πάνω στο φτερό του καρχαρία, τον καρχαρία που δάμασε, οριστικά και αμετάκλητα.
