To ΕΜΣΤ παρουσιάζει δύο εκθέσεις αφιερωμένες στο έργο του Ιάννη Ξενάκη

Σε συνεργασία με κορυφαίους μουσικούς θεσμούςαπό τις δύο πατρίδες του Ξενάκη, του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris από την Γαλλία και το Ωδείο Αθηνών και το ΚΣΥΜΕ από την Ελλάδα, το ΕΜΣΤ διοργανώνει τη μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Η πρωτοβουλία για την έκθεση του Ξενάκη εντάσσεται στο πλαίσιο της αποστολής του Μουσείου, η οποία, μεταξύ άλλων αποσκοπεί στην ανάδειξη του έργου διακεκριμένων ή και λιγότερο γνωστών αλλά σημαντικών πολιτιστικών δημιουργών της ελληνικής διασποράς.

ΗΧΗΤΙΚΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΕΣ:

Στο ισόγειο του Μουσείου θα παρουσιαστεί η έκθεση Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες, η πρώτη ολοκληρωμένη μεγάλη έκθεση στην Ελλάδα για τον πρωτοπόρο συνθέτη, θεωρητικό της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικό, μαθηματικό και έναν από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Ξενάκης έσπασε τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής και δημιούργησε ένα μουσικό είδος απολύτως δικό του. Άμεσα αναγνωρισμένος από τους ομότεχνούς του και από το κοινό, αλλά και σε διαρκή κατάσταση επανεφεύρεσης και επανάστασης, ο Ξενάκης συνέθεσε ριζοσπαστική μουσική που είναι ταυτόχρονα μια αναφορά στην Αρχαιότητα, μια ωδή στη φύση και τα στοιχεία της, ένας φόρος τιμής στον μοντερνισμό στο ακρότατο σημείο του, και ένα όραμα για τη χρήση της τεχνολογίας.

Το έργο του, ευρύτατα αναγνωρισμένο διεθνώς, δεν έχει μέχρι σήμερα παρουσιαστεί σε βάθος στην Ελλάδα. Ο Ξενάκης πρωτοστάτησε στη χρήση μαθηματικών μοντέλων στη μουσική, παραδείγματος χάρη της θεωρίας των παιγνίων. Υπήρξε –και είναι ακόμη σήμερα– μία από τις κορυφαίες επιρροέςδιεθνώς στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής και της μουσικής σύνθεσης από υπολογιστή.

Η έκθεση, που είναι μια συμπαραγωγή της Musée de la Musique-Philharmonie de Paris και του ΕΜΣΤ, παρουσιάζει πρωτότυπο και ανέκδοτο υλικό από τα πολλαπλά στρώματα της ακατάβλητης δημιουργικότητας του Ιάννη Ξενάκη: φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό. Χωρισμένη σε έξι ενότητες η έκθεση Ηχητικές Οδύσσειες επικεντρώνεται στο πιο σημαντικό και αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του και ρίχνει φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του. Ενσωματώνει τον συνθέτη στον καιρό του και στα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που τον καθόρισαν ως καλλιτέχνη.

Σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σχεδιασμένο από την Εύα Μανιδάκη και τον Θανάση Δεμίρη (Flux Office), o επισκέπτης καλείται να βυθιστεί στην πολυτάραχη προσωπική ιστορία του Ιάννη Ξενάκη, να ανακαλύψει το εύρος του έργου του και των ενδιαφερόντων του και να ταξιδέψει στο μοναδικό και πολυδιάστατο σύμπαν του.

Η έκθεση είναι συμπαραγωγή του ΕΜΣΤ και του Musée de la Musique-Philharmonie de Paris

Επιμέλεια: Μάχη Ξενάκη (Οικογένεια Ιάννη Ξενάκη), Thierry Maniguet (Musée de la MusiquePhilharmonie de Paris), Kατερίνα Γρέγου (EMΣΤ).

Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Εύα Μανιδάκη, Θανάσης Δεμίρης (Flux Office)

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΘΕΣΗΣ:

Ο σχεδιασμός της έκθεσης Ηχητικές Οδύσσειες (Flux Office), έχει ως βάση τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργαστηρίου, που αντλεί αναφορές από αίθουσες αρχιτεκτονικών γραφείων, studio ηχογραφήσεων και χώρων μουσικών προβών της εποχής του Ξενάκη. Στοχεύει στη δημιουργία ενός χώρου συνάντησης των επισκεπτών με το έργο του δημιουργού για την κατανόηση της πολυδιάστατης προσωπικότητάς του δίνοντας την αίσθηση της εισόδου σε έναν χώρο παραγωγής και δημιουργίας.

Η ανάγκη αυτή ενισχύεται με έμφαση στην παρουσίαση πρωτότυπων τεκμηρίων και εκθεμάτων που οργανώνονται και παρουσιάζονται σε κεκλιμένες επιφάνειες – αναλόγια, με αναφορά στα αρχιτεκτονικά σχεδιαστήρια και το σύστημα της «Πολυαγωγίας» (UPIC) του Ξενάκη. Η δομή του εκθεσιακού χώρου οργανώνεται από τις τέσσερις υφιστάμενες κολώνες που φτιάχνουν έναν εσωτερικό υποχώρο, στον οποίο οργανώνονται προθήκες με το αρχείο του δημιουργού και αρχιτεκτονικά προπλάσματα.

Τα εγκάρσια αναρτημένα εργαστηριακά φωτιστικά δημιουργούν έναν ορίζοντα πάνω από τις προθήκες και τα κάθετα πετάσματα διαμορφώνουν υποχώρους με ηχοαπορροφητικό υλικό όπου λαμβάνουν τόπο τα ηχητικά συμβάντα του Ι. Ξενάκη Σχέδια, παρτιτούρες, σημειώσεις αναρτημένα σε κεκλιμένες επιφάνειες κατά μήκος της έκθεσης είναι οργανωμένα σε θεματικές ενότητες και υποομάδες, σαν να έχουν τοποθετηθεί από τον ίδιο τον καλλιτέχνη.

Αντιδιαμετρικά με την είσοδο, σε διάλογο με τα εκθέματα, ορίζεται ένας χώρος γραφείου/σχεδιαστηρίου όπου ο επισκέπτης μπορεί να καθίσει ως «καλεσμένος του καλλιτέχνη».Στο σημείο αυτό έχει δημιουργηθεί μια κατασκευή αρχειοθήκης – βιβλιοθήκης, όπου στις κυψέλες της φιλοξενούνται βιβλία, δίσκοι, αντικείμενα και μουσικά όργανα της προσωπικής του συλλογής

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ: 
1. TA ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
2. ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ PHILIPS
3. ΚΡΑΜΑΤΑ
4. ΠΟΛΥΤΟΠΑ
5. ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ
6. ΜΗΧΑΝΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙO

1. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Παρουσιάζοντας διάφορα αντικείμενα από την προσωπική συλλογή του Ξενάκη, η έκθεση προσφέρει μια εκ των έσω ματιά στον τρόπο εργασίας του συνθέτη, καθώς και στις μουσικές, λογοτεχνικές και εικαστικές αναφορές του, ανάμεσά τους και το ενδιαφέρον του για τον αρχαιοελληνικό, τους προκολομβιανούς, τους αφρικανικούς και τους ασιατικούς πολιτισμούς. Εμφανής είναι επίσης μια άλλη κορυφαία πηγή έμπνευσης, η φύση, που εμφανίζεται με τη μορφή παρτιτούρων, έργων τέχνης ή προσωπικών φωτογραφιών. Αρκετές από τις μουσικές συνθέσεις του Ξενάκη, μεταξύ αυτών το Άις, μια οδυνηρή ηχώ του πρόωρου θανάτου της μητέρας του, Φωτεινής, ή το Ωμέγα, το ύστατο έργο του,παρουσιάζονται πλάι σε έργα δανεισμένα από συλλογές μουσείων, οι εικόνες των mοποίων τον συνόδευαν σε όλη του τη ζωή. Τα αντικείμενα αυτά αφηγούνται επίσης την ιστορία της γέννησης και των παιδικών του χρόνων στη Ρουμανία, τα σχολικά του χρόνια στο οικοτροφείο των Σπετσών, την Αντίσταση στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, μέχρι το τραύμα που θα τον σημάδευε για μια ζωή, ακολουθούμενο από την αυτοεξορία του και τη θανατική ποινή που του επιβλήθηκε ερήμην του. Όλα αυτά συνέβαλαν στη διαμόρφωση της Ξενάκειας γλώσσας.

2. ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΤΗΣ PHILIPS

Οι επισκέπτες καλούνται να (επαν)ανακαλύψουν το εμβληματικό Περίπτερο της Philips, το πρώτο αξιοσημείωτο αρχιτεκτονικό έργο του Ξενάκη, και την αλληλένδετη με αυτό
ορχηστρική του σύνθεση για 61 όργανα, με τίτλο Μεταστάσεις, που θεωρείται το πρώτο έργο της ωριμότητάς του. Και τα δύο αυτά έργα έχουν τις ρίζες τους στα μαθηματικά και σηματοδοτούν αμφότερα το ξεκίνημα της καλλιτεχνικής αναγνώρισης του Ξενάκη· αρχειακά τεκμήρια καταγράφουν τις συναντήσεις του με τον αρχιτέκτονα Le Corbusier, και τους πρωτοποριακούς συνθέτες Edgar Varèse και Olivier Messiaen. Μαζί με τη μακέτα του Περιπτέρου, μια προθήκη παραπέμπει στην έκθεση του 1958, σχεδιασμένη με εικόνες του Le Corbusier και τη μουσική του Varèse να εναλλάσσεται με την ηλεκτρονική σύνθεση του Ξενάκη, Concret PH, που ακουγόταν στην είσοδο. Το Περίπτερο αποτελούνταν από εννέα υπερβολικά παραβολοειδή αντί για επίπεδες επιφάνειες και μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της «παραμετρικής αρχιτεκτονικής», όπου οι γεωμετρικές μορφές σχεδιάζονται από υπολογιστή με σκοπό την παραγωγή σύνθετων αρχιτεκτονικών σχεδίων. Το Περίπτερο υπήρξε ένα από τα πιο πρώιμα «πολυμεσικά» έργα.

3. KΡΑΜΑΤΑ

Μηχανικός, αρχιτέκτονας, συνθέτης, μαθηματικός και αυθεντία στους υπολογιστές, ο Ξενάκης δεν ήταν ούτε το ένα από αυτά μετά το άλλο ούτε το ένα χωρίς τα άλλα. Ήταν υπέρμαχος των συμπράξεων μεταξύ των τεχνών και των επιστημών, ενώ το μουσικό και το αρχιτεκτονικό του έργο αποτελεί αντανάκλαση αυτών των διαφορετικών κλάδων, ενισχυμένο μάλιστα από συμπληρωματικές δυναμικές. Η ενότητα αυτή θέτει σε προοπτική τη σχέση του με τον Γερμανό μαέστρο Hermann Scherchen, ο οποίος συνέβαλε στη δημόσια αναγνώρισή του, και αντιπαραβάλλει τα μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα με τις στοχαστικές μουσικές συνθέσεις, όπως για παράδειγμα τα γυάλινα πάνελ του μοναστηριού SainteMarie de La Tourette, που απηχούν τις μουσικές μήτρες των συνθέσεων Αχορρίψεις ή Πιθοπρακτά.

