El Sistema Greece: Τα μαθήματα μουσικής που κάνουν κάθε παιδί, «πλούσιο»

Με κεντρικό γνώμονα λοιπόν, τη δύναμη και την επιρροή της μουσικής στην ψυχολογία, την ανατροφή και τη διαμόρφωσή μας και το πώς αυτή μπορεί να αλλάξει τη ζωή κάθε ανθρώπου, ο μαέστρος José Antonio Abreu, δημιούργησε μια ορχήστρα με μια ομάδα παιδιών στη Βενεζουέλα, στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Στόχος ήταν η ομαδική μελέτη της μουσικής, την αλλαγή του έως τότε μουσικού εκπαιδευτικού συστήματος και τη δημιουργία ενός νέου κινήματος που θα αποτελούσε πηγή εισοδήματος για τα μέλη της ορχήστρας. Αυτό ήταν το πρώτο, κοινωνικό πρόγραμμα του El Sistema στη Βενεζουέλα που απομάκρυνε τα φτωχά παιδιά από τους δρόμους και την εγκληματικότητα, εντάσσοντάς τα σε μουσικά σύνολα, χαρίζοντάς τους νέες εμπειρίες και αναβαθμίζοντας τη ζωή τους συνολικά.

Το πρόγραμμα El Sistema Greece ξεκίνησε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 2016. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό μουσικό πρόγραμμα κοινωνικής ένταξης που παρέχει δωρεάν μουσική εκπαίδευση σε παιδιά και νέους στην Ελλάδα. Σε όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως εθνικότητας, γλώσσας και θρησκείας, προσφέρεται δωρεάν μουσική εκπαίδευση και η δυνατότητα να αναπτυχθούν σε μια διαπολιτισμική και ανοιχτή κοινότητα, η οποία καλωσορίζει τη διαφορετικότητα και προάγει τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, ενθαρρύνοντας την ανεξάρτητη σκέψη και δράση τους.

Εμπνευσμένο από την πρωτοποριακή εκπαιδευτική προσέγγιση του El Sistema, το El Sistema Greece άρχισε προσφέροντας δωρεάν μαθήματα μουσικής στα παιδιά που βρίσκονταν σε προσφυγικά κέντρα της Αττικής. Τον Μάρτιο του 2018 το El Sistema Greece έγινε επίσημο μέλος της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες συμμετέχοντας στην καμπάνια With Refugees και τον Μάιο το πρόγραμμα παρουσιάστηκε στο ClassicalNEXT Project Pitch στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, το El Sistema Greece συστάθηκε ως αυτόνομη ΜΚΟ έχοντας στο πλευρό του το El Sistema της Βενεζουέλας (Fundamusical Simon Bolivar) και το Sistema Europe.

Σήμερα, 6 χρόνια αργότερα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της ελληνικής πραγματικότητας, συνεχίζει τη δράση του προσφέροντας μαθήματα σε διάφορα σημεία της Αθήνας και της Κορίνθου -ανάμεσά τους και προσφυγικά κέντρα- αυτόνομα ή σε συνεργασία με άλλους οργανισμούς, με σκοπό την ενίσχυση των κοινωνικά ασθενέστερων παιδιών μέσω της μουσικής.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, μιλήσαμε με τις Ζωή Ζενιώδη (καλλιτεχνική διευθύντρια El Sistema Greece και μαέστρος), Κυριακή Κουντούρη (μαέστρος El Sistema Greece Youth Orchestra) και Βάγια Παπαγιαννοπούλου (μαέστρος El Sistema Greece Youth Choir) για το πώς η μουσική και τα μαθήματα του El Sistema Greece μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών και στην κοινωνική τους ένταξη.

