Return to Sender: Η εικαστική εγκατάσταση στο ΚΠΙΣΝ που δείχνει την αθλιότητα της γρήγορης μόδας

Το έργο Return to Sender (Επιστροφή στον Επιστολέα), η υπαίθρια εγκατάσταση που είναι ανοιχτή στο κοινό από σήμερα, Τετάρτη, 26 Απριλίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), που γίνεται σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), είναι ένα reality check από το οποίο δεν μπορείς να μην επηρεαστείς, είτε σε απασχολεί η μόδα, είτε όχι.

Σε μια ξενάγηση της εικαστικής εγκατάστασης που πραγματοποιήθηκε για τον Τύπο μια μέρα πριν, είχα την ευκαιρία να συναντήσω και να μιλήσω με τον άνθρωπο που συνέβαλε στην υλοποίηση του έργου, τον Sunny Dolat, που είναι μέλος της αφρικανικης κολεκτίβας NEST η οποία είναι υπεύθυνη για το έργο αυτό.

Στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ, λοιπόν, από τις 26 Απριλίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023 με ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό, το Return to Sender θα βρίσκεται στην Ελλάδα υπενθυμίζοντας μας τον αντίκτυπο της fast fashion στον πλανήτη Γη, αλλά και των ίδιων των πράξεών μας, σαν καταναλωτές. Αλλά τι πραγματεύεται το εικαστικό έργο;

Return to Sender: Οι τόνοι απορριμμάτων, οι ατυχείς «δωρεές» ρούχων και η δύναμη του ντυσίματος.

Η κολεκτίβα NEST, από το Ναϊρόμπι της Κένυας, παρουσιάζει στην Αθήνα τη μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση Return to Sender, η οποία δημιουργήθηκε ειδικά για την Documenta 15 (2022). Το έργο, είναι από τα πολυσυζητημένα της διοργάνωσης, είναι ένα περίπτερο φτιαγμένο από μεγάλα δεμάτια μεταχειρισμένων ρούχων. Τα δεμάτια αυτά, που στα Σουαχίλι ονομάζονται mitumba, αποτελούνται από άχρηστα μεταχειρισμένα ρούχα που καταλήγουν στην Αφρική από τις εύπορες χώρες της Δύσης. Ωστόσο, η πλειονότητά τους καταλήγει σε χωματερές, δημιουργώντας ένα μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα. Η εγκατάσταση που παρουσιάζεται στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ και είναι φτιαγμένη από υφάσματα και ρούχα που έχουν συλλεχθεί από την Ελλάδα και προορίζονταν για ανακύκλωση ή επανάχρηση στη βιομηχανία, όπου και θα καταλήξουν μετά την παρουσίαση.

Αυτό που στην ουσία πραγματεύεται το Return to Sender είναι οι πολιτικές πράξεις των χωρών της Δύσης και οι νομοθεσίες που επιβάλλονται σε υποανάπτυκτες χώρες της Αφρικής, οι οποίες επιτρέπουν οι εκτάσεις τους να αποτελούν τεράστιους «κάδους απορριμμάτων», όπου καταλήγουν τα ρούχα που δωρίζονται από τις χώρες της Δύσης. Με απλά λόγια, όλα αυτά τα ρούχα που στέλνουμε στα «πεινασμένα παιδάκια στην Αφρική», λόγω της κακής ποιότητάς τους, καταλήγουν σε χωματερές ή αγοράζονται για 200 και 500 δολάρια ανά δεμάτιο, και πωλούνται ως μεταχειρισμένα ρούχα (second hand) στις αγορές της Αφρικής.

Φυσικά, το μεγαλύτερο ποσοστό των δωρεών που στέλνουν οι χώρες της Δύσης στην Αφρική, καταλήγει στα σκουπίδια. «Γιατί τα ρούχα αυτά δεν πετιούνται σε χώρες της Δύσης; Πιστεύεις ότι είναι φυλετικό το ζήτημα;», ρώτησα τον Sunny Dolat ο οποίος ήταν εκεί για να μας εξηγήσει το κρίσιμο αυτό περιβαλλοντικό πρόβλημα που έχει πλήξει τις χώρες της Αφρικής. «Ναι φυσικά, γιατί οι χώρες της Δύσης δεν θέλουν αυτά τα ρούχα να καταλήγουν στις χώρες τους».