4. ΠΟΛΥΤΟΠΑ

Τα Πολύτοπα –τα πολυμεσικά χωρικά έργα που αποτελούσαν συγκερασμό ήχου, φωτισμών και ζωντανών επιτελέσεων– είναι επισφράγισμα της δημιουργικήςιδιοφυΐας του Ξενάκη, καθώς συνδυάζουν το σύνολο των δεξιοτήτων και των ενδιαφερόντων του. Θεωρούμενα ως μέρος του ώριμου έργου του, τα Πολύτοπα συνιστούν μια σύνθεση της Ξενάκειας σκέψης. Από το Γαλλικό Περίπτερο στην Διεθνή Έκθεση του Μόντρεαλ, το 1967, έως το Πολύτοπο των Μυκηνών ή το Διάτοπο στο Beaubourg, και τα δύο του 1978, αυτά τα φιλόδοξα και πολύπλοκα έργα έδωσαν την ευκαιρία στον Ξενάκη να προσεγγίσει ένα ευρύτερο κοινό, που ήρθε για να δει από κοντά αυτές τις χωροθετημένες παραστάσεις, που αναμείγνυαν
ηλεκτρονικούς ή ενόργανους ήχους με φωτιστικές εγκαταστάσεις. Η συγκεκριμένη ενότητα συγκεντρώνει σχέδια και φωτογραφίες που ρίχνουν φως σε αυτά τα εμβληματικά έργα, τα οποία υπήρξαν πρόδρομοι της σημερινής τέχνης νέων μέσων ή της ψηφιακής τέχνης.

5. ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ

Αν η περιγραφή της καλλιτεχνικής πρακτικής του Ξενάκη ως «εντός χρόνου» και συγχρόνως «εκτός χρόνου» αναφέρεται στην κατανόηση του μουσικού χρόνου με τη μορφή μιας ακολουθίας ηχητικών συμβάντων ή αυτόνομων, χρονικά σχετιζόμενων τμημάτων, αυτή η έννοια εμπεριέχει επίσης ένα χωρικό όραμα της χρονικά σχετιζόμενης ακολουθίας. Αντίστοιχα, αρκετά έργα που παρουσιάζονται σε αυτή την ενότητα  αμφισβητούν ριζικά την ορθόδοξη χωροθέτηση του ήχου, είτε με την τοποθέτηση των ακροατών εντός της ίδιας της ορχήστρας, όπως για παράδειγμα στο έργο Τερρέκτωρ, που γράφτηκε το 1966 για το Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονης Τέχνης της Ροαυαγιάν, είτε με τη χρήση ενός συστήματος ηχείων, όπως στο Hibiki Hana Ma, σύνθεση που έγινε για την Παγκόσμια Έκθεση του Τόκιο, το 1970

6. ΜΗΧΑΝΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ

Η τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζει την εξερεύνηση του Ξενάκη στις μηχανές και την πληροφορική, ένα αναπόσπαστο μέρος της αέναης αναζήτησής του για το τέλειο εργαλείο που να μπορεί να κάνει πολύπλοκους υπολογισμούς και, συγχρόνως, να αντιλαμβάνεται τη γραφική αναπαράσταση των ηχητικών φαινομένων. Ο Ξενάκης, π.χ.,
εφηύρε το υπολογιστικό σύστημα UPIC (γνωστό και ως «Πολυαγωγία», στα Ελληνικά), το οποίο δημιούργησε στο CEMAMu (Centre d’Etudes de Mathématique et Automatique Musicales), το κέντρο υπολογιστών μουσικής έρευνας που ίδρυσε ο Ξενάκης το 1972 σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς από διάφορα επιστημονικά πεδία, ανάμεσά τους
αισθητικοί, φιλόσοφοι, μαθηματικοί, επιστήμονες της πληροφορικής και ηλεκτρολόγοι μηχανικοί. Τα τεκμήρια και τα αρχεία σε αυτή την ενότητα αναδεικνύουν
την καθοριστική συμβολή του Ξενάκη στην ηλεκτρονική ηχητική σύνθεση.