-Πώς λειτουργεί η μουσική στην ψυχοσύνθεση ενός παιδιού; Πώς το βοηθά μεγαλώνοντας και γιατί ένας γονιός να επιλέξει αυτή τη δραστηριότητα για το παιδί του;

Ζωή Ζενιώδη: Η επαφή με το αφηρημένο και η δυνατότητα μετάφρασης, μεταμόρφωσης, μετάλλαξης αυτού μέσω του συναισθήματος και του ήχου και του συνδυασμού αυτών, είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί κάποιος να κάνει σε ένα παιδί έτσι ώστε να αποκτήσει κριτική σκέψη, ικανότητα συγκέντρωσης, δημιουργικότητα, αντίληψη, οργάνωση και πολλές ακόμη ικανότητες. Αν βάλουμε μαζί με αυτά και το εξαιρετικό πλαίσιο που προσφέρει το El Sistema Greece μέσω της ομαδικής εκμάθησης και της δυνατότητας που προσφέρει για επικοινωνία, ένταξη και συνεργασία, έχουμε την απόλυτη συνταγή για ολοκληρωμένους ψυχικά ανθρώπους.

-Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία της διδασκαλίας/διεύθυνσης στο El Sistema Greece και ποια η μεγαλύτερη ανταμοιβή;

Κυριακή Κουντούρη: Οι εκπαιδευτικοί του El Sistema Greece καλούμαστε να δουλέψουμε με παιδιά διαφορετικής εθνικότητας, γλώσσας, ηλικίας και θρησκείας. Το γεγονός αυτό αποτελεί για μένα τη μεγαλύτερη πρόκληση που έχω συναντήσει κατά τη διάρκεια των προβών μου με την ESGYO, αλλά ταυτόχρονα μου έχει χαρίσει και τη μεγαλύτερη ανταμοιβή. Γιατί μέσα σε ένα χρόνο συνεργασίας μου με τον οργανισμό, σιγά-σιγά και από πρόβα σε πρόβα, είδα αυτό το μεγάλο και ανομοιογενές σύνολο παιδιών και νέων να μεταμορφώνεται σε ομάδα, σε κοινότητα, σε μουσική οικογένεια. Είναι πραγματικά μαγικό.

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: Τη δυσκολία θα την ονόμαζα ευκαιρία και πρόκληση και συνίσταται στη διαχείριση, εμψύχωση και έμπνευση ομάδων που αποτελούνται από μέλη που βιώνουν αντιφατικές και δύσκολες συνθήκες. Αν η δυσκολία είναι η γλώσσα επικοινωνίας, τότε ο δάσκαλος θα βρει τρόπο να επικοινωνήσει μέσα από τη μουσική και το ρυθμό, αν η δυσκολία είναι η εύθραυστη, συναισθηματική κατάσταση, τότε ο δάσκαλος οφείλει να παρέχει πλαίσιο ασφάλειας, στήριξης και αποδοχής με εργαλείο την ίδια τη δύναμη της ομάδας. Οι δοκιμές είναι πολλές, αλλά άλλα τόσα είναι και τα εργαλεία. Η ανταμοιβή είναι το χαμόγελο αποδοχής από το μαθητή στο δάσκαλο, αυτή η μικρή στιγμή που νιώθεις ότι κάνεις καλό στην ψυχή και παίρνεις την άδεια να συνεχίσεις.

-Πώς παρατηρείτε να λειτουργούν τα παιδιά στα μουσικά σύνολα που σχηματίζετε; Πώς επιλέγετε με τι όργανο θα ασχοληθεί κάθε παιδί;

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: Τα παιδιά λειτουργούν πάντα ως οφείλουν να λειτουργούν: με αυθορμητισμό, καθαρότητα στη σκέψη, φωνές ελεύθερες και ηχηρές, αστεία, φιλότιμες προσπάθειες, γκρίνια, φασαρία, αλλά ταυτόχρονα με μεγάλες δόσεις αλληλεγγύης και υπομονής του ενός προς τον άλλον, συμμετοχής και συνέργειας, ιδέες οι οποίες είναι πυξίδα για τον καθένα μας, είτε είμαστε οι δάσκαλοι είτε τα μέλη της διοίκησης είτε οι μαθητές.