Το Return to Sender μας μεταφέρει, λοιπόν, σε ένα δυστοπικό τοπίο αποβλήτων. Η εγκατάσταση με τους τόνους παλιών ρούχων καταδεικνύει τις πραγματικές διαστάσεις της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης στον Παγκόσμιο Βορρά, ενώ συγχρόνως φωτίζει τις αυστηρές νομοθεσίες, οι οποίες επιβάλλουν ρητά τη μεταφορά και την εναπόθεση των υφασμάτινων αποβλήτων στον Παγκόσμιο Νότο ως μέρος της υποτιθέμενης ανθρωπιστικής βοήθειας.

Μια ασύλληπτη ποσότητα παλιών ρούχων φτάνει στην Αφρική, ενώ έως και το 40% κάθε δέματος εισαγόμενων, μεταχειρισμένων ρούχων είναι εντελώς άχρηστο και οδηγείται κατευθείαν στις χωματερές. Έτσι, τα απόβλητα του Παγκόσμιου Βορρά καθίστανται μείζον πρόβλημα των χωρών του Νότου οι οποίες οφείλουν να διαχειριστούν -συχνά με υψηλό κόστος- το ανεπιθύμητο απόθεμα, σαν να είναι συγχρόνως απόβλητο και μη απόβλητο.

Στην ουσία, «πετάμε τα σκουπίδια» μας στις υποανάπτυκτες χώρες της Αφρικής, βαφτίζουμε τις δωρεές μας ως «ανθρωπιστική βοήθεια» και τα ρούχα αυτά καταλήγουν σε χωματερές μολύνοντας το περιβάλλον.

Το Return to Sender περιλαμβάνει επίσης, ένα βίντεο το οποίο προβάλλεται μέσα στην εγκατάσταση και μέσα από τις απόψεις διαφορετικών συντελεστών, διερευνά την περίπλοκη κατάσταση γύρω από τα μεταχειρισμένα ρούχα και υφάσματα στην Κένυα και γενικότερα στην Αφρική. Το Return to Sender υπενθυμίζει την τεράστια κλίμακα των «βουνών αποβλήτων» τα οποία το κοινό θα έχει την δυνατότητα να επισκεφθεί για περίπου έξι μήνες στην Αθήνα, αλλά αποτελούν μια ατελείωτη τρέχουσα πραγματικότητα στην Κένυα και σε πολλές άλλες αφρικανικές χώρες.

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της εγκατάστασης στην Αθήνα οι NEST θα προσθέσουν υλικό και απόψεις σχετικά με την τοπική πραγματικότητα. «Είναι η πλειοψηφία των ρούχων που καταφθάνουν στην Αφρική, ρούχα της fast fashion;», ρώτησα τον Dolat. «Ναι, είναι».

Φυσικά, αυτό σημαίνει ότι λόγω της ποιότητας των περισσότερων ρούχων, το 50% αυτών στα δεμάτια που στέλνονται, καταλήγουν στις χωματερές. «Με την ταχύτητα που παράγονται τα ρούχα σήμερα, σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχουν οι πρώτες ύλες για να δημιουργήσουμε καινούργια», σχολιάζει ο Dolat για την ραγδαία άνοδο της μαζικής παραγωγής ρούχων. Και είναι σημαντικό να το θυμόμαστε αυτό, ειδικά, στη χώρα μας, όπου οι αγοραστικές συνήθειες των καταναλωτών συμβάλλουν αρκετά σε αυτή τη φιλοσοφία.

Ας αγοράσουμε ένα ρούχο σε τιμή-ευκαιρία και ας μην το φορέσουμε και ποτέ. Όταν αγοράζουμε όμως, ένα φθηνό ρούχο που δεν ξέρουμε καν αν θα το φορέσουμε, δεν υπολογίζουμε τις επιπτώσεις.

«Πρέπει να σκεφτόμαστε την επόμενη μέρα και τον ρόλο που θα έχει αυτό το ρούχο στην ντουλάπα μας. Να σκεφτούμε τη διάρκεια ζωής του πριν το αγοράσουμε», προτείνει ο Sunny Dolat.

Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της βιομηχανίας της μόδας είναι ένα θέμα που πρέπει να συζητηθεί περισσότερο, και στη χώρα μας, και σαν καταναλωτές πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι τα φθηνά ρούχα δεν αποτελούν μόνο περιβαλλοντικό, αλλά και πολιτικό πρόβλημα, καθώς η εύπορη Δύση συνεχίζει να αποθέτει τα ανεπιθύμητα απόβλητά της στον Παγκόσμιο Νότο και τις φτωχότερες χώρες.

Σε αυτές τις νομοθεσίες, αντιστάθηκαν η Τανζανία, η Κένυα, η Ουγκάντα και η Ρουάντα, το 2016, απαγορεύοντας την είσοδο μεταχειρισμένων ρούχων στη χώρα. «Είναι και θέμα αξιοπρέπειας», σχολιάζει ο Dolat, αλλά και το βίντεο που υπάρχει στο εσωτερικό της εγκατάστασης.

«Το ντύσιμο είναι αυτοέκφραση, εκφράζει τον χαρακτήρα κάποιου άρα το τι θα φορέσεις έχει αντίκτυπο στην ψυχολογία ενός ανθρώπου. Το να φοράς ρούχα άλλων ανθρώπων που, καμιά φορά, έχουν ραμμένα τα ονόματα των παλιών τους ιδιοκτητών, δεν βοηθάει στην αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου. Αξίζουμε καλύτερα», αναφέρεται στο βίντεο της εγκατάστασής Return to Sender. Το κομμάτι της αξιοπρέπειας είναι ένα που πρέπει να σκεφτόμαστε, ειδικά όταν δίνουμε ρούχα σε δωρεές. Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να συνυπολογίζουμε όταν δωρίζουμε ρούχα.

«Τι πρέπει να προσέχει όταν δωρίζει κάποιος ρούχα;»

Μια από τις ερωτήσεις μου στον Sunny Dolat ήταν μια που αφορά το πρακτικό κομμάτι, κάτι που ίσως να βοηθήσει στην επίλυση μερικών προβλημάτων των απορριμμάτων στις χωματερές της Αφρικής. «Οι πολιτικές πρακτικές μεταξύ των χώρων είναι κάτι που δεν μπορούμε να ελέγξουμε εύκολα, αλλά σαν καταναλωτές τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε την κατάσταση;», ρώτησα τον Dolat. Τα tips του, όσο κι αν ακούγονται προφανή, μάλλον δεν είναι τελικά, και σίγουρα θα βοηθήσουν όσους από εμάς θέλουμε να συνεχίζουμε να δωρίζουμε ρούχα που, ακόμα κι αν πωλούνται αργότερα (άρα δεν δωρίζονται στην πραγματικότητα), δεν καταλήγουν στα σκουπίδια.

#1. Να ελέγχουμε τα ρούχα που στέλνουμε. Πολλά από τα ρούχα που στέλνουμε σε δωρεές είναι σαν να θέλουν πολλοί να ξεφορτωθούν απλά τα ρούχα της ντουλάπας τους και αντί να τα πετάξουν οι ίδιοι στα σκουπίδια, καταλήγουν στις χώρες της Αφρικής. Ας σταματήσουμε, λοιπόν, να δωρίζουμε στολές από τις Απόκριες ή ρούχα που είναι λερωμένα, σκισμένα ή με λεκέδες. Όπως μας είπε ο Dolat, πολλά από τα ρούχα στα δεμάτια είναι γεμάτα λεκέδες και σε άθλια κατάσταση -άρα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Ας σκεφτούμε την αξιοπρέπεια του ανθρώπου που φοράει τα μεταχειρισμένα ρούχα. Επειδή είναι φτωχός δεν σημαίνει ότι του αξίζει να φορέσει ένα ρούχο που έχει λεκέδες από αίμα.