Όσον αφορά στην επιλογή μουσικού οργάνου ή συμμετοχής στη χορωδία, η διαισθητική απόφαση ενός παιδιού να επιλέξει συγκεκριμένο όργανο είναι για μας βασικο εργαλείο. Ταυτόχρονα ενημερώνουμε για τη διαδικασία και χαρακτηριστικά των μαθημάτων σεβόμενοι πάντα τον αριθμό διαθέσιμων θέσεων στα αντίστοιχα μουσικά σύνολα. Στα πιο προχωρημένα μας σύνολα, όπως σε αυτό της El Sistema Youth Choir, διενεργούμε ακροάσεις σε νέα μέλη.

-Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το El Sistema Greece;

Ζωή Ζενιώδη: Γνωρίζω το El Sistema και τις αρχές του περίπου 30 χρόνια μέσω προσωπικών σχέσεων με εκπροσώπους της πρώτης γενιάς του. Οι αρχές που πρεσβεύει, καθώς και οι στόχοι του συνάδουν βαθύτατα με τους δικούς μου, οπότε ήταν μία αναμενόμενη και λογική συνέχεια της μέχρι τώρα παρουσίας μου στον ελληνικό χώρο.

Κυριακή Κουντούρη: Έχοντας δουλέψει στο παρελθόν με ομάδες παιδιών και νέων, ανακάλυψα το πόσο με συγκινεί και με γεμίζει αυτή η διαδικασία, αλλά και το πόσο σπουδαίος μπορεί να είναι ο ρόλος και η επίδραση ενός εκπαιδευτικού. Αποφάσισα λοιπόν να εξερευνήσω και να επενδύσω περισσότερο σε αυτό το κομμάτι της δουλειάς μου. Είμαι πολύ χαρούμενη που ανήκω στην οικογένεια του El Sistema Greece, όπου πλάι σε εξαιρετικούς ανθρώπους και συνεργάτες, έχω την ευκαιρία να συμβάλω σε μια τόσο όμορφη διαδικασία.

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: Το El Sistema Greece εμφανίστηκε ως πανδημικό δώρο. Ήταν τότε που ο κόσμος έμεινε βουβός για αρκετό καιρό. Η Χαρά Χρυσικοπουλου με εμπιστεύτηκε και με έφερε σε επαφή με την οικογένειά του El Sistema Greece, και από τότε αυτό που λέω πάντα είναι, ότι αισθάνομαι τιμή να ανήκω σε αυτή την πολύχρωμη και πολύβουη οικογένεια. Από τότε ζω τις απόλυτες υπερβάσεις.

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: «Μαθαίνω από παιδιά που έχουν διανύσει μεταφορικά και κυριολεκτικά πολλούς διαφορετικούς κόσμους. Μένω εκστατική μπροστά στις δυνάμεις ψυχής που μετουσιώνονται σε υπέροχες μουσικές εμπειρίες. Συνεχίζω μέσα από την αγάπη και αποδοχή αυτής της οικογένειας.»

-Τι ρόλο παίζει η μουσική στη δική σας ζωή;

Ζωή Ζενιώδη: «Δεν θυμάμαι τον εαυτό μου πριν τη μουσική και νιώθω ότι απλά δεν ορίζομαι χωρίς μουσική. Μπορώ να ζήσω και χωρίς μουσική (για πολύ λίγο) αλλά όλα είναι πιο όμορφα με αυτήν.»

Κυριακή Κουντούρη: Η μουσική είναι ταυτόχρονα η δουλειά, αλλά και το hobby μου. Είμαι ευγνώμων για αυτό, γιατί γνωρίζω ότι είναι πολύ σπάνιο να ταυτίζονται αυτά τα δύο πράγματα στις μέρες μας. Ο κόσμος της μουσικής είναι ατελείωτος και νιώθω ότι συνεχώς μαθαίνω και ανακαλύπτω κάτι καινούργιο. Καθημερινά μου δίνει κίνητρο, χαρά και ευχαρίστηση. Είμαι πολύ τυχερή που ασκώ ένα τέτοιο επάγγελμα.