#2. Να σκεφτόμαστε πού στέλνουμε αυτά τα ρούχα. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Αφρικής περιλαμβάνει διαφορετικές εθνικότητες, αλλά και διαφορετικές θρησκείες. Για παράδειγμα, υπάρχουν αρκετοί μουσουλμάνοι σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, οπότε πρέπει να συνυπολογίσουμε το ύφος των ρούχων που στέλνουμε. Αυτό αφορά και το κλίμα της κάθε χώρας.

Αυτό μας βοηθάει να έχουμε μια καλύτερη εικόνα του πώς χειριζόμαστε τα ρούχα που δωρίζουμε, μιας και ο στόχος είναι να μην καταλήξουν στα σκουπίδια. Τo Return to Sender μάς υπενθυμίζει την αθλιότητα των πολιτικών πράξεων των χωρών που σχετίζεται με τη βιομηχανία της μόδας, και είναι σημαντικό να βοηθήσουμε στο να βελτιωθεί η κατάσταση.

Το έργο υλοποιήθηκε μετά από πρόσκληση του ΚΠΙΣΝ προς το ΕΜΣΤ για συνεργασία, στο πλαίσιο της ετήσιας, υπαίθριας εγκατάστασής του. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου δήλωσε ότι πρότεινε αυτό το έργο με σκοπό να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη στην Ελλάδα για τις αρνητικές συνέπειες της λεγόμενης «γρήγορης μόδας» (fast fashion), δηλαδή των ρούχων αμφίβολης ποιότητας, που παράγονται πολλές φορές σε δυσμενείς συνθήκες εργασίας, αγοράζονται από τους καταναλωτές πολύ φθηνά, φοριούνται για λίγο και πετιούνται γρήγορα.

Λίγα λόγια για την κολεκτίβα NEST

Η κολεκτίβα NEST, με έδρα το Ναϊρόμπι της Κένυας, ιδρύθηκε το 2012. Τo έργo τους, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει κινηματογράφο, μουσική, μόδα, εικαστικές τέχνες και λογοτεχνία. Η πρακτική τους, έχοντας ως αφετηρία της τη σύγχρονη, αστική, αφρικανική εμπειρία, διερευνά το ιστορικό, αποικιακό και μετα-αποικιακό παρελθόν των αφρικανικών κοινοτήτων και το πιθανό τους μέλλον. Ωστόσο, λαμβάνει ταυτόχρονα υπόψη της πως τα σύγχρονα, ζωτικά προβλήματα (όπως το περιβαλλοντικό) διασυνδέονται και μας αφορούν όλους.

Τα έργα της κολεκτίβας NEST σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να εμπλέκουν ποικίλα ακροατήρια και να μπορούν να παρουσιαστούν σε διάφορα περιβάλλοντα, μεταξύ άλλων σε ακαδημαϊκό πλαίσιο ή, ευρύτερα, στον δημόσιο χώρο. Το 2013, η κολεκτίβα ίδρυσε το HEVA –το πρώτο στο είδος του χρηματοδοτικό ταμείο δημιουργικής επιχειρηματικότητας στην Αφρική– το οποίο παρέχει υποστήριξη σε δημιουργικούς επαγγελματίες της Ανατολικής Αφρικής. Το 2018, οι NEST διοργάνωσαν για πρώτη φορά το Strictly Silk, ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε σαν πάρτι και εξελίχθηκε σε έναν πολυμεσικό, ασφαλή χώρο όπου γυναίκες και nοn-binary άτομα, ανεξάρτητα από την καταγωγή, τις πεποιθήσεις ή την ηλικία τους, μπορούν να συνευρεθούν με σκοπό τη χαρά και την ισχυροποίηση της κοινότητας. Το 2022, η κορυφαία γερμανική πολιτιστική επιθεώρηση Monopol συμπεριέλαβε την κολεκτίβα NEST στο Monopol 100, τον ετήσιο κατάλογο με τις 100 προσωπικότητες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση του διεθνούς, σύγχρονου πολιτισμού.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Return to Sender

The NEST Collective

Μια συμπαραγωγή του ΚΠΙΣΝ με το ΕΜΣΤ σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου

Εσπλανάδα, ΚΠΙΣΝ

26 Απριλίου – 30 Σεπτεμβρίου 2023

Ελεύθερη πρόσβαση