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: Η μουσική για μένα είναι υπαρξιακό όχημα, με συνοδεύει από την αρχή της ύπαρξής μου ως διαρκής ήχος. Με τους ήχους προσπαθώ να εκφραστώ μουσικά, να δημιουργήσω γλώσσα επικοινωνίας να συναισθανθώ, να ωριμάσω. Αέναη σχέση.

-Τι προκλήσεις αντιμετωπίζει μια γυναίκα μαέστρος στην Ελλάδα σήμερα;

Ζωή Ζενιώδη: Οι προκλήσεις ήταν και θα είναι πάντα πολλές γιατί ζούμε σε μία χώρα που δεν έχει χώρο. Μια χώρα με πολύ λίγες ευκαιρίες για τους νέους ανθρώπους που θέλουν να εργαστούν και αναγκάζονται να φεύγουν. Ειλικρινά, δεν θεωρώ ότι η βασική δυσκολία της χώρας μας έχει να κάνει με θέματα φύλου στο συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά με πολύ πιο βαθιές παθολογίες του κράτους μας.

Κυριακή Κουντούρη: «Μια γυναίκα μαέστρος καλείται κάποτε να διαψεύσει ορισμένα παραδοσιακά στερεότυπα που αφορούν τους φυλετικούς ρόλους και ενδέχεται να αντιμετωπίσει πιο έντονη δυσπιστία ή αμφισβήτηση».

Παρ’ όλα αυτά θεωρώ ότι προσεγγίζοντας το επάγγελμα με εργατικότητα, ειλικρίνεια και σοβαρότητα μπορείς να κερδίσεις την εμπιστοσύνη και το σεβασμό όλων.

-Τι να περιμένουμε από την El Sistema Greece Youth Orchestra και την El Sistema Greece Youth Choir στο Φεστιβάλ Ρεματιάς*;

Βάγια Παπαγιαννοπούλου: Ανυπομονούμε για την πρώτη μας συμμετοχή στο φεστιβάλ για δύο πολύ σημαντικούς λόγους. Ο πρώτος έχει να κάνει κυριολεκτικα με την πρωτιά. Κάθε πρώτη φορά σε νέα διοργάνωση είναι θετικά φορτισμένη με μεγάλη προσμονη και σοβαρή ευθύνη. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι μουσικές δυνάμεις που θα εμφανιστούν έχουν κατακτήσει ένα αξιέπαινο δεξιοτεχνικά επίπεδο, ερμηνεύοντας με σοβαρότητα και ευαισθησία μουσικές παγκόσμιες, ηχοχρώματα διαφορετικά. Περιμένουμε με χαρά το κοινό της Αθήνας και όχι μόνο.

Κυριακή Κουντούρη: Στην τελική καλοκαιρινή μας συναυλία στο Φεστιβάλ Ρεματιάς θα διασκεδάσουμε το κοινό μας με μια ευρεία γκάμα ρεπερτορίου. Θα παρουσιάσουμε αγαπημένα έργα του συμφωνικού και χορωδιακού ρεπερτορίου και θα σας ταξιδέψουμε μέσω της μουσικής μας. Θα είναι μια υπέροχη βραδιά και σας περιμένουμε όλους εκεί!

*Info: Οι νεαροί μουσικοί της διαπολιτισμικής ορχήστρας και της χορωδίας του El Sistema Greece, συμμετέχουν για πρώτη φορά φέτος στο Φεστιβάλ Ρεματιάς του Δήμου Χαλανδρίου και μας προσκαλούν σε μια ξεχωριστή μουσική εμπειρία. Τρίτη 2 Ιουλίου, 21.00, Είσοδος Ελεύθερη.